Złoty wiek w Polsce

Wiek XVI w dziejach Polski nazywa się często „złotym wiekiem”. Jest to okres pomyślnego rozwoju gospodarczego, rozkwitu kultury i nauki, a także wewnętrznego pokoju. Poglądy humanistów głoszone na zachodzie Europy docierały również do Polski, głównie za sprawą cudzoziemców- artystów, nauczycieli, a także Polaków studiujących za granicą.

To właśnie za panowania Zygmunta I Starego i jego małżonki, królowej Bony (włoskiej księżniczki) oraz ich syna Zygmunta Augusta II nastąpił ten ogromny rozwój w państwie Polskim. Na dwór królewski przybywali włoscy artyści, którzy przy udziale miejscowych rzemieślników przebudowali zamek na Wawelu. Zyskał arkadowe krużganki, kaplicę Zygmuntowską, a komnaty udekorowano kasetonowymi sufitami i arrasami. Renesansowy wystrój otrzymały także Sukiennice. Budowano na wzór Italii kamienice w Krakowie, Kazimierzu, ale także ratusze w Zamościu czy Poznaniu. W stylu renesansowym powstały zamki w Niepołomicach i Baranowie Sandomierskim.

Królowa Bona wychowana we Włoszech i rozmiłowana w ideach renesansu wprowadziła na dwór polski nowe zwyczaje. Zaczęto zwracać uwagę na maniery, również na zachowanie przy stole. Władczyni, przyzwyczajona do potraw włoskich, sprowadziła do Polski m.in. tamtejsze warzywa (jarmuż, rzodkiew, seler, por, kalafior, koper włoski, kapustę włoską), które nazwano włoszczyzną. Wpływy, głownie włoskie, były widoczne także w modzie np. obcisłe suknie z dekoltami, szyte z ciężkich jedwabi, bogato zdobione haftami i klejnotami.

W szesnastowiecznej Europie coraz więcej pisarzy zaczęło tworzyć w językach narodowych, nie po łacinie. W Polsce jednym z pierwszych był Mikołaj Rej. Twierdził on, żę język polski nie jest gorszy od łaciny ani od innych języków obcych. Wyraził to w słynnych słowach: „Niechaj narodowe, wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Mikołaj Rej utorował drogę językowi polskiemu, ale na prawdziwe wyżyny artyzmu wzniósł się Jan Kochanowski- twórca słynnych fraszek pieśni i trenów. Zgodnie z ideami humanizmu, głosił w swych utworach pochwałę życia i podziw dla przyrody.

Ludzie renesansu cenili wszechstronne wykształcenie. Najbardziej podziwiano tych, którzy zajmowali się różnymi dziedzinami nauki. Należał do nich m.in. Mikołaj Kopernik, urodzony w Toruniu. Studiował w Krakowie, a następnie na uczelniach włoskich. Zajmował się tak różnymi naukami jak medycyna i astronomia. Udowodnił, że centrum naszego układu planetarnego stanowi Słońce, a nie Ziemia. Swą teorię opisał w swoim dziele: „O obrotach sfer niebieskich”.

Obok Kopernika wystąpił najwybitniejszy polski myśliciel- Andrzej Frycz Modrzewski, był on działaczem politycznym i rzecznikiem reform ustrojowych w Polsce. W 1551r wydał dzieło „O naprawie Rzeczypospolitej” , krytykując w nim organizację współczesnego społeczeństwa, domagał się także równości wszystkich wobec prawa.

Oprócz astronomów i myślicieli działało w tym okresie w Polsce wielu wybitnych uczonych, takich jak: Jan Długosz, który był jednym z najwybitniejszych historyków żyjących w XVI w.

Wraz z rozwojem szkolnictwa rozwijało się drukarstwo. Wynalazek druku miał ogromny wpływ na rozpowszechnianie się kultury, powstawały drukarnie i firmy wydawnicze, m.in. Jana Hallera, Floriana Unglera, Hieronima Wietora. Ustalili oni także zasady pisowni i gramatyki polskiej.

W tym czasie powstał także przekształcony z kolegium jezuickiego Uniwersytet Wileński zafundowany przez Stefana Batorego i Akademia Zamojska wyższa szkoła humanistyczna założona przez Jana Zamoyskiego.Reformacja zapoczątkowana w zachodniej Europie dotarła również do Polski. Część społeczeństwa, głównie mieszczan i szlachty przeszła na protestantyzm. W naszym państwie nie doszło do walk między katolikami, a protestantami. Przyjęto bowiem zasadę tolerancji społecznej.

Kiedy w innych krajach europejskich rozwijał się absolutyzm, w Polsce tworzył się ustrój demokracji szlacheckiej. Panująca szlachta utożsamiała się z narodem, a pojęcie „Rzeczpospolita” oznaczało nie republikę, lecz monarchię parlamentarną szlacheckiej wspólnoty. Z praw stanowych najważniejsze były prawa nietykalności osobistej, nienaruszalności mienia, również wolności wyznania, ale tylko dla stanu szlacheckiego. Szlachta rządziła i wraz z duchowieństwem żyła i bogaciła się kosztem stanu mieszczańskiego i chłopstwa, pozbawionych jakichkolwiek praw politycznych i ekonomicznych.

Mieszczaństwo było bardzo silnie zróżnicowane pod względem zamożności. Bogatsi budowali okazałe kamieniczki z podcieniami, ich dzieci uczyły się w gimnazjach humanistycznych, a nawet na zagranicznych uniwersytetach. Trudzący się rzemiosłem czy drobnym handlem żyli w ubóstwie.

Natomiast sytuacja kmieci, stosunkowo dobra na początku stulecia, pogarszała się stopniowo, wskutek narastających obciążeń pańszczyźnianych. Rosła więc nędza chłopów. To też liczni chłopi uciekali z pańszczyźnianych wsi i osiedlali się w Karpatach, borach Mazowieckich, a potem głównie na Ukrainie. Tam przyłączali się do buntów, wzniecanych przez Kozaków, przeciwko dworom szlacheckim i magnackim. Sytuację społeczną końca XVI w. można więc skrótowo określić słowami: raj dla szlachty, czyściec dla mieszczan i piekło dla chłopów...

Polska rozwijała się też pod względem politycznym. W roku 1525 problem krzyżacki, z jakim nasze państwo borykało się się od XIIIw. został ostatecznie rozwiązany. Państwo zakonne przekształcono w państwo świeckie- Prusy Książęce pozostające w pod zwierzchnictwem Polski. Były mistrz zakonu krzyżackiego- Albrecht Hohenzollern złożył hołd Zygmuntowi I Staremu. Państwo Polskie uzyskało nowe terytoria nad Bałtykiem.

W 1561 r. Zygmunt II August włączył większą część Inflant jako terytorium podległe wspólnej władzy Polski i Litwy.

W 1569 r. w Lublinie, Polska i Litwa zawarły Unię. Odtąd tworzyły jedno państwo- Rzeczpospolitą Obojga Narodów wówczas jedno z największych w Polsce. Wspólne dla Polski i Litwy miały być sejm, król, polityka zagraniczna, a odrębne pozostały rządy, wojsko, skarb, prawa i sądownictwo. Zaprowadzono swobodę osiedlania się w obydwu częściach państwach, a szlachta litewska zyskała te samy przywileje co szlachta polska.

Przyjmuje się, że początek „złotego wieku” przypada na rok 1543 (śmierć Mikołaja Kopernika), a koniec w 1584 - rok śmierci Jana Kochanowskiego. Polska nigdy wcześniej ani nigdy później nie osiągnęła takiego poziomu jak w tym okresie.