Układ krwionośny człowieka, tak jak wszystkich ssaków, składa się z czterodziałowego serca z całkowitą przegrodą komory oraz naczyń krwionośnych: żył, tętnic i naczyń włosowatych. Zanika prawy łuk aorty, a lewy pozostaje dobrze rozbudowany. Układ krwionośny człowieka jest zamknięty, jak u wszystkich kręgowców.
Budowa serca
Serce jest narządem mięśniowym zbudowanym z czterech części: dwóch przedsionków (prawy i lewy) i dwóch komór (prawej i lewej). Znajduje się w śródpiersiu i jest zawieszone na wielkich naczyniach krwionośnych. Jego podstawa jest zwrócona ku górze i ku stronie prawej, a koniuszek, który jest utworzony przez lewą komorę- ku dołowi, ku przodowi i ku stronie lewej.
Przedsionki oddziela przegroda międzyprzedsionkowa, a komory- przegroda międzykomorowa. Ściana serca składa się z trzech warstw: wewnętrznej, zwanej wsierdziem, środkowej (zbudowanej z mięśnia sercowego), zwanej śródsierdziem i zewnętrznej warstwy, zwanej nasierdziem. Wsierdzie pokryte jest cienkim nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, zwanym śródbłonkiem. Śródsierdzie buduje tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana. Nasierdzie jest najbardziej zewnętrzną warstwą serca, zbudowaną z tkanki łącznej.
Cofaniu się krwi w sercu zapobiegają zastawki. Między prawym przedsionkiem i prawą komorą znajduje się zastawka przedsionkowo- komorowa prawa (trójdzielna) a między lewym przedsionkiem i lewą komorą znajduje się zastawka przedsionkowo- komorowa lewa (dwudzielna).
Serce otoczone jest workiem osierdziowym, wypełnionym płynem, który łagodzi tarcie występujące w czasie skurczu i rozkurczu.
Serce- pusty worek mięśniowy, jest pompą układu krwionośnego.
Nasze serce od chwili swego powstania (od czwartego tygodnia rozwoju zarodkowego) aż do śmierci, uderza przynajmniej raz na sekundę.
W ciągu minuty serce przepompowuje 4-6 litrów krwi, ale podczas dużego wysiłku ilość wyrzucanego płynu może dochodzić nawet do 45 litrów krwi na minutę.
Serce ma dobrze rozbudowaną sieć własnych naczyń, zwanych naczyniami wieńcowymi. Tymi naczyniami część krwi wypływająca z serca kierowana jest do samego mięśnia sercowego.
Praca serca
Cykle pracy serca
Pojedynczy cykl pracy serca składa się z trzech faz:
I. Skurcz (0,3 sekundy)
II. Rozkurcz
III. Pauza (0,5 sekundy)
Skurcz jest to moment, w którym kurczą się komory, a rozkurczają przedsionki.
Rozkurcz to faza, w której rozkurczają się komory, a kurczą przedsionki.
Pauza to krótki odpoczynek serca.
Ciśnienie
Krew wywiera na ściany serca oraz naczyń krwionośnych ciśnienie hydrostatyczne (cieczy), które mierzy się najczęściej na tętnicy ramieniowej za pomocą ciśnieniomierza. W warunkach spoczynku wynosi ono u człowieka dorosłego (20-25 lat) 120/70 mm Hg. Pierwsza liczba (120) to wartość ciśnienia skurczowego (panującego w tętnicy w czasie skurczu lewej komory). Druga liczba (70) to wartość ciśnienia rozkurczowego (panującego w tętnicy w czasie rozkurczu komór). Ciśnienie wzrasta z wiekiem, za górną granicę normy ciśnienia skurczowego uważa się 140 mm Hg a rozkurczowego 90 mm Hg. Utrzymujące się ciśnienie o wartości wyższej od podanych określa się mianem choroby nadciśnieniowej. Czynniki emocjonalne oraz wysiłek fizyczny powodują wzrost ciśnienia tętniczego we krwi.
Tętno
Pod wpływem skurczów i rozkurczów komór serca następują zmiany ciśnienia krwi w naczyniach krwionośnych, czego konsekwencją jest rozciąganie ich ścian, wyczuwalne jako puls- tętno. Najsilniej wyczuwalny jest skurcz lewej komory serca, gdyż tłoczy ona krew pod dużym ciśnieniem. Tętno bada się najczęściej na tętnicy promieniowej (okolice nadgarstka). U osób dorosłych wynosi ono ok. 70 uderzeń na minutę, natomiast u dzieci jest ono szybsze. Badanie tętna pozwala określić charakter rytmu serca. Precyzyjniejszych danych dostarcza jednak analiza EKG (elektrokardiogram). Analiza EKG daje możliwość oceny zaburzeń rytmu i przewodzenia bodźców oraz zaburzeń ukrwienia (np. zawału) mięśnia sercowego.
Rola serca w obiegu dużym i małym
Układ krwionośny składa się z serca i naczyń krwionośnych: tętnic, żył i naczyń włosowatych. W układzie krwionośnym wyróżnia się krwioobieg duży i mały.
Krwioobieg duży obejmuje wędrówkę krwi z lewej komory, poprzez naczynia do przedsionka prawego. A krwioobieg mały, inaczej płucny, obejmuje wędrówkę z krwi z komory prawej, poprzez naczynia do przedsionka lewego. W obiegu dużym tętnicami płynie krew natlenowana, a żyłami krew odtlenowana. W obiegu małym jest odwrotnie, żyłami płynie krew natlenowana, a tętnicami krew odtlenowana.
W układzie krwionośnym bezustannie krąży krew dzięki pracy serca, które działa jak pompa, która najpierw wyrzuca krew do naczyń krwionośnych, a potem wysysa ją z naczyń.
Skurcz komory lewej wyrzuca krew do tętnicy głównej, zwanej aortą, która dzieli się na coraz drobniejsze naczynia tętnicze przechodzące w sieć naczyń włosowatych. Po zaopatrzeniu tkanek w tlen i substancje odżywcze oraz odebraniu dwutlenku węgla i końcowych produktów metabolizmu, związków azotowych krew wraca do serca żyłami, które zbierają się w żyłę główną dolną i żyłę główną górną, a te wpadają do przedsionka prawego, skąd trafia on do komory prawej.
W wyniku skurczu komory prawej krew żylna jest wyrzucana do pnia płucnego i dalej do tętnic płucnych biegnących do płuc. W płucach krew oddaje dwutlenek węgla, pobiera tlen i wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka, skąd dostaje się do komory lewej.
Analizując rolę serca w obiegu dużym i małym można powiedzieć, że serce stanowi jakby dwie pompy (prawą obejmującą prawą część serca i lewą obejmującą lewą część). Dzięki systemowi zastawek znajdujących się wewnątrz każdej z tych pomp, krew porusza się tylko w jednym kierunku.
Choroby serca
Choroby te należą do tzw. chorób cywilizacyjnych. Zaliczmy do nich m.in.:
- miażdżycę naczyń
- chorobę wieńcową
- zawał mięśnia sercowego
- chorobę nadciśnieniową
Jedną z najczęściej występujących chorób jest miażdżyca. Jej przyczyną jest odkładanie się w ścianach tętnic tłuszczu i cholesterolu. Tłuszcz wiąże wapń, co powoduje tworzenie się złogów i stopniowe zwężanie się światła tętnic, a tym samym utrudnia dostarczanie krwi do tkanek zaopatrywanych przez taką tętnicę, co prowadzi do ich niedokrwienia. Zmiany miażdżycowe dotyczą najczęściej aorty, tętnic wieńcowych i mózgowych. Zwężenie tętnicy wieńcowej może prowadzić do niedokrwienia mięśnia sercowego, czyli do choroby wieńcowej, która często jest przyczyną zawału mięśnia sercowego, czyli zablokowania jednej z tętnic wieńcowym skrzepem, co powoduje zniszczenie pewnego obszaru mięśnia sercowego (martwicę) zaopatrywanego przez tę tętnicę w tlen oraz składniki odżywcze. Zaburzenia krążenia krwi w mózgu doprowadzają do uszkodzenia tkanki nerwowej mózgu (udar mózgu).
Do powstania chorób układu krążenia przyczyniają się:
- nadmierne spożywanie tłuszczów zwierzęcych
- nadmierne spożywanie zawartego w pokarmie cholesterolu (jaja, tłuste mięso)
- otyłość
- siedzący tryb życia
- palenie tytoniu (czynne i bierne)
- picie alkoholu
- cukrzyca
- nadciśnienie tętnicze
- stresy
- uwarunkowania dziedziczne
Wpływ różnych czynników na pracę serca
Na pracę serca ma wpływ wiele czynników; oto niektóre z nich:
- właściwy tryb życia, czas jakim dysponuje człowiek należy racjonalnie rozłożyć na pracę, wypoczynek i sen;
- rodzaj wykonywanej pracy, kiedy należy pamiętać, by nie wykonywać prac bardzo ciężkich obciążających zbytnio pracy serca;
- niektóre choroby zakaźne, które nie są właściwie leczone, mogą negatywnie wpływać na pracę serca. Do tych chorób można zaliczyć m.in.: błonicę, dur brzuszny, płonicę i zwykłą anginę;
- ćwiczenia fizyczne i sporty racjonalnie prowadzone wywierają korzystny wpływ na serce;
- zachowanie stanu równowagi psychicznej wpływa korzystnie na serce, bowiem serce jest narządem, który najszybciej i najczulej reaguje na wszelkie bodźce;
- właściwe odżywienie ma wpływ na stan pracy serca. Należy pamiętać o tym, by nie przeładowywać przewodu pokarmowego i stosować taką dietę, by w spożywanych pokarmach nie było nadmiernych ilości tłuszczów zwierzęcych. Spożywanie tych tłuszczów może doprowadzić do miażdżycy naczyń krwionośnych, która jest powodem choroby naczyń wieńcowych, zawału mięśnia sercowego oraz odgrywa dużą rolę w powstawaniu choroby nadciśnieniowej;
- otyłość i siedzący tryb życia są bardzo niebezpieczne dla pracy serca;
- nikotyna i alkohol mają niekorzystny wpływ na pracę serca.
Wniosek
Serce jest bardzo ważnym składnikiem organizmu. Jest ono pompą, która tłoczy krew w organizmie. Gdyby nie ono, w naszym organizmie nie krążyłaby krew, co wiązałoby się z niedotlenieniem tkanek. Należy więc dbać o nasze serce, poprzez nie spożywanie zbyt dużej ilości tłuszczów zwierzęcych, niepalenie papierosów, niepicie alkoholu i uprawianie sportów.