"Eneida" Wergiliusza

"Eneida" Wergiliusza jest uważana za epopeje narodu rzymskiego, niewątpliwie jest największym dziełem epoki Augustowskiej i może również pretendować do tytułu najlepszego eposu historycznego starożytnego Rzymu.

W mej pracy chciałbym najpierw krótko przedstawić życiorys Wergiliusza, w szczególności jego ostatnie lata i pracę nad "Eneidą", genezę utworu, oraz opis tarczy Enesjasza i chciałbym porównać ten opis do opisu tarczy przedstawionego w "Iliadzie" Homera.

Twórca "Eneidy" był bez wątpienia najwybitniejszym obok Horacego poetą tej epoki. Jego pełne imię brzmi Pubius Vergiliius Maro. Urodził się 21 października 70 roku, we wsi Ardes położonej w pobliżu miasta Mantua w północnej Italii. Wergiliusz był najprawdopodobniej pochodzenia celtyckiego, albo etruskiego. Ojciec poety był garncarzem bądź według innych podań posłańcem u niejakiego Magiusa. Dzięki swej zaradności ojciec Wergiliusza dorobił się dosyć dużego majątku na hodowli pszczół, co w przyszłości pozwoliło mu zapewnić synowi gruntowne wykształcenie.

Dzieciństwo Wergiliusza upłynęło w Andes, w wiejskim zaciszu, do którego za rzadko docierały odgłosy coraz ostrzejszych walk o władzę w Republice Rzymskiej. Spokój rodzinnej wsi, oraz nieco melancholijne piękno tamtejszego krajobrazu wywarło silny wpływ na osobowość przyszłego poety, rozbudziło w nim miłość do przyrody i wiejskiego życia. O zamożności rodziny Wergiliusza może świadczyć fakt, iż chłopiec uczył się nie w Mantui, lecz Kremonie, gdzie szkoły były bardziej kosztowne, ale też stały na wyższym poziomie. Przyszły poeta uczył się w Kremonie do 15 roku życia. 15 października 55 r. p.n.e. przywdział zgodnie z obyczajem rzyskom tzw. Toga virillis (togę męską), która oznaczała osiągnięcie pełnoletności. Wergiliusz przeniósł się z Kremony na krótki okres do Mediolanu, a stamtąd do Rzymu gdzie znalazł się około 52 r. p.n.e.

Pierwsze próby literackie przyszłego twórcy "Eneidy" przypadły na jego pobyt w Rzymie. Poeta nawiązał tam przyjaźń z grupą poetów pochodzących z Galii Napdadeńskiej, grupę reprezentującą nowy kierunek poezji rzymskiej noszącej nazwę aleksandryzmu lub też neoretoryzmu. Najbardziej widać wpływ neoretoryzmu na Wergiliusza w tomie wierszy "Appendix Vergilian" (Dodatek do Wergiliusza) oraz w "Eklogach" i "Georgikach". W "Eneidzie" wpływ neoretoryzmu jest już znacznie mniejszy. Młodzieńcze próby poetyckie zostały zerbrane pośmiertnie i jak powiedziałem weszły w skład "Appendix Vergiliana". Około roku 42 p.n.e. artysta miał już dosyć duży rozgłos i poparcie w Rzymie dzięki niektórym dziełom z "Appendix Vergiliana". O tym rozgłosie może świadczyć chociaż fakt, że gdy mjątki jego rodziców zostały wywłaszczone, Wergiliusz jako dość znany poeta uzyskał pomoc i poparcie wpływowych ludzi. Całe wydarzenie związane z wywłaszczeniem majątku, były dla poety ogromnym wstrząsem, o czym mogą świadczyć sielanki I i IX. Między 42 a 39 r. p.n.e. poeta napisał "Bugoliki", czyli zbiór 10 ksiąg (sielanek). Sielanki te były o tematyce teokrytejskiej, mistycznej, filozoficznej, oraz opowiadały o wywłaszczeniu, a ostratnia X była poświęcona przyjacielowi Korneliuszowi Gallusowi. Kolejnym dziełem Wergiliusza były "Georgiki", nad którym pracował między 36, 26 r.p.n.e. "Georgiki" opowiadały o życiu i pracy na wsi, więc o zwykłych rolnikach.

Ostatnie lata 29–19 r. p.n.e. poeta spędził pracując nad swoim największym dziełem "Eneidą". Po dziesięciu latach pracy powtała pierwsza wersja dzieła, zostały jeszcze niewielkie poprawienia, niejako ostatni szlif całości. Autor planował popracować nad dziełem w Grecji, dokąd wybrał się aby pogłębić swoją wiedzę w dziedzinie kultury i filozofii. Jednak Wergiliusz zachorował i dodarł tylko do Aten, gdzie spotkał się z Oktawianem-Augustem, który właśnie do Rzymu. August nakłonił poetę do powrotu.

W czasie podróży powrotnej twórca "Eneidy" poważnie zaniemógł śmiertelna choroba zaatakowała go podczas zwiedzania megary w Istmie Korynckim. Było to 21 wrzesienia 19 r. p.n.e. Zwłoki poety zostały zgodnie z jego życzeniem przewiezione do Neapolu i tam pogrzebane na drodze do Puteoli. Na grobie Wergiliusza umieszczony jest napis ułożony przez niego samego:

Mantua me genuit, Calabri repuere, tenet nunc
Parthenope, cenini pascua, rura, duces
(Urodziłem się w mantui, porwali mnie Kalabrowie,
dziś więzi Parthenope; opiewałem pastwiska, wieś, wodzów)

Poeta powierzył niedokończoną "Eneidę" dwóm przyjaciołom Lucjuszowi Wariuszowi i plucjuszowi Tukka, jeszcze przed wyjazdem, z poleceniem aby w razie, gdyby spotkało go w czasie podróży coś złego spalili dzieło. Ostatecznie jednak "Eneida" została wydana już w 17 r. p.n.e., gdyż August wydał zakaz spalania tego dzieła.

"Eneida" opowiada o bohaterze rzymskim Eneaszu, który ucieka przed gniewem Junony. Bohater ucieka ze zniszczonej Troi, płynie do wyspy Delos, gdzie dostaje od Apollina wyrocznie, aby szukał dawnej ojczyzny. Dalej Eneasz ma romans z kartagińską królową Dydoną. Niestety, gdy bohater odpływa od niej, królowa przeklina Eneasza i jego ród po czym zabija się. Bohater płynie na Sycylię do króla Acestesa, gdzie organizuje uroczystości związane z rocznicą śmierci jego ojca. Dalej Eneasz ląduje w Kume, gdzie wraz z Sybillą schodzi do podziemia, tam spotyka Dydonę, Deifioba, a dalej w krainie szczęśliwych spotyka ojca, który ukazuje mu przyszłych bohaterów rzymskich m.in. Cezara, Pompejusza i Augusta.

W księdze VII następuje inwokacja do muz, w której poeta prosi o pomoc w przedstawieniu bitwy pod Lacjum, po inwokacji następuje opis sytuacji w Lacjum. Kiedy Eneasz tam dopływa ukazują mu się znaki zwiastujące koniec jego wyprawy. Jednak wybucha spór, który przeradza się w wojnę między Latynami, a Trojanami. Powodem tego sporu był zabity oswojony jeleń.

W księdze VIII pokazana jest mobiliozacja obu stron. Latynowie wysyłają poselstwo do Diomedesa z zaproszeniem do udziału w wojnie, a Eneasz udaje się do króla Arkadyjczyków Ewarda. Tam też bohater otrzymuje wykutą przez wulkana zbroję oraz tarczę. Następnie Latynowie atakują wioskę Troja. Niszczą wieżę obronną i podpalają część domów, jednak zmuszeni przewagą wroga uciekają.

W księdze X przedstawione jest zgromadzenie bogów oraz walka Latynów z nadciągającymi Trojanami. W następnej księdze pokazane jest zgromadzenie starszyzny Latynów, na którym Turnus odrzuca zaproponowanie pokoju. Jednak obrady zostają przerwane przez nagły atak wojsk Eneasze. Turnus widząc przewagę przeciwnika ucieka z miasta. Eneasz jednak dogania go i wyzywana na śmiertelny pojedynek.

W księdze XII jest opisana właśnie ta walka, którą w końcu wygrywa Eneasz wygrywając całą wojnę.

Wzory literackie "Eneidy". Wergiliusz zastosował styl imitatio. Tzn. wzorował się na "Iliadzie" i "Odysei" Homera oraz na innych dziełach starożytnej Grecji i Italii. Oryginalność "Eneidy" polega przedewszystkim na samym pomyśle autora, aby połączyć dwa dzieła Homera w jednym nowym arcydziele. Duży wpływ na to dzieło miały również inne greckie epopeje tzw. Nostoi (poematy o powrotach bohaterów spod Troi). Kolejne dzieła, które wpłynęły na "Eneidę" to "Argonautika" Apolloniusa Rodyjskiego, "Annades" Eniusza, "Bellum Poenium" Newiusza, "De derum naturi" Lukrecjusza i inne.

Przykładem stylu imitato, poze samą fabułą jest opis tarczy Enesjasza. Wergiliusz dorównuje w tym opisie opisowi tarczy Achillesa z "Iliady" Homer. Uwidoczniony jest w niej patriotyzm autora, który ukazuje na niej Rzym jako wielką i niezniszczalną potęgę, ukazuje najważniejsze wydarzenie tego państwa, jak np. Jego powstanie. Pierwszy wers tego opisu już wskazuje stosunek autora do swego kraju: "Na niej dzieje Italii i triumfy Romy". Wszystkie co przedstawił autor jest wróżbą. Rzym powstał bowiem później niż wydarzenia przedstawione w "Eneidzie".

Homer natomiast ukazał na tarczy Achillesa życie codzienne Greków. Oba opisy miały za zadanie spowolnić akcje całego eposu. Wergiliusz oprócz wielkich zwycięstw Rzymu ukazał także swojego przyjaciela Oktawiana-Augusta. Co najprawdopodobniej zrobił w celach propagandowych. Opis tarczy Enesjasza podobnie jak opis homerycki jest opisem dynamicznym pełnym orzeczeń.

Podsumowując Wergiliusz stworzył "Eneidę" w stylu naśladującym dzieła Homer. Wpadł na genialny pomyśl połączenia "Iliady" i "Odysei" w jedno dzieło. Dzieło jego życia istnie jest czymś nadzwyczajnym.