Kultura żydów (omów temet na podstawie wybranych dzieł literackich i innych dzieł sztuki)

To był mój temat na maturze dostałam za niego 19 pkt., konspekt niestety wykasowałam. Mam nadzieje,że komuś się przyda. Życze powodzenia na maturze!!!


Teza: Żydzi narodem bez państwa – co pozwoliło im przetrwać?
Główny bohater w filmie „Skrzypek na dachu” zadaje pytanie, które ja stawiam sobie za tezę : Dlaczego ten naród tak długo się utrzymał mimo ciężkich kolei losu? W mojej pracy odpowiem na to pytanie i opiszę przedstawione w nim argumenty, a zacznę od krótkiej historii tego narodu.

Argumenty:

1. Krótka historia.
Żydzi zaczęli osiedlać się w Polsce już w XIII wieku, znajdując w kraju nad Wisłą sprzyjające warunki do życia. Ich napływ zwiększył się w XIV wieku, w okresie prześladowań w innych krajach Europy. W Polsce mogli swobodnie praktykować swoje wyznanie, budować świątynie, kultywować obyczaje. Pomógł im Kazimierz Wielki, który ustalał specjalnymi statutami ich prawa i przywileje – przepisy te określały zajęcia Żydów: kupiectwo, bankierstwo, rzemiosło, dzierżawę karczm i młynów, zapewniały także osobiste bezpieczeństwo. Król pragnący stworzyć solidną strukturę państwa, doceniał rolę tego pracowitego narodu w gospodarczym rozwoju ziem polskich.

2. Uniwersalny obraz Żyda.

Do kultury Żydów zalicza się ich strój, który najbardziej wyróżniał się podczas modlitwy. Tradycyjnego Żyda łatwo było poznać po długiej brodzie i długim, czarnym płaszczu (chałat). Jednak nieodłącznym elementem ich ubioru było nakrycie głowy (jarmułka bądź czapka z daszkiem).
Na tym rysunku widzimy trzech Żydów w strojach modlitewnych. Ubrani są oni w tałesy, są to białe szale modlitewne w czarne pasy z frędzlami. Jeden z nich ma przywiązany do czoła tefilin - skórzane bądź metalowe pudełeczko zawierające cztery fragmenty biblijnego tekstu. Na tym rysunku pochodzącym z książki „Meir Ezofowicz” także ukazani są Żydzi w strojach modlitewnych. Wszyscy mają narzucone na głowę tałesy, ponieważ jest to moment modlitwy.
Niestety ten obraz dotyczy zaledwie niewielkiej części Żydów, a obecnie w Polsce bardzo trudno znaleźć osoby ubrane w ten sposób.

3. Tradycje:
Teraz zagłębimy się troszkę w kulturę duchową Żydów. Dla pobożnego Żyda całe życie to nabożeństwo. Daje on temu świadectwo przez swoją codzienną modlitwę oraz poprzez świętowanie szabatu i obchodzenie świąt w ciągu całego roku.

Tradycja nie przetrwała oczywiście od czasów starożytnych w stanie niezmienionym. Zmianę obyczaju wymuszały mody i style oraz warunki w krajach, w których Żydzi się osiedlali. Musimy jednak wiedzieć o kilku zasadniczych elementach wyznaczających rytm życia rodzinnego w społeczności żydowskiej, rodzina była wszak ostoją tradycji. Z książki „Meir Ezofowicz” dowiadujemy się, że w życiu mężczyzn najważniejsze momenty to: obrzezanie, bar micwa, ślub i skromny pogrzeb. Życie kobiety było ściśle podporządkowane zasadom rządzącym światem mężczyzn, żyły w ich cieniu, prowadziły dom i chowały dzieci, w niewielkim tylko stopniu uczestnicząc w obrzędach związanych z synagogą. Ale bez ich udziału nie można się było autentycznie cieszyć z szabatu, najważniejszego święta żydowskiego.

SZABAT rozpoczynał się w piątek po zachodzie słońca, a kończył o zmroku w sobotę. W praktyce święcenie Szabatu oznacza przede wszystkim zaniechania tego dnia wszelkiej pracy. W tym dniu zbierają się rodzice i dzieci by razem spożywać świąteczny posiłek, modlić się i śpiewać.
W filmie „Skrzypek na dachu” w przygotowaniach do wieczornej uroczystości największy udział miały kobiety, które czyściły mieszkanie i przygotowywały świąteczny posiłek. Wszyscy domownicy kąpali się i ubierali odświętnie. Kobieta, która w nabożeństwie nie odgrywa specjalnej roli, w czasie szabatu pełni funkcje zbliżoną do kapłańskiej. Posłużę się tutaj zdjęciem ze spektaklu „Skrzypek na dachu”. Kobieta zapalała szabatowe świece i wygłaszała nad nimi błogosławieństwo. Widzimy, że są ubrane odświętnie, a na stole leżą przygotowane wcześniej potrawy. Po błogosławieństwie pan domu wita szabat podnosząc przy tym kielich wypełniony winem, pije i wręcza go pozostałym domownikom. Po rytualnym obmyciu rąk i odmówieniu modlitwy gospodarz rozpoczyna wieczerzę łamiąc chleb, by podzielić go między wszystkich obecnych. Wiem też, że podczas szabatu nikt z domowników nie pracuje, by mógł w pełni cieszyć się z uświęconego czasu.
W książce „Mendel Gdański”, to tytułowy bohater zapala szabatowe świece i odmawia nad nimi błogosławieństwo , ponieważ jego żona zmarła, a mieszka on tylko z wnuczkiem. Mimo ciężkich warunków stara się, by posiłek w tym dniu był zawsze smaczniejszy i obfitszy niż na co dzień. Dba także o czystość i odświętny strój. Stara się utrzymać odpowiedni nastrój, aby jak najlepiej oddać powagę chwili. Robi to wszystko przede wszystkim dla wnuczka, żeby nigdy nie zapomniał kim jest i jak ważna jest tradycja w życiu każdego Żyda.
Mam także obraz ukazujący kobietę modlącą się na szabatowymi świecami. Możemy z tego wywnioskować, że zarówno w malarstwie, filmie czy w literaturze święto to jest starannie pokazane i staje się nieodłącznym i najbardziej kojarzącym się elementem tradycji żydowskiej.

RELIGIJNE DOJRZEWANIE. Treścią religijnego wychowania żydowskiego dziecka jest stopniowe wprowadzanie go w życie zgodne ze wskazaniami Tory. Jest to przede wszystkim zadanie rodziców. Zaczyna się od uczenia modlitw, a następnie przechodzi się do dalszych nauk zawartych w Torze. W tym etapie najczęściej dziecko wysyła się do specjalnej szkoły. Przykładem będzie tutaj książka „Meir Ezofowicz” gdzie dzieci w różnym wieku chodzą do chederu i wysłuchują specjalnych nauk. Jest to bardzo ważny moment w życiu każdego Żyda, gdyż po tych naukach w wieku 13 lat osiąga on pełnoletność wobec prawa religijnego. Wiąże się z tym uroczystość bar micwa, która jest publicznym potwierdzeniem jego nowego statusu. Tutaj mam zdjęcie z Muzeum Kultury Żydowskiej w Krakowie, które przedstawia ucznia oraz nauczyciela podczas nauki.

MAŁŻEŃSTWO. Obowiązkiem każdego pobożnego Żyda jest ożenić się i mieć dzieci. W tradycyjnej społeczności żydowskiej małżeństwa były zazwyczaj aranżowane przez rodziców. W filmie „Skrzypek na dachu” odbiegamy jednak od tej tradycji, ponieważ to córki wybierają sobie narzeczonych. Nie pytają się one o przyzwolenie na ślub tylko proszą o błogosławieństwo. Pierwszej córce udaję się namówić ojca do wyrażenia zgody mimo, iż obiecał jej rękę innemu. Ślub rozpoczynał pan młody, który zakrywał twarz panny młodej welonem, po czym ojciec i przyszły teść odprowadzali go pod baldachim. Matka i przyszła teściowa niosąc zapalone świece, przyprowadzały pod baldachim pannę młodą. Pan młody wkładał na wskazujący palec panny młodej obrączkę. Właściwy ślub rozpoczynał rabin, który modlił się nad winem i odśpiewywał 7 błogosławieństw małżeńskich. Pan młody po wypiciu wina rozbijał swoją szklankę nogą. Później zaczynała się uczta weselna, na której mężczyźni i kobiety bawią się oddzielnie, w dwóch końcach izby. Jednak w filmie następuje zerwanie z tradycją i zaczyna się wspólny taniec mężczyzn z kobietami.

Na tym obrazie przedstawiony jest moment ślubu. Widzimy modlącego się rabina, parę młodą, orkiestrę i gości weselnych. Pan młody jest w trakcie rytualnego rozbijania kieliszka nogą. To tłuczenie szkła symbolizuje żałobę po zburzonej Świątyni Jerozolimskiej, o czym należy pamiętać nawet w najradośniejszych chwilach życia.

Przedstawiłam tu jedynie przykłady tego, jaki wielki wpływ na życie Żydów wywiera religia. Wiemy, że dzięki niej i obyczajom mogli oni utrzymać swoją żydowską tożsamość. To Biblia wyznaczała im rytm życia, bo każde święto i obyczaj jest głęboko w niej zakorzeniony . Te wszystkie uroczystości pozwoliły Żydom w obrębie rodziny przeżywać swoje żydostwo.

4. Przeciwstawne modele Żyda.
Przez stulecia wzajemnego obcowania Polaków z Żydami wytworzyły się schematyczne, częstokroć – negatywne wizerunki Żyda. Ślady tego procesu znajdujemy w literaturze ukazującej stosunek Polaków do narodu Izraela, który spośród wszystkich nacji zamieszkujących dawną Rzeczpospolitą najbardziej wyróżniał się mową, ubiorem, obyczajami i wiarą. A jak wiadomo, to, co najbardziej się wyróżnia, zarazem najbardziej drażni...

Polskę zdominowały dwa przeciwstawne modele Żyda, pozytywny i negatywny, w zależności od tego, jak postrzegano jego rolę w społeczeństwie. Głównym zarzutem wysuwanym wobec Żydów jest ich umiejętność gromadzenia bogactw, formułuje się przy tym tezy, że dzieje się to kosztem Polaków, którzy się u nich zadłużyli. Ta zamożność kłuła w oczy, ale nie tylko. Przez ich wiarę i kulturę ściągali na siebie wiele podejrzeń.
Bardzo dobrym przykładem będzie tutaj Mendel Gdański – spokojny, uczciwy, prawy, przywiązany do Warszawy Żyd. Nie potrafi zrozumieć nasilających się represji wobec narodu Izraela. Jego sąsiad zegarmistrz przychodzi, by poinformować go o zbliżającym się ataku na Żydów lecz nie potrafi podać żadnych poważnych powodów agresji. Powtarzały się stereotypowe argumenty : „każdy Żyd ma swoje wykręty”, „Żyd zawsze Żydem”, „zawsze to żywioł cudzy”. Nie pomogły tłumaczenia Mendla, że przecież od lat mieszka w Warszawie, uczciwie zarabia na swoje utrzymanie, ciężko pracuje. Podczas ataku odrzucił pomoc sąsiadów, ponieważ myślał, że skoro jest uczciwym i prawym człowiekiem to nic mu nie grozi. Mylił się jednak: bandyci napadli na jego warsztat, a ciśnięty przez kogoś kamień ranił w głowę jego wnuka. Jeszcze wcześniej podczas szabatu przechodzący nieopodal okna Mendla chłopcy zaczęli się z niego wyśmiewać. Skarcił ich obserwujący to ksiądz, a sam uchylił kapelusza przed Mendlem „który z takim jękiem wołał po swojemu do Boga”. To wszystko pokazuje ogromną niewiedzę Polaków o tym narodzie, z której to właśnie powstawały te niesłuszne zarzuty, szyderstwo, aż w końcu pogromy Żydów. Żydowski świat dla Polaków był po prostu tajemniczy i egzotyczny, stąd powstał ten stereotypowy, prowizoryczny obraz.

Bardzo ważnym dowodem na to będą tutaj obrazy, które przyniosłam. Przedstawiają one błędne wyobrażenie o kulturze żydowskiej. Obyczajom żydowskim przyglądali się nie rozumiejący ich symboliki widzowie. Zastanawiała ich staranność, wręcz tajemniczość przygotowań. Łatwo rodziło się podejrzenie, że mają one coś wspólnego z czarami- a od tego już jeden krok do strasznego posądzenia, że do wypieku mac niezbędna jest krew chrześcijańskiego dziecka. W polskiej kulturze ludowej ślady tej nieufności odnajdujemy nawet dziś.

W polskiej poezji romantycznej i pozytywistycznej spotykamy także sporo pozytywnych opinii o polskich Żydach Najbardziej znanym symbolem możliwego zbliżenia polsko - żydowskiego jest mickiewiczowski Jankiel z Pana Tadeusza, przykładny polski patriota, pożyteczny członek społeczeństwa, człowiek powszechnie szanowany z racji rozumu i uczciwości. Jest on patriotą, a dowodem na jego oddanie ojczyźnie jest słynny koncert na cymbałach.

„Typ idealny” polskiego Żyda jest bardzo trudno zdefiniować. Nasz bohater musiałby błyskawicznie, zmieniać rysy, przerabiać strój i coraz to inaczej się zachowywać. Obraz pozostawałby zawsze nieostry, podobnie jak wizerunek stworzony na własny użytek przez Polaków. W ciągu siedmiu stuleci wspólnego bytowania Żydzi i Polacy byli sobie i bliscy, i straszliwie odlegli. Niechęć, nieufność otoczenia potęgowały potrzebę większości Żydów dystansowania się do obcych, azylem był Orient własnej tradycji i niezrozumiały dla innych język.

3. Podsumowanie:
Zarówno literatura, sztuka jak i film dość wiernie ukazują wizerunek Żyda, jego kulturę i stereotypy obciążające stosunki polsko-żydowskie. Okres II wojny światowej okazał się Damoklesowym mieczem, który spadł i definitywnie przeciął współżycie obu społeczności. Ocaleni z Holocaustu Żydzi stopniowo wyjeżdżali z Polski, z własnej lub na skutek antysemickiej nagonki. Andrzej Szczypiorski w powieści Początek zauważa, że Polska pozbawiona Żydów nie jest już tym samym krajem, co przed wojną, a Polacy „zostali okaleczeni, bo bez Żydów nie są już tymi samymi Polakami, jakimi byli niegdyś i powinni pozostać na zawsze”.
I tutaj powrócę do mojej tezy. Moglibyście Państwo zapytać, dlaczego ten naród tak długo się utrzymał mimo, iż nawet nie mieli swojego państwa? Odpowiedź stanowi jedno słowo TRADYCJA. Jak powiedział Żyd Tewje- główny bohater filmu: „Bez tradycji nasze życie byłoby tak chwiejne jak skrzypek na dachu”.