Historia psychologii
Na początku chciałbym przedstawić pokrótce 3 ważne z historycznych względów sposoby podejścia do psychologii: strukturalizm, funkcjonalizm i ewolucjonizm.
Strukturalizm miał swoje początki we wczesnych badaniach laboratoryjnych nad elementami składającymi się na strukturę czy treści ludzkiej psychiki. Była to „szkoła” psychologiczna, która wyłoniła się z badań Wilhelma Wundt’a i stosowała introspekcję w swych dociekaniach nad tym, jak psychika organizuje doświadczenia zmysłowe. Edward Titchener przeniósł to podejście do USA. Lecz było ono krytykowane jako redukcjonistyczne, uproszczone i mentalistyczne. Ponadto nie umożliwiało ono badania zachowania zwierząt, czy niemowląt, które nie są w stanie wyrażać słowami swych doznań. Funkcjonalizm, do którego rozwoju najbardziej przyczynili się William James i John Dewey, kładł nacisk na funkcję i cel każdego aktu behawioralnego. Funkcjonalizm zakładał, że celem zachowania jest umożliwienie każdemu organizmowi przystosowania się do jego środowiska. Ewolucjonizm jest naukowym wyjaśnieniem, w jaki sposób gatunki utrzymują się przy życiu i jak są ze sobą spokrewnione, odwołującym się do procesów doboru naturalnego, zgodnie z teorią ewolucji Darwina. Ponadto ewolucjonizm skupia się na dociekaniu, w jaki sposób organizmy przystosowują się do wymagań zmieniającego się środowiska.
Psychologię definiuje się formalnie jako naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych. Wielu psychologów szuka odpowiedzi na podstawowe pytanie: jaka jest natura natury ludzkiej? Psychologa odpowiada na to pytanie analizując procesy, które zachodzą w jednostkach, jak również w środowisku fizycznym i społecznym. Jest to również, tzw. introspekcja, czyli obserwacja swoich własnych przeżyć wnikanie w samego siebie, samoobserwacja, dostrzeganie własnych działań i przeżyć. Psychologia jest nauką realną, należącą do działu nauk humanistycznych. Wywodzi się od zainteresowania dla człowieka i jego spraw. Psychologia jest powiązana z różnymi dziedzinami wiedzy, jednak najpierw chciałbym przybliżyć podstawowe definicje psychologii: naukowe, zachowanie, jednostka, psychiczne.
- metoda naukowa – składa się z szeregu uporządkowanych kroków, stosowanych do analizowania i rozwiązywania problemów. Metoda ta korzysta z informacji zebranych w obiektywny sposób jako faktycznej podstawy do wyciągania wniosków. Opiera się na empirycznym materiale dowodowym, czyli na danych zebranych bezpośrednio za pomocą zmysłów obserwatora.
- zachowanie – (behavior) jest sposobem przystosowania organizmów do środowiska. Zachowanie jest działaniem. Przedmiotem badań psychologii jest w dużej mierze obserwowalne zachowanie ludzi i różnych gatunków zwierząt. Uśmiechanie się, płakanie, bieganie, klaskanie, uderzanie, mówienie i dotykanie – oto kilka oczywistych przykładów zachowania, które możemy obserwować.
- jednostka – jest przykładem analizy psychologicznej, np. noworodek, czy dorosły mężczyzna lub kobieta. Także badaną jednostką może być, np. szympans uczący porozumiewania się za pomocą symboli. Jednostkę można badać w środowisku naturalnym lub w kontrolowanych warunkach laboratorium badawczego.
- procesy psychiczne – są to sposoby funkcjonowania psychiki ludzkiej. Duża część ludzkiej aktywności przebiega w formie ukrytych, wewnętrznych zjawisk, takich jak myślenie, rozumowanie, planowanie, marzenie. Wielu psychologów twierdzi, że psychika stanowi najważniejszy przedmiot badań psychologicznych.
Spośród 300 tys. psychologów pracujących na całym świecie znaczna liczba zajmuje się prowadzeniem badań. Badania te prowadzone są w różnych dziedzinach psychologii, z których każda ma swój specyficzny przedmiot zainteresowań:
- psychologia biologiczna – biologiczne podstawy zachowania, uczuć i procesów umysłowych
- psychologia eksperymentalna – warunki bodźcowe, w których różne jednostki zachowują się podobnie
- psychologia poznawcza – świadomość i procesy umysłowe, np. zapamiętywanie, myślenie, ocenianie, podejmowanie decyzji czy rozumowanie
- psychologia rozwojowa – zajmuje się rozwojem człowieka przez całe życie (urodzenie dzieciństwo wiek młodzieńczy wiek dojrzały starość)
- psychologia osobowości – charakterystyczne cechy indywidualne, które decydują o tym, jak różni ludzie reagują na ten sam bodziec
- psychologia społeczna – w jaki sposób kontekst społeczny wpływa na zachowanie i myślenie (konformizm, uległość, perswazja, agresja, altruizm)
- psychologia przemysłowa i organizacji – relacje między ludźmi a ich pracą. Rozwiązywanie problemów dotyczących selekcji pracowników, ich morale, wydajności i stresów w pracy.
Na koniec swojej pracy przedstawię w zarysie różne kierunki czy konceptualne sposoby podejścia, które dominują we współczesnej psychologii. Kierunki te obejmują poglądy i założenia, które wpływają zarówno na to, co będzie badane, jak i na to, w jaki sposób będzie się to badać:
- kierunek biologiczny – poszukuje przyczyn zachowania w działaniu genów, mózgu, układu nerwowego oraz wydzielania hormonów. Bada się także mózgi sprawców masowych morderstw, szukając w nich anomalii, lub analizuje związek między agresją u kobiet, a fazami cyklu menstruacyjnego.
- kierunek psychodynamiczny – zachowanie jest motywowane przez potężne siły wewnętrzne. Według tego poglądu, przyczyną działań ludzkich są wrodzone instynkty, biologiczne popędy oraz usiłowania zmierzające do rozwiązywania konfliktów między potrzebami osobistymi i stawianymi przez społeczeństwo wymaganiami. W tym modelu podstawowym pojęciem jest motywacja. Rozpatruje także agresję u osoby dorosłej jako przemieszczenie wrogości, którą osoba ta pierwotnie odczuwała jako dziecko wobec swoich rodziców.
- kierunek behawiorystyczny – zajmuje się zachowaniem zewnętrznym, które można rejestrować w sposób obiektywny. Psychologowie o orientacji behawiorystycznej zabierają dane w postaci konkretnych reakcji (mruganie, naciskanie dźwigni), które następują po możliwych do zidentyfikowania bodźcach. Głównym celem analizy behawiorystycznej jest zrozumienie, jak poszczególne bodźce środowiskowe kontrolują określone rodzaje zachowania. Według tego modelu zachowanie jest w pełni zdeterminowane przez warunki środowiskowe. Ludzie nie są ani dobrzy, ani źli, ale po prostu reagujący na swoje środowisko.
- kierunek poznawczy – głównym przedmiotem zainteresowania jest myśl ludzka i wszelkie procesy związane z gromadzeniem wiedzy: uwaga, myślenie, zapamiętywanie, oczekiwanie, rozwiązywanie problemów, fantazjowanie i świadomość. Zadaje pytania o wrogie myśli, jakich ludzie doświadczają, gdy są świadkami aktów przemocy. Bada wpływ przemocy pokazywanej w filmach, włącznie z przemocą o charakterze pornograficznym, na postawy wobec ograniczenia dostępności broni, wobec gwałtu i wojny.
- kierunek humanistyczny – poszukuje wartości osobistych i warunków społecznych, które sprzyjają agresywnym, ograniczającymi własny rozwój postawom, a nie sprzyjają doświadczeniom wspólnego uczestnictwa, przyczyniającym się do rozwoju. W przeciwieństwie do behawiorystów, psychologowie humanistyczni koncentrują się na świecie subiektywnym, doświadczanym przez jednostkę, a nie świecie obiektywnym, jaki rozpatrują zewnętrzni obserwatorzy i badacze. Są oni przekonani, że prawdziwe zrozumienie wymaga integracji psychiki, ciała i zachowania jednostki z czynnikami społecznymi i kulturowymi.
- kierunek ewolucjonistyczny – podstawą tego kierunku jest pojęcie adaptacyjności zachowania i umysłu. Podejście to zakłada, że zdolności umysłu ludzkiego ewoluowały w ciągu milionów lat, służąc konkretnym celom przystosowawczym, podobnie jak nasze zdolności fizyczne. Psychologowie starają się stworzyć kompletną, jednolitą psychologię, obejmującą wszystkie aspekty życia ludzkiego, doświadczenia i zachowania.
