Analiza porównawcza Trenu X i wiersza B. Leśmiana pt. "Urszula Kochanowska"

Różne wizje zaświatów. Analizując Tren X Jana Kochanowskiego i wiersz Urszula Kochanowska Bolesława Leśmian, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych bohaterów.

Tematem "Trenu X" Jana Kochanowskiego jest smutek po śmierci córki. W wierszu "Urszula Kochanowska" Bolesława Leśmiana mowa jest o życiu Urszuli Kochanowskiej w niebie.

Forma podawczą trenu jest liryka bezpośrednia, wyznaniowo-filozoficzna. W wierszu podmiot liryczny zwraca się do zmarłej Urszuli: "Orszulo moja wdzięczna". W dziele Leśmiana występuje liryka bezpośrednia, narracyjna. Podmiot liryczny nie wyraża wprost swoich uczuć, występuje tu natomiast narracja: "I umilkłam zlękniona". Oba utwory są monologami. W "Trenie X" jest to monolog ojca, natomiast w wierszu "Urszula Kochanowska" jest to monolog Urszulki.

Jan Kochanowski kreuje w swym utworze sytuację żałoby po śmierci dziecka. Podmiot liryczny wśród swych lamentów docieka w jakiej kondycji i w jakim miejscu znajduje się Urszula. Roztacza przeróżne możliwe wizje życia pozagrobowego córki. Prosi ją również o pocieszenie, pojawienie się chociażby jako duch: "staw się przede mną

Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną". W utworze Leśmiana została przedstawiona sytuacja pobytu Urszuli Kochanowskiej w niebie. Dziecko jest nieszczęśliwe, gdyż okropnie tęskni za rodzicami. Bóg zatroskany losem Urszulki stwarza jej dom czarnolaski. Urszula jest jednak wciąż zrozpaczona, gdyż brakuje jej w tym domu rodziny. Dziewczynka wyczekuje na przybycie rodziców. Jest zawiedziona, gdy zamiast nich zjawia się Bóg.

Podmiot liryczny "Trenu X" usilnie poszukuje swego dziecka. Kochanowski wprowadza motyw "ubi sunt", co oznacza "gdzie oni są". Cały utwór jest wyrazem tych poszukiwań. Wołanie przedstawione w pierwszym wersie: "Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?" w następnych wersach jest jedynie rozwijane.

Podmiot liryczny wyraża swoje wątpliwości, nie wie sam w co należy wierzyć. Do pełnego zrozumienia utworu należy wykorzystać motyw biograficzny Jana Kochanowskiego. Twórca identyfikuje się w tym trenie z podmiotem lirycznym. Poeta po śmierci córki przeżywał kryzys wiary, podobnie i podmiot liryczny w poszukiwaniach odwołuje się do wielu religii, a także do mitów. Osoba mówiąca w wierszu pragnie wiedzieć czy Urszulka dostała się do nieba, czy może do raju. W swych rozważaniach bierze pod uwagę nawet mityczne wyspy wiecznej radości.

Kochanowski w swym utworze odwołuje się również do mitologii starożytnych Greków, czy do filozofii Platona. Ogromna miłość do dziecka przełamuje wszystkie bariery, w rozważaniach następuje przechodzenie z popierania jednej religii na drugą. Pod koniec utworu następuje całkowite zwątpienie podmiotu lirycznego w jakiekolwiek życie pośmiertne: "Gdzieśkolwiek jest, jesliś jest". Miłość do córki jest tak ogromna, że podmiot liryczny pragnie ją zobaczyć nawet jako marę, albo ducha. Kochanowski w "Trenie X" dokonuje pewnego rodzaju idealizacji Urszulki. Dla ojca córka jest całym jego życiem, a jej śmierć jest przekleństwem: "Niżeś sie na mą ciężką żałość urodziła?".

Podmiot liryczny wychwala Urszulę, uważa, że dziewczynka jest niewinną i uroczą osobą: "Orszulo moja wdzięczna". Dla wzmocnienia przekazu w utworze Kochanowski zastosował również metafory: "jakakolwiek zmazeczka na tobie została" oraz pytania retoryczne.

Smutek wyrażony przez poetę w "Trenie X" jest tak ogromny, że stanowi on inspirację dla Bolesława Leśmiana, który tworzy utwór "Urszula Kochanowska". Twórca udziela w nim głosu samej Urszulce. Prosi ona Boga o przywrócenie życia przedśmiertnego:

"Zrób tak, Boże - szepnęłam - by w nieb Twoich krasie
wszystko było tak samo, jak tam - w Czarnolasie!".

Bóg wysłuchuje prośby, jednakże dom to przecież nie tylko budynek, lecz również ludzie, którzy go tworzą. Urszula ciągle tęskni za rodzicami. Bóg jest przedstawiony w tym utworze jako osoba ludzka, niedoskonała. Leśnian dokonuje tu więc personifikacji Boga. Raj, który stworzył nie potrafi zastąpić dziecku miłości rodziców. Paradoksalnie pobyt w miejscu, które ma być nagrodą za dobre życie i oazą szczęśliwości, dla Urszulki staje się miejscem cierpień. Pobyt w niebie z powodu braku rodziców jest więc tylko namiastką życia. Bóg bezskutecznie próbuje zastąpić dziecku ojca, jest opiekuńczy, obdarza dziewczynkę miłością.

Po opuszczeniu domu przez Boga Urszulka staje się młodą gospodynią:

"odszedł, a ja zaraz krzątam się, jak mogę
więc nakrywam do stołu, omiatam podłogę" .

Dziewczynka pragnie jak najlepiej przygotować się do przybycia rodziców. W utworze Leśmiana podmiot liryczny nie potrafi Boga obdarzyć prawdziwą miłością, Urszulka czuje jedynie lęk przed Bogiem.

Oba utwory łączy wspólna tematyka a także postać Urszuli Kochanowskiej, wiersz "Urszula Kochanowska" jest pewnego rodzaju odpowiedzią na pytania zawarte w "Trenie X". Określa on miejsce pobytu Urszulki, jednoznacznie określa wizję nieba, a także potwierdza przypuszczenie, że Urszulka może czuć się samotna i nieszczęśliwa po śmierci. Uważam, że utwór Bolesława Leśmiana doskonale komponuje się z treścią zawartą w utworze Jana Kochanowskiego.