Logika - nazwy

1. POJĘCIA:

NAZWA - wyraz lub wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na przedmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego (orzeczenie imienne to takie orzeczenie, które stwierdza, że podmiot jest taki a taki, np. Jan jest adwokatem, stał się adwokatem, został adwokatem) w zdaniu;

DESYGNAT - przedmiot, dla którego dana nazwa jest znakiem; desygnatem danej nazwy jest wtedy każdy przedmiot, o którym trafnie orzec można daną nazwę, np. to, co masz pod nogami, jest jedynym desygnatem nazwy „glob ziemski”;

ZAKRES NAZWY - to klasa wszystkich desygnatów danej nazwy; np. a więc zakres nazwy „student”, to klasa wszystkich osobna wziętych osób, z których każda jest studentem-natomiast nie chodzi tu o całość taką, jak ogólnoświatowa organizacja studencka; zakres nazwy ustala się z zakładanym odniesieniem do określonego okresu, zazwyczaj mając na myśli klasę tych przedmiotów, które w danej chwili są desygnatami nazwy; zakres nazwy indywidualnej z założenia obejmuje jeden tylko desygnat, natomiast zakres nazwy generalnej wyznaczony jest przez treść tej nazwy;

2. PODZIAŁ NAZW:

Ze względu na liczbę wyrazów wchodzących w skład nazwy, rozróżniamy:
-NAZWY PROSTE - składają się one z jednego tylko wyrazu (np. nazwa „skrypt”); nie zawsze są rzeczownikami np. „chory cierpi”;

-NAZWY ZŁOŻONE - składają się one z więcej niż jednego wyrazu, np. „Student, który mieszka w Poznaniu”; na nazwę złożoną składa się zespół rzeczowników, czasowników, przymiotników, zaimków, przyimków;

Ze względu na to, ile desygnatów obejmuje zakres danej nazwy, rozróżniamy:
-NAZWY OGÓLNE-są to nazwy, które mają więcej niż jeden desygnat(np. szafa, koń, żołnierz, babka Adama Mickiewicza);

-NAZWY JEDNOSTKOWE-są to nazwy, które mają tylko jeden desygnat (np. naturalny księżyc naszej planety, najdłuższa rzeka w Polsce, matka Adama Mickiewicza, Adam Mickiewicz)

-NAZWY PUSTE (bezpodmiotowe)-są to takie nazwy, które wcale nie mają desygnatów (np. błękitny kwiat róży, stupiętrowy dom w Poznaniu, syn bezdzietnej matki); niczego nazwy te nie oznaczają, ale niemniej coś znaczą; jeśli są nazwami generalnymi, mają pewną treść, każą mianowicie szukać-jeśli są to nazwy konkretne-osób czy rzeczy o określonych cechach, tyle tylko, że przedmiotów o takich cechach nie ma, względnie może nawet nie być;
Ze względu na to, do czego odnoszą się nazwy, należy rozróżnić:

-NAZWY KONKRETNE-znaki rzeczy, np. „stół” lub osób, np. „sędzia”, ewentualnie czegoś, co wyobrażamy sobie jako rzecz lub osobę, np. „kwiat paproci”, „nimfa”;

-NAZWY ABSTRAKCYJNE-nie są one znakami rzeczy czy osób ani czegoś, co sobie jako rzecz czy osobę wyobrażamy; wskazują natomiast one na pewną cechę wspólną wielu przedmiotom, np. „białość”, także na pewne zdarzenie czy stan rzeczy (np. „kradzież”, „płacz”, „cisza”);
Ze względu na znaczenie nazw sposoby posługiwania się nimi indywidualnego jakimś języku, rozróżniamy:

-NAZWY INDYWIDUALNE-to takie nazwy, które służą do oznaczania poszczególnych tych a nie innych przedmiotów, nie przypisując przez to samo danemu przedmiotowi takich czy innych właściwości wyróżniających go; nazwa indywidualna, taka jak np. „Poznań”, „ Karol Karczmarek”, służy danemu przedmiotowi tak długo, jak długo zachowuje on ciągłość istnienia (chyba, że zmienimy daną mu raz nazwę), i to bez względu na cechy tego przedmiotu; przykład: skoro raz niemowlę nazwano „Karol Karczmarek”, nazwa ta będzie mu służyła, choć kolejno stanie się ono chłopcem, młodzieńcem, dojrzałym mężczyzną, starcem, choć będzie kolejno brunetem, siwym, łysym, choć zmieni zawód czy inne cechy; nazwy indywidualne mogą być nadawane nie tylko przedmiotom rzeczywistym, ale i przedmiotom wyobrażeniowym, jak np. postacie literackie („Andrzej Kmicic”) czy występującym w dziele literackim miejscowościom wyimaginowanym;

-NAZWY GENERALNE- są to nazwy, które przysługują przedmiotom ze względu na jakieś cechy, które tym przedmiotom przypisujemy; nazwy takie jak np. „budynek’, „krzesło”, „student wydziału prawa”, odnoszą się do wszelkich przedmiotów danego rodzaju, a wiec przedmiotów mających cechy budynku, krzesła, studenta wydziału prawa

Ze względu na ostrość zakresu nazwy, rozróżniamy:

-NAZWY OSTRE -jeśli umiemy, znając należycie dany język, bez wątpliwości rozstrzygnąć o każdym napotkanym przedmiocie, z którym odpowiednio zapoznaliśmy się, czy jest on, czy nie desygnatem pewnej określonej nazwy, mówimy, że w danym języku nazwa ta ma ostry zakres, czyli jest nazwą ostrą; nazwy stają się ostrymi dzięki temu, że są nazwami wyraźnymi-to znaczy, że umiemy podać zespól cech wystarczających do odróżnienia desygnatów danej nazwy od innych przedmiotów, lub też dzięki temu, że są nazwami dla nas intuicyjnymi-to znaczy, że na podstawie ogólnego wyglądu danego przedmiotu, bez zastanawiania się nad treścią danej nazwy, umiemy określić, czy jest on, czy nie jest desygnatem tej nazwy;

-NAZWY NIEOSTRE-jeżeli o pewnych napotkanych przedmiotach, mimo dobrego zapoznania się z ich cechami, nie umiemy orzec, czy są, czy nie są desygnatami danej nazwy, to nazwę tą określamy jako nazwę nieostrą; w języku potocznym niemal wszystkie nazwy są nazwami w pewnym stopniu nieostrymi, bo np., Gdy prokurator umiera, to, od jakiej chwili przestaje być desygnatem nazwy „prokurator”? Czy od chwili śmierci klinicznej, czy biologicznej, czy od momentu zapisanego w akcie zgonu przez urzędnika stanu cywilnego?

3. STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW
Jeśli weźmiemy jakiekolwiek dwie nazwy, nazwę S i nazwę P (przy czym ograniczymy się do nazw, które mają jeden lub więcej desygnatów, pominiemy nazwy puste), i będziemy chcieli opisać, jaki- zachodzi stosunek między ich zakresami, to trafimy na jedną z następujących pięciu możliwości:

-STOSUNEK ZAMIENNOŚCI ZAKRESÓW: Istnieją przedmioty, które są jednocześnie desygnatami nazwy S i nazwy P, lecz nie ma takich desygnatów nazwy S, które nie byłyby desygnatami nazwy P, i nie ma takich desygnatów nazwy P, które nie są S, np.: S = jedno z czterech najludniejszych miast nad Wisłą, P = miasto nad Wisłą posiadające uniwersytet (Kraków, Warszawa, Toruń, Gdańsk).

-STOSUNEK PODRZĘDNOŚCI ZAKRESU NAZWY S WZGLĘDEM ZAKRESU NAZWY P: Istnieją przedmioty, które są desygnatami i - nazwy S, i nazwy P, nie ma takich przedmiotów, które byłyby S nie będąc zarazem P, ale są takie, które są desygnatami P, choć nie są S. Np.: S = wróbel, P =.ptak.

-STOSUNEK NADRZĘDNOŚCI ZAKRESU NAZWY S WZGLĘDEM ZAKRESU NAZWY P: Istnieją przedmioty, które są desygnatami i nazwy S, i nazwy P, oprócz tego są przedmioty będące desygnatami, nazwy S które nie są desygnatami nazwy P; lecz nie ma takich, które, byłyby desygnatami P nie będąc desygnatami S. np.: S = lekarz, P= chirurg,

-STOSUNEK KRZYŻOWANIA SIĘ ZAKRESÓW: Istnieją S, które są zarazem P, istnieją S, które nie są P, oraz istnieją P, które nie są S, np. S= student, P= inwalida;

-STOSUNEK WYKLUCZANIA SIĘ ZAKRESÓW: Istnieją S, które nie są P, istnieją P, które nie są S, natomiast nie istnieją takie przedmioty, które byłyby desygnatami nazwy S i zarazem nazwy P np.: S= nos, P= pięść. Stosunek wykluczania się zakresów dwóch nazw może on zachodzić w dwóch odmianach:

~Stosunek sprzeczności zakresów dwóch nazw-o takim stosunku jest mowa wówczas, gdy mamy jakąś nazwę i nazwę w stosunku do tej pierwszej negatywną, np. „sędzia” i „nie-sędzia”, „kamień” i „nie-kamień”; itp.; taką parę nazw nazywamy nazwami sprzecznymi; w przypadku sprzeczności zakresy obu nazw łącznie tworzą klasę uniwersalną: każdy przedmiot należy do pierwszej albo do zakresu drugiej nazwy.

~Stosunek przeciwieństwa zakresów dwóch nazw- zachodzi on, gdy nazwy te me mają wspólnych desygnatów, a zakresy obu tych nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej. Przykładem pary nazw przeciwnych mogą być nazwy „słowik” i „osioł”. Jeśli coś jest desygnatem jednej z tych, to wiadomo, że nie może być desygnatem drugiej - ale prócz, tego istnieją takie przedmioty, które nie są ani desygnatami pierwszej, ani drugiej nazwy, jak np. ludzie, rośliny, domy itd.
W każdym z tych pięciu przypadków istnieć mogą ponadto przedmioty, które nie są desygnatami nazwy S, ani nazwy P.