Fleksja - dział gramatyki zajmujący się opisem form wyrazowych Wyróżniamy 10 części mowy, z których 5 odmienia się (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek), a 5 jest nieodmiennych (przysłówek, przyimek, spójnik, wykrzyknik, partykuła).
Fleksja
a) dział języka obejmujący zjawisko związane z odmianą wyrazu.
b) dział gramatyki, którego przedmiotem są te zjawiska.
Zadania fleksji:
a) określenie kryteriów podziału form wyrazowych pomiędzy wyrazy danego języka, a także kryteriów uporządkowania form w tych wyrazach, któremu nadaje się postać tzw. paradygmatów.
b) opis budowy form wyrazowych.
Działy fleksji:
a) wg fleksji
• paradygmatyka fleksyjna
• syntagmatyka fleksyjna
(Bańko)
b) wg morfologii
• fleksja funkcjonalna
• paradygmatyka funkcjonalna
(Morfologia, 1998) c) tradycyjny (szkolny)
• deklinacja
• koniugacja
Fleksja a kształt słownika.
Na liście haseł nie ma wszystkich form wyrazowych. Zazwyczaj każdy wyraz reprezentowany jest przez jedną ze swych form, tzw. formę kanoniczną.
a) forma wyrazowa – jedna z form w jakiej występuje wyraz odmienny, a także jedyna forma w jakiej występuje wyraz nieodmienny.
b) forma kanoniczna – to wybrana forma wyrazu używana jako jego nazwa, oraz hasło w słowniku.
Fleksja a słowotwórstwo:
➢ I kot-0, kot-a, kot-u,kot-a, kot-em, kocie;
➢ II kot, kotek (mały kot), kocię (młody kot), kocisko (wielkie, brzydkie kocisko);
Relacje między formami z pierwszego rzędu są przedmiotem zainteresowań fleksji, a relacje między formami z drugiego rzędu są przedmiotem zainteresowań słowotwórstwa.
Formy z pierwszego szeregu są tworzone kategorialne. Formy kot, kot-a, kot-u, należą do jednego wyrażenia. Formy z drugiego szeregu są niekategorialne (ponieważ nie z każdego rzeczownika można utworzyć zgrubienia lub zdrobnienia). Kategorialność form wyrazowych i niekategorialność form pochodnych jest podstawową różnicą między fleksją a słowotwórstwem (należy jednak pamiętać, że granica między nimi jest dosyć płynna).
Gerundia zalicza się do czasowników: 'pisać' lub rzeczowników ' pisanie'.
Fleksja a składnia:
Zróżnicowanie form odmiany wyrazów ma związek z budową zdania i jego znaczeniem, np.: niektóre czasowniki wymagają dopełnienia w określonym przypadku. Pogwałcenie tej zasady prowadzi do błędu. Inne różnice między formami tego samego wyrazu mają charakter znaczeniowy. Niektóre kategorie odmiany wyrazowej, np. przypadek rzeczownika, mają charakter składniowy:
✗ Ojciec czyta gazetę. - podmiot.
✗ Brat ojca czyta gazetę. - przydawka;
✗ Widzę ojca. - dopełnienie bliższe;
✗ Brat został ojcem. - orzecznik;
Inne, np. liczba rzeczownika, mają charakter głównie semantyczny.
Paradygmatyka fleksyjna - dział fleksji obejmujący podział form wyrazowych między wyrazy i uporządkowanie funkcji paradygmatyki;
Wieloznaczność terminu wyraz:
wyraz – nieprzerwany ciąg liter ograniczony obustronnie pauzami i znakami.
* Co tu się dzieje? -> 4 wyrazy, 3 formy wyrazowe jedna forma wyrazowa składa się z dwóch słów z 'się'.
Forma wyrazowa - to jednostka tekstu ujmowana w kreślonym znaczeniu i funkcji gramatycznej, np.: jako rzeczownik w określonym przypadku i liczbie. Identyczne słowa mogą odpowiadać różnym formom wyrazowym.
* Co tu się dzieje? -> zaimek w Mianowniku
* Co tam masz? -> zaimek w Bierniku
Wyraz jako jednostka słownikowa albo systemu słownikowego to leksem, czyli abstrakcyjna
jednostka systemu języka reprezentowana w tekstach jako forma językowa.
* Co tu się dzieje, co tu się dzieje? -> 8 słów, 6 form wyrazowych, 4 jednostki bez powtórzeń.
* Co tu się dzieje, co tam masz? -> 7 słów okazów (egzemplarzy), 6 słów typów ('co' się powtarza), 6 form wyrazowych.
Przykład: Proszę Pani, ja Pani pomogę.
Okaz | Typ | |
---|---|---|
Słowo | 5 | 4 |
Forma wyrazowa | 5 | 5 |
Leksem | 4 | 4 |
Kategoria fleksyjna i jej wartości:
Kategoria fleksyjna: danej części mowy to coś przez co odmieniają się leksemy tej części mowy, np. rodzaj jest kategorią fleksyjną przymiotników: wesoła, wesoły, wesołe, weseli, wesołe. Wartościami kategorii liczby są:
• liczba pojedyncza
• liczba mnoga
Wartościami kategorii przypadka są: Mianownik, Dopełniacz, Celownik, Biernik, Narzędnik, Miejscownik, oraz Wołacz.
Czasownik
Czasownik (co robi? co się z nim dzieje?) określa czynność lub stan. Odmienia się przez osoby, liczby, czasy, tryby, strony, czasem przez rodzaje. Dzieli się na: osobowe – takie w których możemy wskazać osobę, nieosobowe (bezokoliczniki, formy zakończone na –no, -to, imiesłowy) .
Imiesłowy dzielimy na: przymiotnikowe (czynne i bierne) i przysłówkowe (współczesne i uprzednie) .
Rzeczownik
Rzeczownik (kto? co?) nazywa osoby, rzeczy, zwierzęta oraz zjawiska, pojęcia (miłość) . Dzieli się na: osobowe i nieosobowe, żywotne i nieżywotne, pospolite i własne. Odmianę rzeczownika nazywamy deklinacją.
Przymiotnik
Przymiotnik (jaki? który? czyj?) nazywa cechy i właściwości. Odmienia się przez przypadki, liczby, rodzaje. Określa rzeczownik.
Liczebnik
Liczebnik (ile? ilu? który z kolei?) oznacza liczbę lub kolejność. Liczebniki dzielimy na: główne, porządkowe, zbiorowe, ułamkowe, nieokreślone.
Zaimek
Zaimek w zdaniu zastępuje inną cześć mowy. Istnieją dwa podziały zaimków. Ze względu na część mowy, którą zastępują w zdaniu: rzeczownikowe, przymiotnikowe, przysłówkowe, liczebne. Ze względu na znaczenie: osobowe, dzierżawcze, wskazujące, nieokreślone, upowszechniające, pytające, względne, zwrotne.
Przysłówek
Przysłówek (jak? gdzie? kiedy?) jest nieodmienną częścią mowy.
Przyimek
Przyimek jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. W zdaniu łączy się z rzeczownikiem lub zaimkiem tworząc wyrażenie przyimkowe. Oznacza zależności przestrzenne.
Spójnik
Łączy części zdania pojedynczego lub zdania składowe w zdaniu złożonym, nie pełni funkcji części zdania.
Wykrzyknik
Służy do wyrażania uczuć, przywoływania kogoś, naśladowania dźwięków otoczenia; nie pełni funkcji części zdania.
Partykuła
Służy wzmocnieniu sensu wypowiedzi lub jego zmianie, nie pełni funkcji części zdania.
17283940 czyli kogo to dopełnienie
odpowiedz
karkem15 dzięki
odpowiedz
ziomek5178 dzięki przydało mi się
odpowiedz