Położenie Mezopotamii
Mezopotamia, czyli Międzyrzecze położona była pomiędzy dwiema wielkimi rzekami: Eufratem i Tygrysem, obecnie są to terytoria państwa irackiego. W ich delcie, nad zatoką Perską, utworzył się bardzo przyjazny dla życia ludzi obszar, których szybko został zaludniony. Suchy, gorący klimat nie sprzyjał jednak uprawom poza ujściem rzek, toteż w ludzie skupiali się tylko przy wybrzeżach, z czasem, gdy powstały kanały nawadniające, zaczęto przemieszczać się bardziej na północ. Równocześnie rozwijała się kultura starożytnego Egiptu. Pierwsze ślady osadnictwa sięgają ok. 8000 lat p.n.e. Kultura Międzyrzecza ukształtowała się jednak dopiero ok. 3100 r. p.n.e. W starożytnej Mezopotamii powstała pierwsza cywilizacja - Sumerowie.
Sumerowie
Sumerowie to najstarszy, znany nam bliżej, lud Mezopotamii. To oni stworzyli potęgę państwa: wybudowali miasta, opracowali technikę rolną, zorganizowali strukturę władzy. Najważniejszymi miastami Sumerów był Ur i Uruk, natomiast znaczną rolę odgrywał także Lagasz. Nie stworzyli jednak jednego, wielkiego państwa, lecz charakterystyczne dla starożytności państwa-miasta. Miasta konkurowały ze sobą głównie o ziemię pod uprawy. Wytworzyła się władza świecka: na czele państwa stał król, jako jedyny sprawujący władzę, który także dowodził armią i był równocześnie najwyższym kapłanem.
Opracowali system irygacyjny, czyli sieć kanałów nawadniających pola, by uzyskać lepsze plony. Musieli wykorzystać tak wylewy rzek, by nie zalały im plonów oraz aby w czasie letnich suszy nie brakowało wody. Mimo licznych wojen prowadzonych na terenach Międzyrzecza, Sumerowie wznosili pałace i świątynie, rzeźbili posągi, dokumentowali zwycięzców i osiągnięcia królów.
Ludność Mezopotamii
Ludzie w dolinie Eufratu i Tygrysu trudnili się przede wszystkim uprawą roli, hodowlą bydła. Budowali łodzie i tratwy umożliwiające podróże morskie. Wyrabiali ceramiczne naczynia. Jednak głównym i najbardziej rozwiniętym zajęciem był handel, gdyż przez Międzyrzecze prowadziły szlaki handlowe z Chin i Indii do Europy i Afryki. Kupcy mezopotamscy wyprawiali się do sąsiednich krajów, oferując im mezopotamskie tkaniny wełniane, ozdoby i broń oraz pszenicę, jęczmień, daktyle; w zamian otrzymywali potrzebne im towary, przede wszystkim jednak chcieli surowców jak drewno, złoto czy rudy metali, których tak brakowało w Międzyrzeczu.
Wymiana handlowa z czasem stała się bardziej złożona. Zawierano umowy handlowe: początkowo wystarczyły tylko ustne, ale z czasem przekonano się, że te na piśmie są bardziej pewne. Dla ułatwienia wymiany towarów wprowadzono jednolity system miar wag, długości i powierzchni w wielu krajach. Rodzina w Mezopotamii - rodzinę tworzyli mąż i żona z dziećmi. Mieszkali oni wspólnie w swoim domu z cegły lub trzciny. Ojcowie rozporządzali dziećmi; mogli je oddać w zastaw jako gwarancję spłaty długów. Powszechnym pożywieniem było pieczywo, a także soczewica, fasola, papka z jęczmienia.
Wierzenia
Sumerowie wierzyli, ze światem rządzi wiele bogów (politeizm - wielobóstwo), a ludzie są stworzeni, aby im służyć. Sumerowie, obawiając się gniewu bogów, za swój najważniejszy obowiązek uważali modlitwę. Jeśli z jakichś powodów, Sumerowie nie mogli wznosić modłów, w ich imieniu robiły to specjalne posążki. Ich ogromne, szeroko otwarte oczy były znakiem uwielbienia, a dłonie splatały się w niekończącej się modlitwie...
W religii mezopotamskie występowała antropomorfizacja, charakterystyczna także w późniejszych wierzeniach Greków, Rzymian czy nawet Egipcjan. Oprócz naczelnych bogów, każde miasto miało także własnego patrona. Sprawowaniem kultu zajmowali się kapłani, a najwyższym z nich był król. Szczególną cześć oddawano bogom w święta, podczas których obowiązywał zakaz pracy, aby wszyscy mieszkańcy mogli brać udział w uroczystościach kultu.
Według jednego z sumeryjskich mitów, bóg Enki stworzył człowieka z brudu (piasku) pod paznokciami. W drugiej wersji bóg Enlil zbudował z piasku ludzką głowę i umieścił ją w ziemi. Człowiek rozwijał się pod ziemią podobnie jak roślina, a następnie wydostał się na powierzchnię przez otwór wywiercony przez Enlila.
Literatura
Poemat o Gilgameszu - najstarszy epos, dzieło wierszowane, zawiera się w 12 księgach. Ostatecznie powstał mniej więcej 2300-2200 lat p.n.e. Jest nie tylko pierwszym eposem, ale pierwszym dziełem literackim ludzkości, a przy tym dowodem, jak ważne dla nas jest pismo. Przecież dzięki wynalazkowi pisma klinowego dzieło przetrwało do czasów nowożytnych i zostało odczytane. Opiewa dzieje bohatera - króla Gilgamesza, władcy miasta Uruk nad Eufratem. Gilgamesz jest bogiem w dwóch trzecich, a w jednej trzeciej człowiekiem - nie ma równych jego nadludzkiej sile - co denerwuje bogów. Wysyłają przeciw Gilgameszowi człowieka ulepionego z gliny - Enkidu.
Ale wrogowie Gilgamesz i Enkidu zostają przyjaciółmi i ramię w ramię dokonują wielkich bohaterskich czynów. Gilgamesz będzie też za wszelką cenę próbował zdobyć dla Enkidu dar nieśmiertelności - wszak Enkidu jest tylko zwykłym człowiekiem. Bohater powędruje nawet do krainy zmarłych, by przynieść przyjacielowi na nieśmiertelność. Nie udało się to jednakże Gilgameszowi - ani nikomu innemu po dziś dzień. Enkidu - tylko człowiek - zmarł.
Osiągnięcia Sumerów
Wynalezienie przez Sumerów pisma jest jednym z ich największych osiągnięć. Najstarszą formą było pismo obrazkowe - piktogramy. Za ich pomocą można było przekazać nawet najbardziej skomplikowane informacje - np. z połączenia ust i wody wyszło słowo "pić". Z czasem obrazki stawały się bardziej schematyczne i tak powstał z nich alfabet zawierający ponad 700 znaków. Było to pismo klinowe, które swoją nazwę wzięło od spiczasto zakończonej trzciny - rysika, którym pisano na tabliczkach z miękkiej gliny.
Sumerowie stworzyli szkoły, w których uczono pisma. Nauka trwała wiele lat. Sumerowie określili także system miar ciężkości i długości. Najmniejszą jednostką długości był palec, większą dłoń - cztery palce, stopa, łokieć - siedem dłoni. Odległość miedzy miastami określano w ilości dni potrzebnych do jej przebycia. Jednostką wagi był talent - ok. 30kg. Oni także wymyślili zero i opracowali system sześćdziesiątkowy. Przede wszystkim jednak zasłynęli jako wynalazcy koła.
Akadowie podbijają Sumerów
W połowie trzeciego tysiąclecia przed naszą erą państwa-miasta Sumerów zostały zaatakowane przez Sargona I - dowódcę Akadów. Zbudował on wielkie imperium (pierwsze na świecie!), które przerwało około dwustu lat. Król koronował się Władcą Czterech Stron Świata. Stolicą Mezopotamii zamieszkałej przez Akadów był Babilon. Język akadyjski stał się wówczas językiem, jak to dzisiaj byśmy ujęli, "międzynarodowym". W drugim tysiącleciu przed naszą erą na terenach imperium wyodrębniły się dwa państwa: Asyria i Babilonia. Stworzycielem potęgą tej drugiej stał się Hammurabi.
Wiszące ogrody Semiramidy
Uważa się je za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego. Błędnie są nazywane ogrodami Semiramidy - w rzeczywistości zostały zaprojektowane przez babilońskiego króla Nabuchodonozora II, który zbudował je dla swojej żony. Ogrody powstały na sztucznie nawadnianym dachu pałacu. Na tarasach wysypywano ziemię i w niej sadzono drzewa, krzewy i kwiaty. Stąd wrażenie, ze ogrody wisiały w powietrzu. Kwitnące rośliny robiły niesamowite wrażenie w ubogim w roślinność i skąpanym w piekącym słońcu Babilonie.
Rządy i kodeks Hammurabiego
Hammurabi, gdy rozpoczynał swoje, trwające przez 43 lata (1792 - 1750 pne.) rządy, posiadał jedynie malutkie państewko. Dzięki mądrej polityce udało mu się podbić cały obszar Mezopotamii. Stolicą państwa został Babilon. Takie funkcjonowanie państwa wymagało przed wszystkim silnej władzy centralnej.
Tak więc król:
- dowodził armią
- przyjmował posłów od innych władców i zawierał przymierza bądź wypowiadał im wojny
- wydawał prawa, wydawał wyroku w sprawach sądowych
- mianował urzędników
- wysłuchiwał sprawozdań naczelników miast i podejmował odpowiednie decyzje w sprawach, które mu przedłożyli, zwłaszcza z uwagą przyjmował raporty o stanie sieci nawadniających i wydawał decyzje w sprawie budowy nowych kanałów i tam
- opiekował się świątyniami, składał ofiary bogom
Ważnym osiągnięciem Hammurabiego było uporządkowanie prawa w kraju. W celu dokonania tego trudnego zadania spisano Kodeks Hammurabiego zawierający przepisy prawa cywilnego i karnego. Hammurabi ustanowił w nim prawo "oko za oko, ząb za ząb", które mówił o tym, ze jeżeli ktoś komuś, na przykład, złamał rękę, jemu także trzeba ją było złamać. Wyrok jednak w praktyce zależał od pozycji społecznej ofiary i winowajcy. Społeczeństwo było podzielone na trzy grupy (możnych, lud i niewolników).
Niektóre przypisy z Kodeksu:
- Jeśli ktoś z ludu uszkodził oko przedstawicielowi wyższego stanu, zostawał oślepiony.
- Jeśli ktoś zabił cudzego niewolnika, dawał w zamian jego właścicielowi innego.
- Jeśli ktoś dopuścił się fałszywego oskarżenia, został skazywany na śmierć.
- Jeśli obywatel złamał kość drugiego obywatela, należy złamać jego kość.
- Jeśli wybił oko poddanemu pałacu lub złamał kość poddanemu pałacu zapłaci jedną minę srebra.
- Jeśli wybił oko niewolnika obywatela lub złamał kość niewolnika obywatela, zapłaci połowę jego ceny kupna.
- Jeśli wybił ząb poddanego pałacu, zapłaci jedną trzecią miny srebra.
Połowa spisanych w Kodeksie praw dotyczyła kwestii majątkowych i ich ochrony oraz spraw rodzinnych (np. dziedziczenia majątku). Zawierał także podstawowe ceny towarów i usług. Hammurabi kazał wypisać swe prawa na wysokim, ponad dwumetrowym, kamiennym słupie (stela) i ustawić go w największej świątyni w mieście Babilonie. U szczytu słupa wyrzeźbiono postać króla, stojącego przed jednym z bogów czczonych w całej Mezopotamii - Szamasza, który wręcza mu insygnia władzy. W ten sposób Hammurabi przypomniał wszystkim, ze prawa przez niego ułożone pochodzą od boga i nie wolno ich naruszać, gdyż obrażony bóg ukaże osobiście winowajcę.
Wraz z końcem panowania Hammurabiego, świetność Babilonii upadła. Mimo iż Hammurabi był władcą despotycznym, a w swoim kraju wprowadził monarchię despotyczną, to właśnie za jego czasów Babilonia stała się wielkim mocarstwem.
Zigguraty
Sumerowie wierzyli, że bogowie mieszkają na szczytach gór, dlatego budowali dla nich ogromne, wznoszące się ku niebu świątynie. Były to zigguraty - monumentalne budowle, zwężające się ku górze budowle. Niektórzy architekci uważają, że to właśnie mezopotamskie zigguraty były pierwowzorem biblijnej wieży Babel. W zigguratach mieściła się siedziba lokalnego boga, jego świątynia, siedziba władcy, szkoła, biblioteki, magazyny żywności, broni i wody, skarbce. Zigguraty stały na placu znajdującym się na środku miasta babilońskiego.
Osiągnięcia Babilończyków
W Mezopotamii za czasów Babilończyków wysoki poziom osiągnęła astrologia. Astronomowie obserwowali niebo i odnotowywali ruchy gwiazd. Wierzono, ze w gwiazdach zapisana jest przyszłość. Dzięki temu potrafili określać pory roku, wyznaczać święta i inne ważne daty powtarzające się w kalendarzu. Rok podzielili na 12 miesięcy po 30 dni. Ponieważ co jakiś czas wychodziła im "nadwyżka" dni (po 5 lub 6 każdego roku), dodano miesiąc uzupełniający. Koło, wymyślone przez Sumerów, znalazło dzięki Babilończykom zastosowanie w matematyce.
Podzielono je na 360º. Zaczęli także stosować zegary. Dobę podzielili na godziny, te na 60 minut, a minuty na 60 sekund. Zajmowali się również medycyną. Lekarze stawiali diagnozy na podstawie objawów i stosowali wiele sposobów leczenia. Wierzono,z e choroby są dziełem demonów i oprócz lekarstw stosowano także egzorcyzmy (wypowiadali zaklęcia usuwające złe moce z chorego) przeprowadzane przez kapłanów.
Ostanie wieki Międzyrzecza
Po śmierci Hammurabiego państwo rozpadło się. W początkach pierwszego tysiąclecia przed naszą erą Mezopotamia została podbita przez Asyrię. Jej władcy panowali nad tym obszarem przez 200 lat. Ich okrutne rządy doprowadziły jednak do buntu. Asyryjczyków pokonał władca Babilonu, a samo miasto odzyskało dawną świetność. Natomiast w połowie VI w. przed naszą erą powstało największe imperium Starożytnego Wschodu - monarchia perska. Przetrwała także ok.200 lat, aż została podbita przez Aleksandra Wielkiego w 330 roku przed naszą erą. Tak nastał kres państw na terenach Mezopotamii.