Wścieklizna

Wścieklizna jest ostrą wirusową chorobą zakazaną zwierząt, grożną dla człowieka w przypadku pokąsania przez chore zwierzę. Klinicznie przebiega jako zapalenie mózgu.



Etiologia. Chorobę wywołuje wirus neurotropowy, należący do grupy rabdowirusów. Patogenny dla człowieka i zwierząt jest wirus uliczny ( 100 – 150 nm ), występujący u zwierząt, głownie dziko żyjących. Jest on mało odporny na dziąłanie wysokiej temperatury i środków chemicznych, może natomiast zachować swe właściwości chorobotwórcze w stanie zamrożenia lub w tkance nerwowej padłych zwierząt. Wirus uliczny, na drodze pasaży na tkance mózgowej zwierząt, zostaje pozbawiony zjadliwości, zachowuje swe właściwości antygenne i jest używany do produkcji szczepionek przeciw wściekliżnie. Nosi on nazwe wirus ustalonego ( virus fixe ).



Epidemiologia. Wścieklizna występuje głównie wśród zwierząt wolno żyjących . Choroba jest szeroko rozpowszechniona na świecie z wyjątkiem w Australii i niektórych wysp. W Europie rezerwuarem i przenosicielem wirusa wścieklizny są najczęściej lisy wsród których nasilenie zachorowań przypada na okres od stycznia do marca ( okres godowy ).

Pokąsane przez chorego lisa inne zwierzęta wolno żyjące i domowe mogą być żródłem zakażenia dla człowieka. W naszych warunkach są to najczęściej psy, koty i lisy.

Od czasu wprowadzenia w Polsce przymusowego szczepienia przeciw wściekliżnie psów, radykalnie zmniejszyła się liczba zachorowań wśród zwierząt domowych; mimo to corocznie notuje się w kraju pojedyncze przypadki wścieklizny u ludzi, głównie u osób nie szcepionych.

Dotychczas nie jest jasna rola gryzoni w przenoszeniu wścieklizny; pokąsanie człowieka przez szczura, mysz, wiewiórkę prawdopodobnie nie bywa przyczyną zachorowań u człowieka i bardzo rzadko usprawiedliwia wszczęcie postępowania zapobiegawczego. Brak jest w literaturze dostatecznie udokumentowanych przypadków zakażenia się wścieklizną od chorego człowieka. Do zakażenia wścieklizną dochodzi najczęściej w czasie pokąsania przez chore zwierzę. Zanieczyszczenie materiałem zakażonym, w tym szczególnie śliną lub mózgiem, uszkodzonej skóry, spojówek lub błon śluzowych jest również wskazaniem do postępowania zapobiegawczego. Inny rodzaj kontaktu jak: dotykanie, głaskanie, przenoszenie chorego lub padłego z powodu wścieklizny zwierzęcia, rzadziej jest wskazaniem do podjęcia szczepień ochronnych.

W niektórych krajach głównie w Ameryce Południowej lub Środkowej, jest możliwe przenoszenie wścieklizny na zweirzęćie lub człowieka drogą kropelkową od nietoperza jaskiniowego.

Następujące przesłanki epidemiologiczne decydują o natychmiastowym wszczęciu postępowania ochronnego :

1) pokąsanie przez zwierzę wściekłe lub podejrzane o wściekliznę

2) pokąsanie przez zwierzę dzikie lub nieznane

3) pokąsanie przez zwierzę, które po pokąsaniu uciekło lub padło, a u którego nie można wykluczyć wścieklizny,

4) zanieczyszczenie ran lub błon śluzowych lub spojówek śliną albo mózgiem wściekłego lub podejrzanego o wściekliznę zwierzęcia .

W każdym przypadku jest to możliwe, należy dążyć do szybkiego ustalenia, rozpoznania lub wykluczenia wścieklizny u podejrzanego zwierzęcia.



Wścieklizna ( lyssa, rabies canina ), choroba zakażna, występująca szczególnie u psów, niebezpieczna także dla ssaków, ptaków i człowieka. Zarazek jest przesączalny, daje się stwierdzić w komórkach nerwowych i w części mózgu, zwanej hipokampem ( cornu Ammonis); stwiedza się tam zw. Ciałka Negriego odhryte 1903. Ze zwierząt pogryzionych choruje 20 do 30 %, choroba wybucha u nich po okresie wylęgania 3-6 tygodni , przedlużajacym się niekiedy do 5 miesięcy .Objawy u zwierząt : trwożliwość, nie chęć do jedzenia, wstręt do wody, wycie, chęć ucieczki wybuchy wściekłości, połoczone z chęcią konszenia

Patogeneza . W miejscu wprowadzenia wirus zakaża najpierw komórkę mięśniową .a nast. ępnie szerzy

Się szybkością około 3 mm/h wzdłuż włókien nerwowych do ośrodkowego układu nerwowego. Wykazuje szczególnie powinowactwo do układu libicznego, podwzgórza i pnia mózgu. Tam nast. Epuje namnażanie się, co w konsekwencji powoduje obraz zapalenia mózgu. Z ośrodkowego układu nerwowego, drogą krwionośną lub unerwieniem eferentnym, wirusy przenoszą się do innych tkanek, w tym do gruczołów ślinowych, gdzie również następuje ich dalsze rozmnażanie się. U chorych zwierząt wirus pojawia się w ślinie na kilka dni przed wystąpieniem choroby.

Dotychczas jest niejasna patogeneza w przypadku zakażeń zwierząt poprzez błony śluzowe nosa i jamy ustnej.

Stwierdzono obecność antygenu w płucach i błonie śluzowej nosa, izolowano w tych przypadkach wirus z tkanki płucnej; szczególnie wysokie wartości antygenu wykazano w gruczołach ślinowych, stwierdzono go również w brodawkach języka i błonie śluzowej policzków. Wyniki tych badań sugerują możliwość rozmnażania się wirusa wścieklizny również w innych tkankach ustroju poza ośrodkowym układem nerwowym. Znajduje się zresztą potwierdzenie w wynikach doustnych szczepień przeciw wściekliżnie zastosowanych z pozytywnym wynikiem u lisów



Klinika. Okres wylęgania wścieklizny u człowieka waha się w szerokich granicach od 10 dni do kilku miesięcy i wynosi najczęściej 4 – 12 tygodni. Wydaje się, że jest on zależny od dawki wirusa i odległości miejsca wprowadzenia od ośrodkowego układu nerwowego. Do wystąpienia objawów choroby dochodzi u około 15% osób pokąsanych przez zwierzę z potwierdzoną wścieklizną, częściej w przypadkach o dużej ekspozycji ( rany głębokie ), rzadko przy pokąsaniach powierzchniowych.

Przebieg kliniczny wścieklizny u człowieka zwykło się dzielić na okresy:

1. zwiastunów,

2. pobudzenia psychoruchowego,

3. porażeń.

W okresie zwiastunów chorzy mogą zgłaszać różne sensacje odczuwane w miejscu pokąsania, zwykle mrowienia, pokąsania, parestazje lub uczucie bólu. Często występują stany podgorączkowe lub gorączkowe, bóle zlokalizowane w okolicach potylicy, złe poczucie, nudności i wymioty.

Po okresie zwiastunów trwającym 1 – 4 dni, rozwija się pełny obraz kliniczny choroby, w którym zwykle dominują objawy nadmiernego pobudzenia psychoruchowego Niekiedy występują omamy wzrokowe i słuchowe Nawet niewielki bodziec w postaci głosu lub światła może wywoływać napad drgawek ze skurczami mięsni karku , mięsni połykowych oraz oddechowych . W tym okresie charakterystyczne dla wścieklizny jest pojawienie skurczów mięśni połykowych , a nawet uogólnionych drgawek na widok lub odgłos lejącej się wody. Mogą występować naprzemienne okresy pobudzenia i apatii. Większość chorych ginie już w tym okresie , z reguły w czasie napadu drgawek.. Niekiedy obraz kliniczny wścieklizny u ludzi może mieć odmienny przebieg, a mianowicie okres pobudzenia może być słabo wyrażony lub w ogóle nie wystąpić, taką postać kliniczną określamy mianem ‘’cichej wścieklizny’’. Nierzadko przebieg wścieklizny nie różni się wiele od zapalenia mózgu o innej etiologii wirusowej. Płyn mózgowo-rdzeniowy we wściekliznie wykazuje niewielką cytozę jednojądrzastą ,ze zwiększoną ilością białka , albo jest prawidłowy.



Rozpoznanie. Najistotniejszym elementem jest starannie zebrany wywiad epidemiologiczny ;