Odczyn pH

Odczyn wody to cecha roztworu elektrolitu określana przez wartość stężenia jonów wodorowych; jeżeli przeważają odszczepione w procesie dysocjacji elektrolitycznej wolne jony wodorowe (H+), mówimy o odczynie kwaśnym, jeżeli wodorotlenowe (OH-) - o odczynie zasadowym, jeśli jony te znajdują się w równowadze - o obojętnym. Woda, której odczyn jest obojętny, zawiera 0,000 0001 g H+ na 1 dm3, czyli 10 do potęgi -7 g/dm3, przy większej ilości jonów H+ wykazywać będzie reakcję kwaśną, przy mniejszej zasadową.

W praktyce dla określenia danego odczynu podajemy wykładniki odnośnych potęg, odrzucając znak ujemny; wykładniki te oznaczamy symbolem pH, np.:
pH = 7 reakcja obojętna
pH pH > 7 reakcja zasadowa (alkaliczna)

Większość wód naturalnych ma odczyn w granicach pH 3 - 10. Wody torfowisk wysokich i przejściowych mają wody kwaśne o wartościach pH poniżej 4. Wody torfowisk niskich od 4,5 do 6,5. W potokach zaś i podłożu wapiennym odczyn wody jest silnie zasadowy (8,5). Ogromny wpływ na odczyn wody wywierają rozpuszczone w niej związki chemiczne (głównie węglan wapnia CaCO3) oraz działalność organizmów. Wahania odczynu wody mogą dochodzić do 2 - 3 stopni w ciągu doby. Na ogół najmniejsze wahania występują w dużych zbiornikach, a największe w małych.

Organizmy nie znoszą dużych zmian odczynu pH. Najkorzystniejsze wartości dla większości z nich leżą między 6,5 a 8,5, ale poszczególne gatunki roślin i zwierząt żyją w różnych granicach wartości pH. Dość duże wahania pH dobrze znoszą larwy ochotkowatych Chironomidae (w zakresie od 2 do 10), niektóre skorupiaki i wrotki. Zakres wahań odczynu wody dla różnych gatunków ryb wynosi np. dla karpia i lina od 5,0 do 10,8, dla szczupaka od 4,8 do 10,7, pstrąga potokowego i tęczowego od 4,5 do 9,2.

Na podstawie badań stwierdzono, że organizmy denne lepiej znoszą zmiany pH wody na kwaśne niż bardziej zasadowe, ponieważ w mule jezior pH jest przeważnie poniżej 7. Różnie znoszą zmiany pH organizmy w różnym wieku, np. młody kiełż zdrojowy Gammarus pulex wytrzymuje pH 6,0 - 6,2 przez 1,5 do 2 dób, a osobniki stare tego gatunku - przez 5 dób. Zmiany pH wpływają na przebieg wielu procesów fizjologicznych, np. u wioślarki Daphnia pulex, zmieniając pH, uzyskano 2 - 3-krotne zwiększenie tempa filtracji i oddychania.