Konferencja w Jałcie

Dnia 4 lutego 1945 roku w Jałcie na Krymie rozpoczęła się konferencja z udziałem F.D. Roosevelta, W. Churchilla i J. Stalina. Spotkanie to odbywało się już w zupełnie odmiennej sytuacji politycznej i militarnej. Los Niemiec był już przesądzony, a wojska radzieckie znajdowały się o 60 km od Berlina. Wobec tego wiele spraw wymagało rozstrzygnięcia. Po tygodniu trzy mocarstwa opublikowały ustalenia konferencji.

Ustalono wspólne plany i politykę mająca na celu „wymuszenie bezwarunkowej kapitulacji. W sprawie Niemiec sprzymierzeni zgodzili się na ich podział, ale nie doszło do konkretnych ustaleń. Stalin chciał by całe odszkodowanie zapłaciły Niemcy, w tym 50% (10mld dolarów) na rzecz ZSRR oraz by cały niemiecki przemysł ciężki przejęły narody sprzymierzone. Szczególnie Wielka Brytanie uważała te cenę za skandalicznie wysoką. Anglia i Ameryka ponosiłyby koszty utrzymania społeczeństwa niemieckiego przy życiu, podczas gdy inne kraje otrzymywałyby odszkodowania. Debata na ten temat została więc odłożona. Francji odmówiono przedstawicielstwa w Jałcie na skutek polityki Stanów Zjednoczonych, które nie zgadzały się na odbudowę Francji jako wielkiego mocarstwa, co było zamiarem Anglii. Jednakże obaj alianci poparli przyznanie Francji strefy okupacyjnej w Niemczech. USA zadeklarowały w Jałcie zamiar wycofania wszystkich swoich oddziałów z Europy po dwóch dalszych latach. Ponadto trzy mocarstwa odrzuciły prośbę Włoch o przyznanie im statusu alianta i większą pomoc finansową, ponieważ Francja i inne wyzwolone kraje miały pod tym względem pierwszeństwo, a poza tym Włochy musiałyby przede wszystkim przeprowadzić wolne wybory. Podczas konferencji uzgodniono przyznanie pełnej reprezentacji w Organizacji Narodów Zjednoczonych tylko dwu republikom sowieckim i udzielenie prawa veta wielkim mocarstwom, z wyjątkiem przypadków, kiedy byłyby one stronami w debacie. Postanowiono, że należy zwołać konferencję w San Francisco w celu podpisania Karty Narodów Zjednoczonych i ustalono jej datę: 25.04.1945r.

Roosevelt chciał, by Rosja podjęła walkę na Pacyfiku, na co ta przystała w zamian za koncesje terytorialne. J. Stalin obiecał, że po zakończeniu wojny w Europie w ciągu 90 dni rozpocznie wojnę z Japonią. Zarówno Anglia jak i Ameryka zainteresowane były tym w jaki sposób Stalin zamierza użyć swych sil militarnych w Europie Wschodniej. Zgodzono się też na radzieckie postulaty terytorialne na Dalekim Wschodzie: przyłączenie do ZSRR południowego Sachalinu i wysp Kurylskich, umiędzynarodowienie portu Daiven i przekazanie radzieckiej marynarce wojennej portu Arthur.

Najbardziej naglącym problemem była nadal sprawa Polski. Kiedy rozpoczynała się konferencja, w Polsce istniały dwa konkurencyjne rządy. W Londynie działał rząd. T. Arciszewskiego, a w kraju Rząd Tymczasowy – marionetkowy rząd ustanowiony przez Rosjan. Pierwszy popierany był przez USA i inne kraje zachodnie, a drugi przez J. Stalina. Jak przypuszczano, najważniejszymi kwestiami polskimi były granice i skład personalny rządu. Roosevelt przybył z koncepcją powołania Rady Prezydenckiej w Polsce, a W. Churchill usiłował łączyć kwestię przyszłego polskiego rządu z kwestią granic. Efektem końcowym było postanowienie o rozszerzeniu bazy Rządu Tymczasowego. W tym celu powołano do życia komisję dobrej woli z siedzibą w Moskwie. Komisję tworzyli W. Mołotow oraz ambasadorowie USA i Wielkiej Brytanii. W dniach 17-28 czerwca 1945 r. w Moskwie, po rokowaniach zadecydowano o utworzeniu Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, uznanego następnie przez kraje zachodnie. Premierem tego rządu został E. Osóbka-Morawski, a wicepremierem Wł. Gomułka oraz St. Mikołajczyk, który był równocześnie ministrem rolnictwa i reform rolnych. Rząd ten uznały mocarstwa zachodnie, pomimo że był zdominowany przez komunistów. W ten sposób zostało wycofane poparcie dla rządu londyńskiego T. Arciszewskiego. W Krakowie rozwiązała się Rada Jedności Narodowej, która w swym oświadczeniu wyrażała nadzieję, że "stronnictwa te nie ustaną w walce, aż zrealizowany zostanie ich wspólny postulat pełnej suwerenności Polski i ich dążenie do rzeczywistej demokracji w państwie polskim i w stosunkach międzynarodowych". Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej miał obowiązek przeprowadzić wolne i nie skrępowane wybory oparte na głosowaniu powszechnym i tajnym. W wyborach tych miały mięć prawo uczestniczenia i wystawiania kandydatów wszystkie partie demokratyczne i antynazistowskie. Bez protestu mocarstw zachodnich ustalono także, że wschodnia granica Polski będzie przebiegać mniej więcej wzdłuż linii sowieckiej okupacji z 1939 na tzw. linii Curzona, w zamian za co Polska powinna otrzymać rekompensatę terytorialną na zachodzie i północy.

Na konferencji tej Churchill uświadomił sobie, że utrzymanie posiadłości angielskich sprzed wojny będzie wielkim osiągnięciem, podkreślał stale bezinteresowność Wielkiej Brytanii co do roszczeń terytorialnych. Za nic jednak nie chciał pogodzić się z myślą, iż nastąpił schyłek Imperium Brytyjskiego. Konferencja w Jałcie zakończyła się 11 lutego 1945 roku.