Hormony w cyklu miesiączkowym kobiety.

Najważniejsze hormony sterujące cyklem owulacyjnym:
1. Estrogeny to steroidowe hormony płciowe żeńskie wytwarzane przez jajniki, a także w niewielkich ilościach przez jądra i korę nadnerczy. Do estrogenów są głównie zaliczane: estradiol, estriol, estron. Estrogeny są rozpowszechnione zarówno w świecie zwierzęcym, jak i roślinnym. Syntetyczne estrogeny znalazły zastosowanie w lecznictwie, do takich estrogenów należy np. stilbestrol. Błona śluzowa macicy reaguje na estrogeny stopniowo powiększając swoją grubość (jest to tzw. faza wzrostowa - pierwsza połowa cyklu owulacyjno-menstruacyjnego). W tym samym czasie podstawowa temperatura ciała jest niższa.
2. Estradiol, naturalny żeński hormon płciowy, wytwarzany przez komórki pęcherzyków Graafa w jajnikach, a w mniejszych ilościach przez łożysko i korę nadnerczy. Wydzielanie estradiolu regulowane jest hormonalnie. Estradiol jest najsilniejszym z estrogenów. Jest to hormon feminizujący, regulujący popęd płciowy i warunkujący rozwój kobiecych cech płciowych, wpływa też na rozwój gruczołów mlecznych oraz ogólną przemianę materii. Pobudza i utrzymuje czynności żeńskich narządów rozrodczych, powoduje występowanie w nich zmian przejawiających się jako miesiączkowanie.
3. Progesteron, czyli steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte, łożysko (w czasie ciąży) i korę nadnerczy. Umożliwia implantację zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy (uprzednio przygotowanej przez estradiol) i utrzymanie ciąży, wstrzymuje bezpośrednio i za pośrednictwem przedniego płata przysadki mózgowej dojrzewanie pęcherzyków Graafa, pobudza przygotowany przez estradiol gruczoł mleczny – morfologicznie przygotowuje do laktacji (procesu wytwarzania i wydzielania mleka przez gruczoły mleczne kobiety). Ostatecznie przygotowuje macicę do przyjęcia blastocysty, kontroluje przebieg ciąży. W lecznictwie stosowany zapobiegawczo w poronieniach, zatruciu ciążowym, zaburzeniach miesiączkowania.
4. Hormon luteinizujący LH (wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej, jego wydzielanie jest regulowane przez podwzgórze) pobudza czynność jajnika. Dzięki niemu komórka jajowa dojrzewająca w jajniku kobiety kończy swój pierwszy podział mejotyczny i osiąga metafazę drugiego podziału, następnie wydostaje się ona z pęcherzyka Graafa (owulacja, jajeczkowanie) i jest już gotowa do zapłodnienia przez komórkę plemnika. Pozostałe komórki pęcherzyka przekształcają się w ciałko żółte. U niektórych ssaków (prawdopodobnie również u ludzi) LH stymuluje następnie sekrecję (wydzielanie) własnego hormonu ciałka żółtego – progesteronu.
5. FSH (folikulostymulina - wydzielana przez przedni płat przysadki mózgowej, jego wydzielanie jest regulowane przez podwzgórze) wpływa na wzrost i dojrzewanie w ciągu około 14 dni pęcherzyka Graafa (nie zawsze) oraz na wydzielanie estrogenów.
Gruczoły wydzielania dokrewnego i narządy pełniące ważne role w cyklu owulacyjnym:
1. Pęcherzyki Graafa - z ok. 400 000 pierwotnych pęcherzyków w jajniku, zawierających komórki jajowe, rozwija się w okresie dojrzałości płciowej ok. 360-500 pęcherzyków Graafa. W toku każdego cyklu miesiączkowego dojrzewa jeden pęcherzyk Graafa. Dojrzały pęcherzyk ma kształt kulisty, średnicę ok. 1 cm, zbudowany jest z otoczki zewnętrznej z licznymi naczyniami krwionośnymi i chłonnymi, z wielowarstwowej błony ziarnistej i wzgórka jajonośnego z zawartą w nim komórką jajową. Wypełniony jest płynem pęcherzykowym. W toku cyklu miesiączkowego dojrzały pęcherzyk Graafa pęka i następuje wyrzucenie komórki jajowej – jajeczkowanie (owulacja).
2. Jajniki - funkcja jajników jako gruczołów wydzielania dokrewnego polega na wydzielaniu przez komórki ziarniste i tekalne pęcherzyków i ciałka żółtego hormonów płciowych: estrogenów i progesteronu oraz w pewnej ilości androgenów. Sterowniczą funkcję w tej czynności wydzielniczej jajników odgrywa układ podwzgórzowo-przysadkowy, sprzężony z jajnikami zwrotnie. Dzięki tym hormonom następują cykliczne zmiany w błonie śluzowej macicy (cykl miesiączkowy).
Cykl owulacyjny:
Cykl miesiączkowy jest sterowany przez układ podwzgórzowo-przysadkowy w powiązaniu z korą mózgową i innymi gruczołami dokrewnymi. Główną rolę odgrywają hormony gonadotropowe (przysadkowe FSH i LH) i hormony wydzielane przez jajniki (estrogeny, progesteron). Wewnątrzwydzielnicza funkcja jajników ma przebieg cykliczny; steruje zmianami w śluzówce macicy, składającymi się na cykl miesiączkowy. Średnia długość tego cyklu wynosi 28 dni. Dni cyklu liczymy od pierwszego dnia miesiączki (krwawienia), a około 14. dnia cyklu występuje jajeczkowanie (owulacja). Cykl miesiączkowy (owulacyjny) jest to przedział czasu, w którym zachodzą zmiany w błonie śluzowej macicy. Miesiączka jest krwawieniem z jamy macicy, wynikające ze złuszczania warstwy czynnościowej błony śluzowej macicy; trwa około 3 – 5 dni.
Już w 2 – 3 dniu cyklu stopniowo wzrasta wydzielanie FSH i LH (hormonów przysadkowych). Najwyższy ich poziom obserwuje się w 12. – 13. dniu cyklu. Hormony te pobudzają jajnik do wydzielania estrogenów oraz do wzrostu pęcherzyka Graafa, dojrzewania w nim komórki jajowej i jej uwolnienia, owulacji – jajeczkowania.
Jajeczkowanie dzieli czynność wydzielniczą na dwie fazy. W pierwszej fazie jajniki, pobudzone przez hormony gonadotropowe (FSH i LH), zwiększają wydzielanie estrogenów. Pod wpływem FSH pęcherzyki Graafa wzrastają, stopniowo przesuwając się do powierzchni jajnika. W tym czasie w pęcherzyku następują podziały mitotyczne i mejotyczne pierwotnej komórki jajowej. Faza ta nosi nazwę folikularnej. W fazie drugiej LH pobudza działanie enzymów rozpuszczających cienką błonę dojrzałego, wpuklającego się w ścianę jajnika, pęcherzyka Graafa. Dochodzi do uwolnienia dojrzałej komórki jajowej (owulacji). Ściana pęcherzyka zapada się i rozpoczyna się proces przemiany pękniętego pęcherzyka Graafa w ciałko żółte (łac. corpus luteum) – stąd drugą fazę nazywamy lutealną.
Po jajeczkowaniu komórka jajowa, za pomocą urzęsienia strzępków jajowodu, przedostaje się do niego, gdzie czeka na zapłodnienie, przesuwając się do macicy. Nowo powstałe ciałko żółte rozpoczyna wydzielanie progesteronu pod stymulującym wpływem LH. Wydziela również estrogeny przejmując tę funkcję od pęcherzyka Graafa i stając się uniwersalnym gruczołem wewnątrz wydzielniczym fazy lutealnej. Pod wpływem estrogenów i progesteronu zahamowane zostaje uwalniane FSH i LH. Jeśli uwolnione jajo nie zostanie zapłodnione i nie rozpocznie się ciąża, czynność wydzielnicza ciałka żółtego zanika w ciągu 2 tygodni. Obniża się poziom estrogenów i progesteronu we krwi, co „odblokowuje” wydzielanie gonadotropin przysadkowych (FSH i LH), które zaczynają pobudzać nowe pęcherzyki Graafa do wzrostu i dojrzewania – i cały cykl rozpoczyna się od nowa.
Pod kątem zmian w śluzówce macicy jajeczkowanie stanowi granicę między fazą wzrostową a wydzielniczą. Faza wzrostowa to okres, w czasie którego następuje rozrost błony śluzowej macicy; trwa od końca krwawienia do jajeczkowania. Druga faza, wydzielania (wydzielnicza lub sekrecyjna) charakteryzuje się podjęciem czynności wydzielniczej przez gruczoły cewkowe. W komórkach błony śluzowej macicy gromadzą się duże ilości glikogenu i innych składników odżywczych. Błona śluzowa w ten sposób przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Faza ta trwa tak długo, jak długo działa ciałko żółte. Jeżeli do zapłodnienia nie doszło, błona śluzowa ulega niedokrwieniu, co prowadzi do złuszczenia i wydalenia jej z macicy przez pochwę, na zewnątrz, czyli do miesiączki, menstruacji. W czasie krwawienia łączna utrata krwi wynosi około 50 - 150 ml.
Zapłodnienie i ciąża:
Jajo po owulacji jest wychwytywane przez palczaste strzępki jajowodu wyposażone w rzęski, które nagarniają jajo do wewnątrz i popychają w kierunku macicy. Droga do celu trwa kilka dni. Ponieważ czas życia jaja jest krótki do zapłodnienia musi dojść w jajowodzie. Licząc od momentu wytrysku, plemniki mogą dotrzeć do jajowodu w ciągu kilkudziesięciu minut. Te, które znajdą się w bezpośrednim sąsiedztwie jaja, posługując się witką przedzierają się przez grupy komórek warstwy ziarnistej i jeden z nich za pomocą enzymów zawartych w czapeczce (akrosomów) rozpuszcza otoczkę jaja i przedostaje się do wnętrza. Jedna z komórek potomnych jaja łączy się z plemnikiem tworząc zygotę, a druga komórka potomna komórki jajowej (pozbawiona cytoplazmy) zostaje wydalona. Przemiany jakie zachodzą w jaju po zapłodnieniu uniemożliwiają wniknięcie innych plemników.
W czasie ciąży, kiedy zygota zagnieździ się w błonie śluzowej macicy i zaczyna się rozwijać, w organizmie kobiety pojawiają się hormony, które nie występują w innych okresach jej życia; należą do nich proteohormony i gonadotropina kosmówkowa (HCG). Łożysko wydziela do ustroju matki duże ilości hormonów steroidowych, głównie estrogenów, i białkowych: gonadotropiny kosmówkowej i laktogenu łożyskowego. Gonadotropina kosmówkowa ma decydujące znaczenie dla zagnieżdżenia się jaja płodowego i utrzymania ciąży. W przypadku jej niedoboru dochodzi do poronienia. Wszystkie hormony łożyskowe oddziałują tak na przemianę materii matki, aby płód miał stale zapewnione „dostawy” środków odżywczych: glukozy, aminokwasów. Przygotowują również gruczoły sutkowe do procesu laktacji. Jeśli dochodzi do zapłodnienia i ciąży ciałko żółte nie zanika, ale przekształca się w ciałko ciążowe.