Układ trawienny

Pokarm ludzi składa się w głównej mierze z cząsteczek, które są zbyt duże, aby mogły być resorbowane przez jelita bez uprzedniego przetworzenia. Przetworzenie pokarmu w postać płynną, rozłożenie go na proste substancje chemiczne i ich dalsze rozbicie oraz asymilacja pokarmu jest zadaniem układu trawiennego i zachodzących w nim procesów. Na końcu fizjologicznego procesu trawienia niezasymilowane produkty uboczne są wydalane z organizmu. Procesy trawienne odbywają się w różnych odcinkach układu trawiennego i mają różny charakter – żucia, procesów chemicznych, takich jak działanie enzymów, oraz makrobiotycznych, takich jak działanie bakterii jelitowych.

W jamie ustnej pożywienie podlega pierwszemu etapowi procesu trawiennego – żuciu i działaniu enzymów zawartych w ślinie. Enzymy te są produkowane przez gruczoły i mają do spełnienia ważną funkcję – przyspieszania procesów chemicznych w ludzkim organizmie. Kiedy pokarm zostanie zamieniony w papkę, jest przesuwany przez język do wnętrza gardła.

W gardle umiejscowiona jest tak zwana nagłośnia uniemożliwiająca przedostawanie się treści pokarmowej do płuc. Z gardła treść pokarmowa przedostaje się do przełyku, który ciągnie się przez jamę klatki piersiowej i kończy dopiero w brzuchu, poniżej przepony, łącząc się z żołądkiem. Przesuwanie treści pokarmowej możliwe jest dzięki rytmicznym skurczom mięśniówki przełyku, czyli tak zwaną perystaltykę. Miejsce połączenia przełyku i żołądka nazywa się wpustem. Wpust otwiera się za każdym razem, kiedy połykane są kęsy pokarmu; zamknięty zapobiega cofaniu się soków pokarmowych do przełyku. W żołądku składające się z enzymów i kwasu solnego bardzo kwaśne soki żołądkowe zaczynają rozkładanie cząsteczek pokarmowych na substancje, które zostaną resorbowane i wykorzystane przez organizm. Zależnie od składu, pożywienie pozostaje w żołądku przez 2-4 godz., a niekiedy nawet dłużej. Po tym czasie papka pokarmowa, tak zwana miazga pokarmowa, przesuwana jest poprzez drugi otwór, zwany odźwiernikiem, do jelit. Odźwiernik naprzemiennie zamyka się i otwiera, przepuszczając każdorazowo jedynie małą ilość miazgi pokarmowej.


WĄTROBA

Wątroba jest największym gruczołem ludzkiego organizmu. Umiejscowiona jest w prawym, górnym obszarze jamy brzucha, bezpośrednio pod przeponą. Wątroba ma kształt owalny i dzieli się na cztery obszary: prawy płat wątroby, lewy płat wątroby, płat czworoboczny, płat ogoniasty. Pierwsze dwa są oddzielone surowiczą błoną - więzadłem sierpowatym. Miejsce przez które przechodzą nerwy i naczynia krwionośne, np. tętnica wątrobowa i żyła wrotna, nazywa się wrotami wątroby.

Wątroba zbudowana jest ze zrazików, które nie różnią się od siebie i mają podobne zadania. We wnętrzu każdego zbudowanego jak pryzmat zrazika znajduje się gęsta sieć naczyń. Transportują one napływającą z żyły wrotnej krew, która jest bogata w substancje odżywcze zresorbowane w procesie trawienia. Naczynia te uchodzą do żyły środkowej umiejscowionej w centralnym punkcie zrazika. Żyła środkowa łączy się z coraz większymi żyłami i wreszcie tworzy żyły umiejscowione powyżej wątroby. Są to dopływy żyły głównej dolnej.

Wnętrze zrazików poprzecinane jest przewodzikami żółciowymi włosowatymi. Ich zadaniem jest zbieranie żółci. Przewodziki tworzą najpierw coraz grubsze naczynia, a wreszcie przewód wątrobowy, którym żółć napływa do pęcherzyka żółciowego. Jest on workowatym narządem umiejscowionym w dolnym obszarze wątroby i poprzez przewód żółciowy łączy się z przewodem wątrobowym prowadzącym do jelit. Jego zadaniem jest zbieranie żółci i wydalanie jej wraz z sokami trawiennymi trzustki do dwunastnicy.

Wątroba jest swego rodzaju laboratorium chemicznym. Zachodzi w niej ok. 500 różnych procesów metabolicznych. Głównym zadaniem wątroby jest produkowanie żółci – płynu, który ma olbrzymie znaczenie dla przebiegu trawienia. Ponadto wątroba odpowiada za przetwarzanie odebranych z jelit substancji, które poprzez żyłę wrotną dostają się do wątroby i są później z powrotem odprowadzane do krwi. Wątroba oczyszcza krew z toksycznych substancji, np. dostarczonych wraz z lekami. Zadaniem wątroby jest też magazynowanie glukozy w formie glikogenu i oddawanie jej w razie potrzeby do krwi, co pozwala na utrzymanie stałego poziomu cukru we krwi. Ponadto wątroba produkuje białka osocza i może syntetyzować cholesterol – substancję niezbędną do produkcji hormonów.


ŻOŁĄDEK I JELITA

Żołądek ma lekko spłaszczony, rurowaty kształt. Umiejscowiony jest między przełykiem a dwunastnicą, z którymi łączy się dwoma otworami – wpustem i odźwiernikiem. Odźwiernik wyposażony jest w zwieracz uniemożliwiający cofanie się pokarmu z jelita do żołądka. W żołądku pokarm jest trawiony za pomocą soków żołądkowych składających się z enzymów oraz kwasu solnego i zamieniany w stan półpłynny, tak zwaną miazgę pokarmową, która małymi porcjami przedostaje się przez odźwiernik do dwunastnicy będącej pierwszym odcinkiem jelita cienkiego.

Ściana żołądka składa się z trzech warstw. Od zewnątrz znajduje się błona surowicza (tunica serosa). Warstwa mięśniowa umożliwia ruchy żołądka, upłynnianie pokarmu przez sok żołądkowy oraz przesuwanie półpłynnej treści z żołądka. Śluzówka żołądka wyścieła wewnętrzną ścianę żołądka. Tu kończą się gruczoły produkujące enzymy i kwas solny. Poza tym ściana żołądka poprzecinana jest naczyniami krwionośnymi i nerwami. Naczynia krwionośne umożliwiają resorpcję odżywczych substancji, a nerwy stymulują mięśnie.

Jelito jest długim, krętym, rurowatym przewodem, który można podzielić na dwa podstawowe odcinki: jelito cienkie i jelito grube. Z kolei jelito cienkie dzieli się na dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte, a jelito grube na jelito ślepe, okrężnicę i odbytnicę.

Także jelito cienkie składa się z trzech warstw – otaczającej je błony surowiczej, warstwy mięśniowej, która umożliwia ruchy jelita i śluzówki jelita, której szczególna struktura zwiększa zdolność resorbowania odżywczych substancji. Śluzówka ma liczne fały, z których każda pokryta jest wyrostkami zwanymi kosmkami jelitowymi. Te z kolei zbudowane są z komórek nabłonkowych wyposażonych w mikrokosmki. Każdy kosmek posiada wewnątrz małą tętniczkę, małą żyłkę i włośniczki krwionośne, przez które odbywa się resorpcja i transport substancji do wątroby. Poza tym za pomocą naczyń limfatycznych kosmki mają kontakt z układem limfatycznym. Naczynia limfatyczne są odpowiedzialne za odtransportowywanie płynów wyprodukowanych w nadmiarze w procesie trawienia oraz substancji powstałych przy rozkładzie tłuszczów.

Do dwunastnicy uchodzą dwa wychodzące z trzustki i wątroby przewody, którymi odbywa się transport żółci i soków trawiennych. Poza tym w jelicie cienkim zachodzi końcowe trawienie i resorpcja tłuszczów, węglowodanów oraz białek.

Niestrawione resztki pokarmowe pozostają w jelicie grubym, którego struktura podobna jest do struktury jelita cienkiego. W jelicie grubym nie ma jednak kosmków jelitowych. Jelito grube resorbuje przede wszystkim wodę, która jest dostarczana do niego wraz pokarmem. Liczne bakterie są odpowiedzialne za przetwarzanie niezresorbowanych substancji w witaminy, które następnie mogą być wykorzystane przez organizm. Po przejściu przez odbytnicę niewchłonięte substancje są wydalane z organizmu przez odbyt (anus).

UKŁAD TRAWIENNY

Jelito jest krętą rurą o dł. 4-7 m i dzieli się na dwa odcinki – jelito cienkie i jelito grube. W jelicie cienkim, które dzieli się na dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte, odbywa się dalsze trawienie pokarmu. Dokonuje się ono za pomocą substancji enzymatycznych, do których należą żółć, wydzielana przez wątrobę i magazynowana w pęcherzyku żółciowym, oraz produkowane przez trzustkę soki trawienne. W jelicie cienkim odżywcze substancje są resorbowane przez kosmki jelitowe i poprzez krew doprowadzane do wątroby. Pod koniec procesu trawiennego pokarm przedostaje się do jelita grubego dzielącego się na jelito ślepe i okrężnicę, w której z niestrawialnych resztek odbierana jest woda oraz sole mineralne. Wszystkie niestrawione resztki pokarmowe wydalane są okresowo z organizmu poprzez odbytnicę.

Organem odgrywającym olbrzymią rolę w procesie trawienia jest wątroba. Jest ona swego rodzaju chemicznym laboratorium. To właśnie do niej, poprzez krew, dostają się wszystkie zresorbowane substancje, które są przez wątrobę dalej przetwarzane, aby wreszcie zostać odtransportowane do krwi.