Co to jest monografia?

Jest to wyczerpujące opracowanie poświęcone jednemu zagadnieniu, jednemu działowi nauki, jednej osobie, miejscowości, epoce itp. sumująca całą dotychczasową wiedzę o tej rzeczy. Poprzedzona formą portretu literackiego, pojawiła się w 2 połowie XIX wieku, kiedy w badaniu literatury przestał dominować opis bibliograficzny. Za twórcę polskiej monografistyki literackiej uznaje się Małeckiego ("Juliusz Słowacki- jego życie i dzieła"). Wczesną monografię cechował charakterystyczne dążenie, by przez dzieła docierać bezpośrednio do psychiki twórcy, a w niej z kolei poszukiwać odzwierciedleń ducha narodu lub epoki. Przełomowe znaczenie w dziejach polskiej monografistyki miały klasyczne dzieła Kleinera. Różnią się one od poprzednich. Autor jakby zrywa z ogólnym opisem życia twórcy, jego dzieł. Zapoczątkowując proces przezwyciężenia uproszczonej biografii i psychologii. Następnie badacze starają się już, poza nielicznymi wyjątkami uchwycić właściwe proporcje między obrazem pisarza a opisem jego twórczości oraz poszukują uzasadnionych naukowo zależności między osobowością twórcy a dziełem.

Monografia literacka przeżywa jednak współcześnie wyraźny kryzys. Miejsce całościowych ujęć monograficznych coraz częściej zajmują studia wybranych problemów, czy aspektów twórczości, a tradycyjne monografie oparte na schemacie "życie i dzieło" poświęca się z reguły autorom mniej znanym bądź nadaje im charakter popularny (np. książka Artura Hutnikiewicza o Żeromskim czy Witkowskiej o Mickiewiczu). Powstają ponadto rozmaitego rodzaju monograficzne kompendia materiałowe i montaże dokumentów, wykształcił się też typ materiałowej monografii bio-bibliograficznej.

W dorobku polskiej monografii dotyczącej literatury staropolskiej i oświeceniowej wskazać można przykładowo na prace Windakiewicza o Kochanowskim, Błońskiego o Sępie Szarzyńskim. Do okresu Romantyzmu odnoszą się prace Borowego "O poezji A. Mickiewicza", Janiona o Zygmuncie Krasińskim. Do okresu pozytywizmu: Szweykowski "Twórczość Bolesława Prusa", Krzyżanowski "Twórczość Henryka Sienkiewicza". Do modernizmu- prace Piogonia o Orkanie, Krzyżanowskiego o Reymoncie, Adamczewskiego "Sztuka pisarska Żeromskiego"

Przykładem monografii utworu literackiego mogą być studia Krzyżanowskiego o "Krótkiej rozprawie" albo dzieło Wyki o Panu Tadeuszu.

Podstawowym kryterium wyboru grupowania pozycji ich znaczenia w stanie badań nad twórczością danej osoby.

Prace są zbierane w pięciu działach:
1. Monografie naukowe oraz ogólne charakterystyki;
2. Studia o wybranych zagadnieniach twórczości
3. Prace o poszczególnych utworach
4. Wspomnienia i zarysy biograficzne
5. Wiersze o pisarzu