Co oznacza "Zdobyta Grecja podbiła dzikich zwycięzców"?

Jeden z wielkich poetów łacińskich, Horacy, napisał: ?Zdobyta Grecja podbiła dzikich zwycięzców?. Rzeczywiście, Rzymianie górowali siłą nad państwami greckimi, ale ustępowali Grekom w dziedzinie kultury. Zdobywcy stali się uczniami swoich poddanych. Nie przeszkodziło im to jednak w stworzeniu dzieł wielkich i w pełni oryginalnych.

Historia literatury łacińskiej zaczyna się w drugiej połowie III w. p.n.e. od tłumaczenia ?Odysei? i greckich dramatów. Rozkwit poezji łacińskiej przypada na czasy panowania Oktawiana. Wśród licznych twórców trzech: Wergiliusz, Horacy i Owidiusz zapewniło sobie największą popularność. Wergiliusz był autorem sielanek, a przede wszystkim ?Eneidy? opiewającej protoplastę Rzymian Eneasza. W dorobku Horacego możemy znaleźć liczne utwory liryczne o bardzo rozmaitej tematyce i nastroju: pieśni refleksyjne, opiewające radość życia, a także utwory patriotyczne. Owidiusz był twórcą poezji o tematyce miłosnej - ? Sztuka kochania?, tworzył też dzieła mitologiczne -?Przemiany?. Przedmiotem chętnie podejmowanym przez autorów łacińskich była historia. W połowie I w. p.n.e. powstawały utwory G. J. Cezara. Tytus Liwiusz napisał monumentalne dzieło opowiadające historię Rzymu Ab urbe condita libri. Tacyt opisywał dzieje cesarzy dwóch pierwszych dynastii. Osobną dziedziną prozy rozwijającą się w Rzymie była sztuka wymowy, zdobycie której było niezbędnym warunkiem kariery politycznej. Mistrzem tego gatunku pozostał Cyceron. Specyficzną właściwością rzymskiej kultury było rozwinięcie prawa. Jego podstawowe zasady obowiązują po dziś dzień w prawie współczesnych społeczeństw. W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej, wpływy greckie były równie silne, jak w literaturze, ale Rzymianie potrafili tu pójść znacznie dalej. O ile największe dzieła architektury greckiej były kamienne, o tyle Rzymianie posługiwali się cegłą. Pozwoliło to na stosowanie półokrągłych sklepień i kopuł. Wiele budowli miało związek z kultem cesarskim i upamiętniało zwycięstwa armii. Budowano monumentalne świątynie, łuki triumfalne, kolumny, mosty, bazyliki, mauzolea, ogromne sale i teatry. W okresie szczytowego rozwoju techniki budowlanej, wznoszono amfiteatry. Miały one kształt elipsoidalny. Na dole znajdowała się arena, obiegała ją wokół widownia wznosząca się ku górze. Największy amfiteatr zbudowali cesarze z dynastii Flawiuszy - Koloseum. Rzymianie byli również mistrzami w dziedzinie budowania wodociągów rozwiązując w ten sposób problem zaopatrzenia miast w wodę. Budownictwo miejskie obejmowało także stadiony, termy i wille. Etruskie i hellenistyczne wzory dostarczały inspiracji w rzeźbie i malarstwie. Szczególnie dobrze rozwinęła się rzeźba portretowa. Tworzono posągi zasłużonych cesarzy, wodzów, kapłanów, męskie i kobiece akty a także ogromną ilość rzeźb przedstawiających bóstwa i herosów. Reliefami ozdabiano łuki triumfalne i kolumny. W wierzeniach rzymian dominowały bóstwa rolnicze i opiekuńcze, poza tym przyswoili oni sobie religię Greków, ich mity i legendy. Bóstwom nadali własne imiona. W 392 r. za religię panującą uznane zostało chrześcijaństwo.

Po upadku cesarstwa na zachodzie spadkobiercą kultury rzymskiej stało się cesarstwo bizantyjskie. Cesarze zachowali początkowo rzymską organizację i rzymskie prawo, stopniowo jednak zaczęły je wypierać obyczaje i ceremoniał wschodni. Konstantynopol ulegał orientalizacji a łacinę sukcesywnie wypierała greka. Również system sprawowania władzy upodabniał się do tego jaki stosowano w państwach Orientu. Bizancjum było państwem, w którym spotykały się: Wschód i Zachód. Przetrwała tu kultura antyczna, która upadła na Zachodzie. Dworskie obyczaje po części przypominały obyczaje dworu cesarzy rzymskich, ale wiele też zapożyczyły od wschodnich sąsiadów. Na jedwabnych tkaninach, szkatułkach, ozdobach widniały rysunki wymyślane przez malarzy i rzeźbiarzy wschodnich. Bizantyjscy budowniczowie wznoszący kościoły i pałace naśladowali wzory rzymskie i wschodnie. Świątynie charakteryzowały się masywnymi kształtami z zewnątrz i lekkością wewnątrz. Ozdobione były płaskorzeźbami, freskami oraz ikonami. Z barwnych i oszlifowanych kamyków lub z kolorowych kostek szklanych układano obrazy - mozaiki. Bizantyjscy artyści tworzyli wspaniałe mozaiki z wizerunkami Chrystusa wyobrażonego jako Pantokrator, czyli Wszechwładca. Był to jeden z naczelnych tematów sakralnej sztuki wczesnochrześcijańskiej, który służył gloryfikacji Chrystusa i jego potęgi. Ikony były obrazkami niewielkich rozmiarów, malowanymi na specjalnych deskach, dziś stanowią najbardziej charakterystyczny zabytek kultury wschodniego cesarstwa. Przedstawiały one wizerunki Matki Boskiej, Chrystusa lub świętych. Przykładem kościoła bizantyjskiego jest kościół Mądrości Bożej (Hagia Sofia) zbudowany w Konstantynopolu przez cesarza Justyniana w połowie VI w. Reprezentuje typ bazyliki kopułowej. Wnętrze oddziałuje na widza jednolitością przestrzeni, niezwykłą wysokością i wspaniałą dekoracją. Rzeźba z tego okresu przedstawiała posągi świętych oraz osobistości cesarskiego dworu, natomiast malarstwo możemy podziwiać na różnego rodzaju miniaturach.

W roku 800 papież Leon III koronował króla Franków Karola Wielkiego na cesarza. Od tego momentu w nawiązaniu do tradycji antycznej Karol tytułowany był cesarzem i augustem. Przyczynił się on do odrodzenia nauki i sztuki w państwie Franków czerpiąc wzorce z późnego antyku. Człowiek ponownie znalazł się w centrum zainteresowania. Odrodzenie nauki i sztuki, zwane renesansem karolińskim, ukierunkowane i wspierane przez samego władcę i jego doradców stanowiło krok milowy w rozwoju duchowym zachodu. Oczyszczona z naleciałości języków barbarzyńskich łacina stała się znowu językiem literatury, przepisywano chrześcijańskie i antyczne teksty, powstawały księgi liturgiczne, kopiowano dzieła literackie i kodeksy prawne. Zreformowano też i ujednolicono pismo, powstała złożona z małych liter tzw. minuskuła karolińska, wyraźna i elegancka. Duże znaczenie miała powstała na dworze K. Wielkiego szkoła pałacowa, a wprowadzony w niej program nauczania stał się wzorem dla całego szkolnictwa średniowiecznego. Na dworze karolińskim zaczęła rozkwitać poezja, myśl polityczna oraz historiografia. Jej zawdzięczamy między innymi obszerny ?Żywot Karola Wielkiego? napisany przez Einharda. Powstałe w tym okresie malarstwo książkowe charakteryzowało się plastycznym ujęciem postaci oraz staranną kompozycją strony rękopisu. Od czasu karolińskiej reformy szkolnictwa każdy dobrze wyposażony klasztor posiadał skryptorium - pomieszczenie, w którym mnisi przepisywali teksty. Do najbardziej znanych budowli K. Wielkiego należy kaplica pałacowa w Akwizgranie. Oryginalnym elementem architektury karolińskiej jest westwerk, monumentalna część zachodnia kościoła, zwieńczona wieżą. Płaskorzeźby i odlewane z brązu posągi również nawiązują do antyku, ale także do tradycji germańskich i celtyckich.

Sztukę ottońską charakteryzował styl romański tzn. sklepienia krzyżowo-żebrowe, ciężkie i masywne mury, małe okienka, niewiele zdobień. Budowle wznoszono z kamiennych ciosów. Architekturze podporządkowana została rzeźba, która zdobiła zwieńczenia kolumn oraz najczęściej bardzo bogato dekorowane wejścia do świątyń (portale). Mamy tu wyobrażenia Boga Ojca, Chrystusa i świętych, a poza tym przeróżne zwierzęta i rośliny. Nad wejściem do kościoła, w tympanonie królowali zazwyczaj Chrystus i Madonna, w niszach i zagłębieniach muru umieszczano postacie świętych, a głowice kolumn oplecione były ornamentami z roślin, sylwetek ludzi, zwierząt i ptaków, czasami nawet pojawiała się tam postać diabła symbolizującego zło, którego trzeba było się wystrzegać. Malarstwo romańskie to przede wszystkim miniatury, którymi ozdabiano szczególnie cenione rękopisy, ewangeliarze, psałterze, mszały oraz w niewielkim stopniu zachowane do naszych czasów freski. Zadaniem tych dzieł było nakłonienie ludzi, przeważnie nie umiejących czytać, do wierności nakazom ewangelii i Kościoła, do życia w cnocie, pokazanie im, jak będzie nagrodzone po śmierci życie cnotliwe, a jak ukarane życie grzeszne i pełne pychy. Dziejopisarstwem zajmowali się: Widukind z Korbei oraz Thietmar.

Dlaczego Rzym jest wiecznie żywy? Ponieważ po dziś dzień znajdujemy w sztuce motywy pochodzące ze starożytnego Rzymu. Każda z wymienionych kultur jest w pewnym stopniu kontynuacją kultury rzymskiej. Jak już wspomniałam prawo spisane w tak odległych czasach pozostaje do dziś ?żywą? częścią dorobku Rzymian. Poza tym zawdzięczamy im między innymi wynalezienie cegły, zaprawy murarskiej czy też centralnego ogrzewania. Wiele łacińskich słów, zwrotów oraz przysłów nadal funkcjonuje w naszym języku. Mimo tego, że łacina uważana jest za język martwy żyje ona do dziś w wielu współczesnych językach. Warto jednak zauważyć, że korzystanie z cudzego dorobku nie musi oznaczać bezmyślnego powtarzania obcych wzorów. W długich dziejach ludzkości rozwój cywilizacyjny polegał na dodawaniu własnych pomysłów do tego, co stworzyły inne ludy. Tylko wyjątkowe społeczności zmuszone były zaczynać budowę własnej kultury ?od nowa?, nie korzystając z dorobku kultur starszych.