Sztuka romańska - Architektura, Rzeźba i Malarstwo od XI do XIII wieku

Sztuka romańska rozwinęła się w Europie w XI - XIII wieku. Poprzedzona była sztuka przedromańską, i wyrosła na podłożu sztuki późno-antycznej. W sztuce romańskiej na czoło wysunęła się architektura, której były podporządkowane rzeźba i malarstwo ścienne. W architekturze zwykle stosowano układy bazylikowe, flankowane dwiema wieżami, z apsydami na zakończeniach naw i ramion transeptu. Budowle miały grube mury z małymi okienkami zamkniętymi łukiem półkolistym, sklepienie było kolebkowe lub kolebkowo-krzyżowe. Rzeźba kamienna zdobiąca głowice kolumn, gzymsy, fryzy i portale była podporządkowana prawu ram. Postacie miały nienaturalne proporcje i formy poddane specyficznym deformacjom, często towarzyszyły im przedstawienia animalistyczne, motywy roślinne, plecionki, a całość miała skomplikowany program ikonograficzny O zasadniczym wątku walki dobra ze złem. Dekoracje malarskie na sklepieniach i ścianach kościołów były płaskie, linearne, O ograniczonej skali barwnej.

Rzeźba romańska została całkowicie podporządkowana architekturze, nie odgrywała samodzielnie żadnej roli, często była zwieńczeniem kolumn, zdobiono nią również kapitele, elementy wyposażenia świątyń (tj.: chrzcielnice, relikwiarze) i portale. Rzeźbę stosowano również do ozdobienia tympanonów, czyli półkolistego zwieńczenia portali. Tematyka rzeźb była przede wszystkim religijna, przedstawiała najczęściej Jezusa Chrystusa, Matkę Bożą, świętych, czasami również fundatorów kościoła. Rzeźby posiadały monumentalny charakter, były pełne powagi i dostojeństwa. Silna sugestywność rzeźby podkreślona jest przez niewłaściwe proporcje np. stosunkowo duże dłonie w porównaniu z resztą ciała. Pod koniec stylu romańskiego pojawiły się samodzielne rzeźby Matki Bożej z dzieciątkiem oraz krzyże z różnymi wyobrażeniami Chrystusa. Do rzadkości należał krzyż, z którego wychodziły kolce, jednak posiadał on bardzo dużą symbolikę, podobnie jak winogrona rzeźbione bądź jako spadająca z ran Jezusa krew, bądź samodzielnie, po to aby przypomnieć człowiekowi symbolikę krzewu winnego. Zdarzało się, że wykorzystywano w rzeźbie również symbolikę roślinną, zwierzęcą lub fantastyczną, jednak uchodziło to do rzadkości.

Sztuka romańska zawiera w sobie ogromne bogactwo symboliki, ponieważ jej odbiorcy byli prostymi, niewykształconymi ludźmi, należało więc podąć im najprostszy przekaz. I tak np. stosowano symbolikę barw, gdzie czerwień oznaczała miłość, namiętność, grzech, zaś zieleń odnowę, młodość, a nawet nieporządek. Symbolika była również ukryta w liczbach przedstawianych dyskretnie na obrazie, miała służyć do pobożnych rozmyślań. Rzeźba romańska wykonywana była z kamienia, drewna, brązy, czasami kości słoniowej. Wiele rzeźb było polichromowane. Rzeźba występowała jako element zdobniczy, dydaktyczne, symboliczny lub propagandowy.

W malarstwie romańskim dominuje malarstwo ścienne, książkowe, (miniaturowe), tablicowe oraz witrażownictwo. Malarze i rzeźbiarze przedstawiali świat niewidzialny np.: piekło, niebo, raj lub anioły. Malowidła zdobiły ściany średniowiecznych klasztorów i kościołów, pojawiło się też malowanie obrazów na deskach, które później zdobiły ołtarze. Odrębny rodzaj tworzy malarstwo iluminacyjne (zdobnictwo), które rozwija się w związku ze wzrostem liczby przepisywanych ksiąg. Znakomitym przykładem jest iluminacja ewangeliarza Emmeramskiego, znajdującego się w katedrze na Wawelu.

Dzieła malarskie i rzeźbiarskie powstawały najczęściej na zamówienia kościelne lub fundatorów świeckich.