Jan Matejko

Matejko Jan, ur. 24 VI 1838, Kraków, zm. 1 XI 1893, tamże, malarz; najwybitniejszy przedstawiciel pol. malarstwa hist. XIXw.; 1852?58 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (u W.K. Stattlera iW. Łuszczkiewicza), 1858 - w Monachium (u H. Anschtza); od 1864 czł. Tow. Nauk. w Krakowie i wielu akad. zagr.; od 1873 dyr. Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie; odbył wiele podróży zagr. (Paryż, Wiedeń, Turcja, Czechy, Węgry, Włochy) i po Polsce. Od poł. lat 50. tworzył obrazy gł. z dziejów ojczystych, poprzedzone wnikliwymi studiami hist. i zabytkoznawczymi; gł. dzieła: Stańczyk (1862), Kazanie Skargi (1864), Rejtan (1866), Unia Lubelska (1869), Stefan Batory pod Pskowem (1872), Zawieszenie dzwonu Zygmunta (1874), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd pruski (1882), Sobieski pod Wiedniem (1883), Kościuszko pod Racławicami (1888), Konstytucja 3 maja (1891), oraz cykl Dzieje cywilizacji w Polsce (1889). Większość z nich to ogromnych rozmiarów kompozycje o wielkiej sile wyrazu, które cechuje połączenie realist. obserwacji i dokumentalnej precyzji szczegółów z przejaskrawioną gestykulacją i dynamicznymi układami kompozycyjnymi całości obrazu. Matejko był jednym z największych pol. portrecistów, m.in. portrety: żony w sukni ślubnej (1879), A. Potockiego (1890), S. Tarnowskiego (1890), znakomity Autoportret artysty (1892). Zaprojektował jedno z największych dzieł pol. malarstwa monumentalnego - polichromię w Kościele Mariackim w Krakowie (1889?91); dużą popularność zyskał cykl rysunków Poczet królów i książąt polskich (1890) oraz album Ubiory w Polsce (1860). Uczniami Matejki byli m.in.: M. Gottlieb, J. Malczewski, J. Mehoffer, S. Wyspiański. Dzieła Matejki, stanowiące swoisty wykład historiozoficzny, przesycone głębokim patriotyzmem ukazywały społeczeństwu pol. wizję przeszłości i miały duży wpływ na umacnianie świadomości narodowej. Podczas II wojny świat. najważniejsze dzieła Matejki były ukryte w obawie przed zniszczeniem przez Niemców (np. Bitwę pod Grunwaldem ukrywano w Lublinie); obecnie znajdują się gł. w zbiorach Muzeów Nar. w Krakowie iw Warszawie oraz na Zamku Król. w Warszawie. W domu rodzinnym Matejki w Krakowie mieści się Muzeum Jana Matejki.