Gatunki literackie oświecenia - bajka, satyra, poemat historyczny, powieść, sielanka.

Bajka - krótka pouczająca powiastka, najczęściej wierszowana z łatwo uchwytnym morałem, często posługująca się alegorią zwierzęcą (uniwersalne sytuacje i typowe postawy przedstawione są w niej przy pomocy zwierzęcych bohaterów uosabiających określone cechy i prezentujące postępowanie ludzi).
I.Krasicki "Lis i kozieł", "Kruk i lis", "Przyjaciele"

Satyra - utwór literacki ośmieszający coś lub kogoś, indywidualne wady ludzkie i ujemne strony systemów państwowych, społecznych, gospodarczych.
I.Krasicki "Żona modna", "Pijaństwo"

Sielanka - (idylla) pogodny utwór opiewający uroki życia wiejskiego często o tematyce miłosnej.
F.Karpiński "Laura i Filon"

Komedia - utwór dramatyczny o żywej akcji i pomyślnym zakończeniu, przedstawiający w sposób zabawny i ośmieszający wady i przywary ludzkie ; często przesycony satyrą społeczną, obyczajową, polityczną.
J.U.Niemcewicz "Powrót posła"

Mowa - dłuższa wypowiedź okolicznościowa skierowana do licznego zgromadzenia (przemówienie)
H.Kołłątaj "Listy Anonima", S.Konarski "O skutecznym rad sposobie"

Rozprawa - obszerny utwór traktujący w sposób problematyczny wybrane zagadnienie (studium)

Poemat heroikomiczny - jest parodią poematu heroicznego czyli eposu bohaterskiego. Mógł mieć charakter żartobliwy lub częściej satyryczny, ukazywał kontrast miedzy rangą bohaterów a sposobem ich działań.
I.Krasicki "Monachomachia"

Powieść - wywodzi się z antycznego eposu i jest jednym z głównych gatunków nowożytnej prozy o objętości większej niż opowiadanie obejmująca dzieje licznych bohaterów i środowisk społecznych.
I.Krasicki "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki"