Rozterki bohaterów Żeromskiego.

Większość bohaterów Żeromskiego jest ofiarami jakieś niesprawiedliwości społecznej lub stoi przed wyborem, w którym często każda z decyzji pociąga za sobą skutki tragiczne niczym w greckim dramacie. Najwyraźniejszymi tego przykładami są doktor Judym i Cezary Baryka.

- W "Ludziach bezdomnych" zarówno Joasię i Judyma cechuje bezdomność moralno-ideowa. Doktor wyrzeka się domu, rodziny i prywatnego życia dla dobra społecznego. Składa ofiarę ze swojego szczęścia. Stoi przed wyborem - rodzina a życie społecznika. Wie, że gdy wybierze życie w domowym ognisku, nie będzie potrafił pozostać wiernym ideom społecznym, zaś wybierając to drugie skrzywdzi Joasię i sam nie będzie szczęśliwy. "Rozdarta sosna" jest symbolem jego duszy, ukazuje jego wewnętrzne rozdarcie. Bezdomność głównego bohatera oznacza samotność jednostki, która pragnie czynić dobro, podjąć walkę z nędzą , krzywdą ludzi - słowem ze złem tego świata. Jednakże, wybór Judyma ma swoje źródło w wewnętrznym poczuciu moralnego obowiązku niesienia miłości cierpiącym, jest przede wszystkim głosem sumienia.

Sam o sobie mówi: "Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Muszę wyrzec się szczęścia. Muszę być sam jeden, żeby obok mnie nikt nie był, nikt mnie nie trzymał".

- Cezary Baryka ("Przedwiośnie") to człowiek, którego młodość i psychikę kształtuje rewolucja. W jego osobie przedstawia Żeromski młodego człowieka XX-lecia międzywojennego, takiego, który zachłysnął się wolnością kraju, lecz jest rozczarowany kształtem nowej niepodległej ojczyzny. Przeżywa on głęboki dramat ideowy, poszukuje właściwej drogi, słusznej idei, której
mógłby służyć. Prbuje ustalić swoją hierarchię wartości moralno ideowych. W swym młodzieńczym idealizmie pragnie tak jak zwolennicy nowego porządku, nieść światu sprawiedliwość i walczyć z jej wrogami. Czuje się dumny gdy na wezwanie rewolucyjnych władz oddaje rodzinne oszczędności. Naczelnym i jedynym celem dla niego jest dobro i powodzenie zrywu rewolucyjnego. Jednak rozbieżności między głoszonymi przez rewolucjonistów ideami a ich realizacją zaczynają budzić w Cezarym sceptycyzm wobec nowego ładu. Poznaje koncepcję "szklanych domów". W dalszym etapie życia wytyka błędy systemu komunistycznego, ale nie godzi się także z ideą Gajcowa. Baryka staje przed dramatycznym dylematem, poprzeć krwawą rewolucję czy pogodzić się z nędzą najuboższych warstw społeczeństwa. Ostatecznie decyduje się na poparcie robotniczych wystąpień, ale czy z pełnym przekonaniem?

- Bohaterka "Wiernej rzeki" Salomea Brynicka z narażeniem życia opiekuje się rannym powstańcem. Leczy go i ukrywa przed węszącymi Moskalami. Zawiązuje się między nimi głęboki uczucie, które jednak nie przetrwa. Księżna Odrowąż nie zgadza się na ślub syna z Salomeą. Zdaje się na zdrowy rozsądek, mówi o perspektywach Józefa, o jego karierze, o konieczności wyjazdu za granicę. Jego przekonuje wizja wizja misji zagranicznej, którą winien spełnić.
- Nowela "Rozdziobią nas kruki i wrony" nie przedstawia bezpośrednio rozterek bohaterów. Nie mniej jednak warto o niej wspomnieć, gdyż przedstawia zróżnicowanie klasowe, obojętność chłopów względem powstania. W książce chłop okrada umierającego powstańca Winrycha, gdyż traktuje to jakojedyne źródło dochodu.