Inkwizycja - referat

Inkwizycja (łac. Inquisitio ? "śledztwo", "badanie", "poszukiwanie w określonej sprawie, przesłuchanie") - w Kościele katolickim instytucja powołana w XIII w. do przeprowadzania zarówno śledztwa jak i procesu sądowego w przypadkach herezji, niezależna od sądów biskupich oraz od świeckiej władzy sądowniczej, podległa papieżowi. Jak podaje Encyklopedia katolicka, ?Inkwizycja", to instytucje kościelne zwane trybunałami wiary, powoływane od 1215 roku do wykrywania, nawracania i karania opornych heretyków; od czasów papieża Grzegorza IX (1231) autonomiczne wobec władzy świeckiej i lokalnych władz kościelnych, wyposażone w szerokie kompetencje, powoływane przez papieży i przed nimi odpowiedzialne, działające w niektórych krajach katolickich do początków XIX wieku (w Hiszpanii do 1834 roku); inkwizycją nazywa się też specjalny rodzaj jurysdykcji sprawowanej przez przedstawicieli papieża w celu zwalczania herezji. Procedura prawna opierała się na prawodawstwie rzymskim, wypracowanym w I wieku n.e. Sądy inkwizycji katolickiej na większą skalę ustanowił papież Lucjusz III w 1184 roku podczas synodu w Weronie. Papież Grzegorz IX w 1231 roku rozszerzył działalność inkwizycji na wszystkie kraje katolickie i wprowadził oficjalnie urząd inkwizytorów. Od XV wieku inkwizycja została przekształcona w stałe trybunały kościelno-państwowe. Pierwsze stosy z heretykami zapłonęły, pomimo stanowczych protestów dostojników kościelnych, za panowania i z polecenia króla Roberta II w Orleanie w 1022 roku.

Inkwizycja średniowieczna.
Do przełomu XII i XIII w. Kościół w zwalczaniu herezji stosował wobec heretyków środki przewidziane przez prawo kościelne, czyli pokuty i ekskomuniki. W roku 1215 zebrał się w Rzymie IV Sobór Laterański, który zajął się na dobre problemem herezji. Ludzie mający powiązania z heretykami mogli zostać aresztowani i ukarani jako obrońcy i wspólnicy heretyków. W roku 1216 Papież Honoriusz III powołał do życia zakon Dominikanów, którego szczególnym zadaniem miała być walka z herezjami, i z którego wywodziła się większość inkwizytorów. Wiele inkwizytorów odznaczało się sprawiedliwością i umiarem w karaniu, uważając za swoje zadanie bardziej nawrócenie heretyka niż jego ukaranie, lecz niemało było i fanatyków. Końcowy etap formowania się Inkwizycji średniowiecznej wyznaczyła pochodząca z 1252 roku bulla Innocentego IV, ustanawiała ona stałe trybunały inkwizycyjne we wszystkich diecezjach. W ich skład miało wchodzić dwóch inkwizytorów, lokalny biskup bądź jego reprezentant oraz dwunastu, dobranych przez nich, prawowiernych katolików. Podporządkowana już władzy świeckiej Inkwizycja często była wykorzystywana do procesów politycznych czego najbardziej znanymi przykładem jest sfingowany proces templariuszy toczący się w latach 1305 - 1314. Wiek XIV przyniósł stopniową dekadencję inkwizycji średniowiecznej we Francji, Aragonii i we Włoszech, gdzie została poddana kontroli urzędników królewskich.

Inkwizycja nowożytna
W 1542 roku papież Paweł III zreorganizował inkwizycję. Powołał Kongregację Kardynalską Świętej Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, tzw. Święte Oficjum, które składało się z 6 kardynałów i miało nadzorować działalność sądów inkwizycyjnych w walce z reformacją. Działalność inkwizycji w większości krajów Europy trwała do XVIII wieku (w Portugalii, Hiszpanii i we Włoszech do XIX w.). Do XX wieku przetrwała jedynie Inkwizycja Rzymska.

Czasy współczesne
W 1908 papież Pius X przekształcił ją w Kongregację Świętego Oficjum, zaś w 1965 Paweł VI w Kongregację Nauki Wiary, której przewodził do niedawna Joseph Ratzinger. Jan Paweł II - w imieniu Kościoła katolickiego przeprosił za wszelkie błędy inkwizycji i inkwizytorów.

Metody śledztwa i procesu
Zadaniem inkwizycji było zwalczanie herezji, rozumiane jako wykrywanie, nawracanie i karanie heretyków. Dlatego też jej jurysdykcja dotyczyła tylko chrześcijan, rozumianych jako wszystkie osoby ochrzczone, gdyż tylko ktoś, kto był już chrześcijaninem, mógł się dopuścić herezji ? odstępstwa od prawd wiary. Podstawowym dowodem winy oskarżonego było jego przyznanie się. Mimo że oficjalnie zakres i czas tortur były ograniczone szczegółowymi przepisami, w praktyce oskarżeni bywali często torturowani do czasu, gdy przyznali się winy. W ramach publicznej pokuty trzeba było np. podczas procesji z udziałem wszystkich mieszkańców miasta przejść od bram miejskich do kościoła, obnażonym do pasa i dać się wychłostać. Winowajca musiał też nosić specjalny strój pokutny, najczęściej habit z dwoma namalowanymi na żółto krzyżami z przodu i z tyłu. Taką pokutę odbywaną na wolności a nie w więzieniu nakładano na osoby, które dobrowolnie się przyznawały do swoich win.

Słynne procesy inkwizycyjne
Przed trybunałami Inkwizycji stało wiele historycznych postaci, np. Galileusz ? w 1633 skazany początkowo na areszt domowy, zakaz kontaktów z innymi myślicielami i cotygodniowe odmawianie siedmiu psalmów pokutnych; ostatecznie tylko tę ostatnią karę utrzymano w mocy zrehabilitowany dopiero w roku 1992 przez Jana Pawła II. Wbrew głoszonym powszechnie opiniom Joanna d'Arc nie była ofiarą trybunałów Inkwizycji. Została skazana na śmierć i spalona na stosie 30 maja 1431 na mocy wyroku kościelnego sądu biskupiego.

Liczba ofiar
Ustalenie dokładnej liczby osób ofiar inkwizycji jest niemożliwe. Nie pozwalają na to zbyt fragmentarycznie zachowane dane. W potocznej świadomości społeczeństwa, poprzez liczne stereotypy, występują skłonności do zawyżania liczby ofiar i wyolbrzymiania skali prześladowań heretyków, jednak badania historyczne prowadzone na przestrzeni ostatnich stu lat stopniowo korygują ten pogląd. Należy przy tym pamiętać, że nie wszystkie wyroki śmierci były faktycznie wykonywane, gdyż wiele z nich było ogłaszanych zaocznie, z drugiej jednak strony pewien odsetek więźniów inkwizycji nie dożywał końca procesu. Na podstawie różnych zachowanych danych szacuje się, że do roku 1530 wszystkie trybunały w Hiszpanii spaliły około 2000 osób.

Czechy i Polska
W Czechach i Polsce inkwizycję ustanowiono na stałe w 1318 roku, choć represje antyheretyckie w ramach inkwizycji biskupiej prowadzono już w roku 1315. Na ziemiach należących do Królestwa Polskiego o działalności inkwizycji niewiele wiadomo aż do pojawienia się herezji husyckiej w XV wieku. Polskie trybunały inkwizycyjne w walce z tą herezją wydały co najmniej 8 wyroków śmierci na około 200 przeprowadzonych procesów.

Podstawy teologiczne
Prawo do prześladowania i zabijania w imię Chrystusa po raz pierwszy wyraził i uzasadnił Augustyn z Hippony uznany później za świętego i ojca kościoła. W listach podawał on liczne przykłady ze Starego Testamentu, gdzie Izraelici mieli prawo stosowania przemocy w celu zachowania czystości wyznania w obrębie swojego narodu. Nauka Augustyna w temacie przymusowego nawracania została powszechnie przyjęta przez katolików rzymskich, co w kolejnych wiekach zaowocowało przymusowym nawracaniem wielu pogan oraz powstaniem Inkwizycji.

Dzisiejsze zdanie Kościoła Katolickiego
Obecna doktryna Kościoła Rzymskiego odnośnie siłowego nawracania nie jest do końca jasna. Wielu teologów katolickich tłumaczy mordy i prześladowania schizmatyków oraz innowierców w okresie od IV do XIX wieku panującą wówczas trudną sytuacją polityczną, brutalnymi zwyczajami, częstymi wojnami i niepokojami społecznymi. Kościół Katolicki do chwili obecnej nie potępił Inkwizycji. Także uznawanie wielu inkwizytorów za błogosławionych i świętych postrzegane jest jako stanowisko dwuznaczne.

Nawiązania
Inkwizycja znalazła swoje miejsce w wielu tekstach literackich, na przykład w powieści Imię róży autorstwa Umberto Eco, czy też współczesnych powieściach fantasy pisanych przez Jacka Piekarę. O Inkwizycji pisze także Andrzej Sapkowski, pojawia się ona jako motyw przewodni w wielu filmach.