ZANIM POJAWIŁ SIĘ CZŁOWIEK
Nasze badania zaczniemy od PREHISTORII - okresu, który nie pozostawił po sobie źródeł pisanych. Pierwsze pismo wynaleziono bowiem około 5,5 tys. lat temu. Przyjmuje się, że dopiero wtedy rozpoczęła się HISTORIA, czyli dzieje ludzkości.
Badacze pradziejów często gubią się w domysłach i wysuwają sprzeczne hipotezy. Są skazania na odnalezienie przez archeologów resztki kości, kamienne narzędzia czy ślady obozowisk. Innych źródeł nie ma.
Najstarsze kości istot dwunożnych pochodzą sprzed kilku milionów lat. Czy owe istoty były już ludźmi?
Zacznijmy od wyjaśnienia, kim jest człowiek i czym różni się on od małp człekokształtnych, czyli - wybaczcie - swoich kuzynów.
Otóż człowiek jest istotą dwunożną, poruszającą się w pozycji całkowicie wyprostowanej. Cechuje go dobrze rozwinięty mózg, zdolność do abstrakcyjnego myślenia i używania mowy oraz umiejętność wytwarzanie narzędzi.
Dotychczasowe znaleziska wskazują, że istotą, którą możemy uznać za pierwszego człowieka, był tzw. człowiek wyprostowany, który pojawi?ł się na ziemi około 1,5 miliona lat temu. Jego ewolucja doprowadziła do powstania, przypuszczalnie 100 tysięcy lat temu w Afryce, gatunku homo sapiens sapiens - człowieka rozumnego współczesnego - którego przedstawicielem jest każdy z nas.
Około 40 tysięcy lat temu nasi przodkowie przywędrowali z Afryki - kolebki rodzaju ludzkiego - do Europy.
LODOWCOWA EUROPA
W ciągu ostatniego miliona lat klimat Europy zmieniał się wielokrotnie. Po okresach zimnych nastawały długotrwałe okresy ochłodzenia. Ostatni rozpoczął się około 80 tysięcy lat temu. Każdego roku coraz później przychodziła wiosna, a coraz mroźniejsza stawała się zima. Po kilku tysiącach lat Europa, w tym znaczna część obecnej Polski, została pokryta lądolodem. Jego grubość wynosiła od 100 metrów do 3 kilometrów!
Jedynie na południe od lądolodu istniały warunki umożliwiające życie ludziom. Krajobraz Europy przypominał tam dzisiejszą Laponię. Ziemię pokrywała tundra - trawy, porosty i pojedyncze, karłowate drzewa. Średnia temperatura lipca wynosiła 5 stopni C (nawet w dzisiejszej Hiszpanii). Zimą spadała do -40 stopni C. Po całym kontynencie hulały lodowate wichry.
LUDZIE EPOKI PALEOLITU
W takim otoczeniu przyszło żyć naszym przodkom, ludziom rozumnym. Nie nauczyli się uprawiać pól, ponieważ na zamarzniętej ziemi niewiele by wyrosło. Nie mogli budować drewnianych domów, gdyż brakowało im budulca (lasy przecież nie rosły). Prehistoryczni mieszkańcy Europy nie byli mniej inteligentni od nas - ich mózg nie różnił się od naszego. Inne były tylko warunki, z jakimi musieli sobie radzić aby przetrwać.
Od wytwarzanych przez ludzi tamtych czasów kamiennych narzędzi całą epokę nazywamy PALEOLITEM, tzn. starszą epoką kamienną. Wiadomości o niej czerpiemy zarówno z wykopalisk archeologicznych, jak o z ostrożnych porównań: do dziś w dżunglach Afryki czy na Filipinach można spotkać plemiona, których sposób życie nie zmienił się przez kilkadziesiąt tysięcy lat.
Ludzie paleolitu żyli w gromadach, liczących zwykle 20-30 osób, Żaden człowiek nie byłby w stanie przeżyć sam. Kłótnia czy rozłam w gromadzie groziły jej członkom śmiercią.