Składniowe, fonetyczne, leksykalne, słowotwórcze środki stylistyczne

SKŁADNIOWE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. Apostrofa — bezpośredni, często uroczysty zwrot do adresata (Boga, ojczyzny, osoby, pojęcia, rzeczy) stosowany w utworach poetyckich i w przemówieniu w celu wywołania odpowiedniego nastroju.

2. Antyteza — zestawienie w wypowiedzi dwu przeciwstawnych myśli.

3. Pytania retoryczne — pytanie, które nie wymaga wypowiedzi, ponieważ jest ona oczywista lub niemożliwa do udzielenia; wypowiedź podkreśla uczucia, ożywia opis.

4. Odmiany w zakresie kompozycji:
- Anakolut — odstąpienie od składniowej poprawności.
- Inwersja — figura, która polega na zmianie naturalnego szyku w zadaniu, nadaje wypowiedzi ton uroczysty albo podkreśla jedno ze słów.
- Elipsa — opuszczenie w tekście wyrazu lub wyrazów, których można się domyśleć na podstawie kontekstu lub sytuacji; służy naśladowaniu mowy potocznej.

5. Wymienne stosowanie różnych typów zdań — zdania dłuższe przeważają w narracji i rzeczowych opisach. Zdania krótkie, równoważniki zadań występują często w żywej akcji, w opisach dynamicznych, uwydatniają uczucia. Zestawienie zdań krótkich i długich wprowadza ładunek ekspresji.

6. Powtórzenie:
- Anafora — powtórzenie tego samego wyrazu, zwrotu lub zdania na początku wersów, lub strof.
- Epifora — powtórzenie tego samego wyrazu, zwrotu lub zdania na końcu wersów, lub strof.
- Paralelizm — powtarzanie struktury składniowej.

7. Wykrzyknienie — konstrukcja składniowa (wyraz, często wykrzyknik lub wołacz, albo grupa wyrazów), w której mówiący podkreśla swoją postawę uczuciową.

8. Przerzutnia — przeniesienie części zdania z jednego wersu do następnego, w celu uwydatnienia słowa lub grupy słów; urozmaica tok rytmiczny wiersza.

FONETYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. Onomatopeja — naśladowanie za pomocą środków językowych głosów i odgłosów otaczających rzeczywistość.

2. Aliteracja — powtórzenie jednakowych głosek w sąsiadujących ze sobą wyrazach w tekście lub na początku kolejnych wersów.

3. Eufonia — przyjemne brzmienie wypowiedzi, kształtowane przez zestawienie głosek i unikanie połączeń trudnych do wymówienia.

4. Rym — powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania (w prozie).

LEKSYKALNE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. Hiperbola — polega na wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów, osób, zjawisk.

2. Peryfraza — polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym.

3. Archaizm — wyraz, konstrukcja składowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia. Archaizmy, to także wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne

4. Eufemizm — wyraz lub peryfraza zastępująca słowo, lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie powinno być używane.

5. Epitet — wyraz (najczęściej jest nim przymiotnik) określający rzeczownik, epitet jest również środkiem poetyckim.

SŁOWOTWÓRCZE ŚRODKI STYLISTYCZNE
1. Neologizm — znak językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd niewystępujących w rzeczywistości danego języka.

2. Zgrubienie — wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zgrubienie może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie kiedy wiąże się ze zmianą rodzaju, np. baba — babsko.

3. Zdrobnienie — wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zdrobnienie oznaczać może też pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do omawianego obiektu.