Cechy romantyczne wczesnej twórczości Adama Mickiewicza.

„Oda do młodości”, ballady, II cz. „Dziadów”, „Sonety krymskie".

Żeby mówić o romantycznych cechach twórczości Adama Mickiewicza należy krótko przybliżyć podstawowe wyznaczniki literatury romantycznej, hasła i pojęcia dla tej epoki charakterystyczne. Były nimi:

1) historyzm - źródłem twórczości była przeszłość narodowa z czasów średniowiecza, którą idealizowano, dostrzegając wśród ówczesnego rycerstwa wielkich bohaterów szlachetnie i niezłomnie walczących o urzeczywistnienie swych ideałów;

2) ludowość - zainteresowanie kulturą, moralnością i obyczajami ludu gdzie decydującą rolę odgrywają uczucia, obok świata materialnego istnieje irracjonalny (zdarzają się cuda, występują zjawy i duchy), dobro zwycięża nad złem, a sprawiedliwość jest wymierzana przez siły nadprzyrodzone;

3) orientalizm - wykorzystywanie w literaturze europejskiej motywów z kultury i religii Bliskiego i Środkowego Wschodu;

4) nowa koncepcja przyrody - przestała ona być tłem, a zaczęto ją traktować jak o symbol stanów uczuciowych człowieka lub nawet czyniono jednym z bohaterów; szczególnie fascynowała romantyków przyroda dzika, nieujarzmiona przez człowieka, dynamiczna, tajemnicza, groźna;

5) kult poezji i poetów - jednostek uważanych przez romantyków za wyjątkowe, natchnione, nieprzeciętne, znające lepiej niż inni ducha narodu;

6) odrzucenie reguł poetyki klasycznej - wywalczenie swobody w doborze i tworzeniu nowych form artystycznych.

Charakterystycznymi dla romantyzmu pojęciami są także:
- irracjonalizm - wiara w pozarozumowe motywy poznawania świata, w poszukiwanie prawdy drogą uczucia, wizji, a nie tylko naukowego eksperymentu,
- profetyzm - dar przewidywania przyszłości, jasnowidzenia jaki przypisywano niektórym jednostkom,
- mistycyzm - wiara w możliwość kontaktu z bóstwem poprzez widzenie, wizje, sen.

Życie i twórczość Adama Mickiewicza podzielić można na cztery okresy:
1. Okres wileńsko-kowieński, kiedy Mickiewicz studiuje na uniwersytecie w Wilnie, działa w tajnym związku Filomatów (miłośników wiedzy) i Filaretów (miłośników cnoty). Wtedy też pracuje jako nauczyciel w Kownie i nieszczęśliwie zakochuje się w Maryli Wereszczakównie. W tym czasie nastąpił debiut literacki powstają „Ballady i romanse” i II i IV cz. „Dziadów”.
2. Okres rosyjski - pobyt na zesłaniu. Wtedy to powstają „Sonety krymskie”.
3. Romantyczne podróże po Europie. Poeta nieskutecznie próbuje przyłączyć się do powstania listopadowego i emigracja do Drezna.
4. Pobyt na emigracji - głównie w Paryżu.

Oda - utwór wierszowany utrzymany w patetyczno-retorycznym stylu, opiewający wielką ideę, wybitną postać lub doniosłe wydarzenie.

1. Oda do młodości - powstała w 1820 roku, a w Wilnie błyskawicznie stała się wierszem- manifestem, realizacją programu „młodych”, hymnem romantycznej młodzieży. W „Odzie do młodości” przedstawił Mickiewicz dwa światy:
a) świat ludzi starych: bezdusznych, pozbawionych uczuć, tępych i ograniczonych, leniwych, opieszałych, samolubnych egoistów;
b) świat ludzi młodych: uskrzydlonych nadzieją, pełnych zapału, ciekawych świata, nowości, dążących do wybicia się ponad przeciętność, solidarnych, zdolnych do poświęceń w imię miłości i przyjaźni.

Jest to utwór przełomowy, ponieważ oprócz cech klasycznych jakimi są: zgodność z regułami poetyki klasycznej, występowanie motywów antycznych (nektar, aluzje do mitu o Heraklesie) i oświeceniowa wiara w postęp przynoszący szczęści ludzkości; zawiera także cechy romantyczne.

Cechy romantyczne tego utworu to:
- myśli i hasła typowo romantyczne np. „Sięgaj tam, gdzie wzrok nie sięga, łam, czego rozum nie złamie”,
- wiara w moc i potęgę uczucia,
- umiłowanie wolności: „Witaj jutrzenko swobody, zbawienia za tobą słońce”,
- idea solidarności i gotowości do poświęceń dla dobra ogółu.

Ballada - gatunek wywodzący się z literatury ludowej, opowiada o wydarzeniach niezwykłych, tajemniczych i o fantastycznych postaciach.

2) „Romantyczność” - bezpośrednio prezentuje romantyczny punkt widzenia na sprawy tego świata- ukazuje czym jest owa romantyczność i jak przebiegał spór romantyków z klasykami.

Na rynku małego miasteczka młoda dziewczyna, Karusia- zachowuje się jak szalona- rozpacza, wyciąga kogoś za ręce- rozmawia z jej ukochanym, zmarłym Jasieńkiem. Gdy słuchamy słów dziewczyny ogarnia nas groza, widmo zmarłego wydaje się rzeczywiście obecne – „zimny, biały jak chusta” - oto jego wizerunek. Jasiek wciąż jeszcze, nawet po śmieci kocha. Wokół nieszczęśliwej Karusi zbierają się ludzie, ale ona nikogo nie widzi, ani nie słyszy poza swoim Jasieńkiem, ten jednak jest niewidzialny dla ludu. Lud prosty wierzy Karusi, że widzi swojego ukochanego, „uprawnia ją do tego ich wielka miłość. Lecz wśród tłumu pojawia się starzec- osobnik reprezentujący wiedzę i naukę, słowem pojęcia klasyczne. Szydzi on z całej sprawy, wyśmiewa zabobon ludu i brednie dziewczyny, ogłaszając że w myśl nauki duchów po prostu nie ma.... Spór rozsądza narrator. Jako argumentów używa dwóch centralnych pojęć romantycznych: uczucia i wiary. „Dziewczyna czuje”, a gawiedź „wierzy głęboko”- i to wystarczy, by zaprzeczyć prawom nauki. Słynne są słowa: „czucie i wiara silniej mówią do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”.

Powyższy cytat jest kwintesencją romantycznej ideologii, która zmienia hierarchię wartości: nie nauka i mądrość są najważniejsze w poznawaniu świata, lecz czucie i wiara. Program romantyzmu zawarty jest także w słowach: „Miej serce i patrzaj w serce!”.

3) "Lilie" - ballada o zbrodni mężobójstwa. Rzecz dzieje się za czasów króla Bolesława Śmiałego, który wydał rozkaz kary śmierci dla niewiernych żon swoich wojów. Bohaterka ballady „nie dochowała wiary” gdy jej mąż był z królem na wojnie. Nie zamierza jednak przyznać się do winy, zabija męża, chowa go głęboko w ziemi, a na jego grobie zasadza lilie. To jednak nie koniec. Przyjeżdżają bracia zabitego rycerza, twierdzą, że powinien już być, dlatego zostają i czekają na jego przyjazd. Pani boi się, biegnie o poradę do pustelnika, ten uspakaja ją, że oprócz nieżyjącego męża nikt nie wie o zbrodni. Z biegiem czasu bracia zapominają po co przyjechali i na domiar złego obaj zakochują się w Pani i proszą o jej rękę. Po kolejnej radzie od pustelnika kobieta każe upleść wianek. Tego, którego wianek wybierze- poślubi. Obaj bracia na wieniec zerwali kwiaty z grobu męża, a gdy Pani wybrała wianek cerkwia zatrzęsła się, zjawił się duch małżonka i dokonał zemsty- wszyscy zapadli się pod ziemię!

Ktoś powie: romantyczny horror! Tak, ale o wymowie moralnej. Wyraźnie obserwujemy problem winy i kary, tak jak w Makbecie jeden zły czyn pociąga za sobą kolejne. Nie ma zbrodni doskonałej - jeśli nie ten świat - to zaświaty wymierzą sprawiedliwość.

Cechy romantyczne tej ballady to:
- historyzm - akcja przeniesiona w średniowiecze- wyprawa na Kijów króla Bolesława Śmiałego, z której powraca mąż, a później bracia,
- ludowość - temat zaczerpnięty z pieśni gminnej, występują fantastyczne zjawy (duch zabitego męża dręcz żonę), ludowe jest przekonanie, że „Nie masz zbrodni bez kary”, a sprawiedliwość wymierzają siły nadprzyrodzone (cerkiew zapada się pod ziemię),
- nastrój niesamowitości i grozy - wzbudza go sam opis zbrodni, wygląd lasu nocą, koszmary dręczące nocą żonę oraz duch męża,
- przyroda dynamiczna, która towarzyszy emocjom kobiety

4) Świtezianka - ballada o męskiej niestałości i o konsekwencjach jakie ona za sobą pociąga: „Kto przysięgę naruszy, ach biada jemu, za życia biada i biada jego złej duszy”.

Sprytna Świtezianka wystawiła na próbę ukochanego. Najpierw w blasku księżyca młodzieniec przysięga miłość i wierność dziewczynie, by go sprawdzić Świtezianka zamienia się w czarowną, kuszącą „dziewiczą piękność”. Młodzieniec dał się skusić- i wówczas rozpoznał swoją pierwszą miłość. Jego zbrodnia to złamanie przysięgi, kara- tysiąc lat cierpień pod modrzewiem. Dziś taka kara wydaje się być niewspółmierna do winy, lecz moralność ludowa doby romantyzmu była najwyraźniej niezłomna i najwyżej ceniła szczerość uczuć i wierność danemu raz słowu.

Cechy romantyczne Świtezianki:
- tajemniczość - wprowadzona przez postać dziewczyny z lasku,
- nastrój - nastrój niezwykłości i grozy wprowadza opis przyrody leśnej, przyrody nocą i wyglądu jeziora,
- ludowość - fantastyczna zjawa Świtezianki, ludowy kodeks moralny: za złamanie przysięgi strzelec zostaje ukarany przez siły nadprzyrodzone - tonie w jeziorze, zaś dusza jego przez wieki ma jęczeć pod modrzewiem.

5) II cz. Dziadów - akcja utworu rozgrywa się w noc przed Zaduszkami w miejscowej kaplicy. Ludowy obrzęd polega na wierze w to, że w ten dzień ludzie mogą w jakiś sposób pomóc zbłąkanym duszom w dostaniu się do nieba. Na dziady przybywają duchy: dzieci (Józio i Rózia) ukaranych za to, że nigdy nie zaznały goryczy; widmo złego pana, niegdyś właściciela tej wioski ukaranego za skąpstwo i okrucieństwo; dziewczyna (Zosia) ukarana za beztroskę i obojętność wobec adoratorów. Przestrogi zawarte w tym utworze to: „Kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie”, „Bo kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże”, „Kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie”.

Cechy romantyczne tego utworu to:
- ludowość
- nastrój niesamowitości i grozy

7) Sonety krymskie - zasadniczym motywem cyklu jest obraz stepu, morza, gór, lub ruin. Zawsze też obecny jest człowiek- odbiorca wrażeń: zwykle pielgrzym z zachodu, czasem człowiek wschodu.

Stepy akermańskie - jest to sonet otwierający cykl, opisuje piękno stepu. Jego ogrom nasuwa poecie skojarzenie z oceanem, które pogłębiają jeszcze przenośnie np. „wpłynąłem na suchego przestwór oceanu”, porównania np. „wóz jak łódka brodzi”, epitety np. „suchy ocean”, „fala łąk”, czy „powódź kwiatów”. Ogromne wrażenie wywiera też panująca w stepie cisza: wydaje się, że można usłyszeć lecące żurawie, motyla kołyszącego się na trawie czy pełzającego węża. Piękno krajobrazu nie jest jednak w stanie zagłuszyć w poecie tęsknoty za ojczyzną: nawet w takim natężeniu ciszy nie słychać głosu, który przyzywałby wygnańca do powrotu na Litwę.

Czatyrdah - opis krajobrazu górskiego, konkretnie wielkiej góry Czatyrdah. Podmiot liryczny- człowiek wschodu- oddaje jej cześć, ale zarzuca jednocześnie obojętność wobec problemów ludzi i brak pośrednictwa między nimi a Bogiem. W sonecie występuje orientalne nazewnictwo np. muślemin, minaret, janczary, czy też turban.

Cechy romantyczne Sonetów krymskich to:
- orientalizm - poeta wykorzystuje orientalne nazewnictwo,
- nowa koncepcja przyrody - nie jest ona tłem, a głównym bohaterem.