Prawa człowieka i ich ochrona

1. Pojęcie praw jednostki.
Współcześnie przeważa teza o uniwersalnym charakterze wolności i praw jednostki. Zakłada się, że każdemu człowiekowi przysługują te same uprawnienia, niezależnie od tego kim jest, skąd pochodzi, jak jest jego rasa, jakim językiem się posługuje itd. Ten kierunek ewolucji wolności i praw jednostki znajduje potwierdzenie w wielu aktach prawa międzynarodowego tworzących prawną konstrukcję modelu gwarancji i procedur służących ochronie wolności i praw jednostki. Uniwersalizm ten, należy traktować jako swoistego rodzaju postulat mający na celu objęcie ochroną wszystkich ludzi na świecie. Pod pojęciem praw człowieka najczęściej rozumie się powszechnie uznane i gwarantowane wartości, przysługujące każdemu człowiekowi, bez względu na jego pochodzenie czy pozycję w społeczeństwie. W znaczeniu podmiotowym są to uprawnienia przysługujące jednostce wobec państwa, a także wobec innych jednostek, wynikające z norm prawnych ustanowionych dla ochrony wartości uznanych za chronione. Ukształtowały się dwie podstawowe koncepcje ustalających źródło i charakter praw człowieka: 1. koncepcja prawnonaturalna ? uznaje za podstawowy, pierwotny względem państwa charakter praw człowieka, które wynikają z samego faktu istnienia osoby ludzkiej i są immanentnie z nią związane; prawa mają charakter powszechny, przyrodzony, niezbywalny, niepodzielny, 2. koncepcja liberalna ? prawa człowieka wynikają z prawotwórczej działalności państwa. Treść ustaw i innych regulacji prawnych jest rzeczywistą podstawą kreacji roszczeń jednostki. To organ ustawodawczy jest rzeczywistym wyrazicielem woli powszechnej będącej źródłem władzy, a tym samym określającej sferę uprawnień jednostki. Sam termin ?prawa człowieka? powstał w okresie Oświecenia. Po raz pierwszy w akcie prawnym użyty został w Bill of Rights Virginii z 1776 r. W chwili obecnej używa się go powszechnie zarówno na płaszczyźnie regulacji międzynarodowych, jak i wewnątrzkrajowych. W porządkach krajowych powszechnie potwierdza się istnienie gwarancji wolności i praw jednostki w tekstach Konstytucji. W Polsce problematyce tej poświęcony został rozdział II Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. pt. ?Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela?. Ze względu na miejsce ich regulacji traktuje się je jako uprawnienia o charakterze podstawowym. Pozostałe prawnie chronione wolności i prawa jednostki, regulowane są w treści wielu ustaw.

2. Prawo a wolność.
Rozróżnienie praw i wolności nie ma charakteru wyłącznie językowego. Według Leszka Wiśniewskiwgo w przypadku wolności przedmiotem naturalnego uprawnienia są takie okoliczności, w których człowiek może w sposób wolny determinować swoje działanie w określonej dziedzinie życia, zaś w przypadku praw chodzi o okoliczności należne ze względu na pewne konkretne właściwości lub cechy bytu ludzkiego. Wprowadzenie do treści Konstytucji prawa ma w swej istocie charakter normy konstytutywnej, równoznacznej z koniecznością wskazania zakresu uprawnień przysługujących uprawnionemu i podmiotu zobowiązanego do spełnienia wynikających z niej roszczeń. Wolność wg L. Wiśniewskiego oznacza swobodę podejmowania wolnego wyboru, nieskrępowanego w zakresie gwarantowanym przez przepisy prawa. Nie ulega ona konkretyzacji. Wynikiem takiego rozumienia wolności jest przyjęcie, że w przypadku powstania sporu jednostki z organami państwa ?to nie jednostka powinna wskazać podstawę swej wolności, czy też normę dopuszczająca określony jej zakres, ale to organ państwowy ma obowiązek ograniczając wolność jednostki podać podstawę prawną swego działania?(wg Bogusław Banaszak). To państwo i jego organy są zobowiązane do stworzenia odpowiedniego systemu gwarancji zabezpieczających możliwość realizacji wolności w zakresie nie objętym ograniczeniami. Prawa obywatelskie są to uprawnienia obywatela konkretnego państwa wynikające z prawa w znaczeniu podmiotowym nakładającego na państwo określone obowiązki. Wolność obywatelska jest to możność postępowania według własnej woli zainteresowanej osoby oraz możność wyboru różnego rodzaju postępowania. Ze względu na charakter wyróżnia się również prawa i wolności konstytucyjne. Są to uprawnienia jednostki, które zostały uregulowane w Konstytucji. Jednak ze względu na ochronę szczególnie istotnych interesów jednostki zostały one uznane za podstawowe.

3. Godność człowieka i jej znaczenie normatywne.
W przyjętych regulacjach międzynarodowych oraz wewnątrzkrajowych wyróżnia się katalog zasad i wartości podstawowych. Do katalogu tych zasad (wartości) zalicza się: godność, równość, wolność, solidarność i prawo do podmiotowości prawnej. Pojęcie: Godność uznaje się za najważniejszą, ze względu na to, że stanowi źródło wszelkich praw i wolności jednostki. W starożytności Sokrates i Arystoteles utożsamiali ją z różnorodnością charakterów ludzkich i pozycji człowieka w społeczeństwie. Według nich suma wartości: rozum, moralność, etyka postępowania, reputacja, szacunek, jakim otaczano konkretnego obywatela, decydowały o tym, czy można było uznać go za godnego. Zaś Herodot i Heraklit przypisywali godność każdemu człowiekowi, ze względu na jego ?wyjątkowe miejsce w kosmosie?. Godności przyznano przyrodzony i niezbywalny charakter. Tym samym nikt nie mógł pozbawić godności człowieka. Koncepcje te stały się podstawą dualizmu w konstruowaniu późniejszych definicji treści, znaczenia i charakteru godności człowieka. Współcześnie wyróżnić można dwie zasadnicze i przeciwstawne metody definiowania pojęcia godności człowieka. 1.opiera się na założeniu, że godność jest szczególnego rodzaju wartością, którą człowiek może, ale nie musi posiadać i w konsekwencji tego, może ją rozwijać lub utracić. Godność w tym ujęciu to wyznacznik tego jak postępuje każdy z nas, jak się sami cenimy i jak jesteśmy oceniani przez innych. 2. uznaje godność za wartość przyrodzoną i niezbywalną człowieka. Godność staje się więc wartością przypisaną z samego faktu bycia człowiekiem czyli bytem wyjątkowym, odmiennym ze względu na swą świadomość od innych żywych stworzeń. Godność osobistą należy odnieść do sposobu jej pojmowania indywidualnie przez każdego z ludzi. W tym ujęciu człowiek samodzielnie dokonuje oceny działań lub zachowań, których jest adresatem. Jednak w praktyce pojęcie subiektywizmu ma charakter względny, gdyż sądy rozstrzygają o tym czy doszło do naruszenia godności konkretnej osoby. W ocenie SN jest sferą osobowości, która konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości człowieka i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi. W procesie orzekania czy mamy do czynienia z naruszeniem godności decydują normy pozaprawne tj. normy obyczajowe, moralne, społeczno-zawodowe, które nie są w pełni ujęte przez ustawodawcę w treści aktów prawnych, choć w pewnym stopniu odwołuje się do nich / ma to miejsce w prawie cywilnym, administracyjnym, karnym i konstytucyjnym/. W ujęciu sądu badane muszą być rodzaj i charakter uprawnień, których człowiek został pozbawiony, sposób działania sprawcy, a także stosunek, jaki mają inni ludzie do osoby pozbawionej uprawnień. Naruszenie godności będzie wtedy, gdy naruszona zostanie wartość tożsama dla większości, w której kręgu żyje dana jednostka. Określając godność osobową przyjmuje się, że narodowość, rasa, płeć, wyznanie, język czy też wykształcenie nie mogą stać się przesłanką dla jej różnicowania. Godność człowieka ma charakter przyrodzony i niezbywalny i w identycznym stopniu dotyczy każdego człowieka. Jest to określona formuła /podstawowa/ dla wszystkich regulacji międzynarodowych i krajowych i na jej podstawie tworzy się system pozostałych praw jednostki. W tym rozumieniu godność jest źródłem wszelkich pozostałych wartości uznanych za prawa i wolności. Uznając godność człowieka jako naczelną wartość polskiego katalogu praw i wolności, traktuje się ją jako byt niezaprzeczalny, niezależny od woli kogokolwiek, ani ustawodawcy, ani samego człowieka, jako jej podmiotu. Obowiązek należnego traktowania każdego człowieka staje się wyznacznikiem działania wszystkich władz publicznych. Art.30 Konstytucji mówi, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka, jest ona nienaruszalna i jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Ten zapis pozwala na przyjęcie, że jest najwyższą wartością całego porządku konstytucyjnego