Wychowawca klasy

Prawie każdy czynny nauczyciel pełni funkcję wychowawcy klasy. Uczy swego przedmiotu, a oprócz tego zajmuje się najróżniejszymi sprawami, dotyczącymi jednej z klas. Wychowawcą klasy jest się "z urzędu". Dysponuje się również "urzędowym" przydziałem czasu – 1 godzina tygodniowo. W tym miejscu należy wyjaśnić co należy rozumieć pod pojęciem "wychowawcy klasy" i jaki jest zakres i treść tego pojęcia.

Traktując termin wychowawcy klasy najogólniej, tj. w znaczeniu "każdy, kto zajmuje się wychowaniem", można wyróżnić przynajmniej dwie grupy wychowawców:
- zajmujących się wychowaniem profesjonalnie,
- zajmujących się wychowaniem nieprofesjonalnie, z tzw. obowiązku prawno – moralnego (np. rodzice), dla osobistej satysfakcji i dobra ogółu (np. kuratorzy społeczni), lub przy okazji pełnienia innego zawodu (np. dziennikarz).

Można więc mówić o zawodzie nauczyciel jako wychowawcy należącego do pierwszej grupy. Istotą zadań należących do wychowawcy klasy jest, sprawowanie bezpośredniej opieki nad uczniami i kierowanie i kierowanie życiem zespołowym klasy. Zatem nauczyciel prowadzi w powierzonej mu klasie planową pracę, zmierzającą do pełnej realizacji celów wychowawczych szkoły, przede wszystkim przez wytworzenie zwartego zespołu uczniowskiego, świadomie współdziałającego z nauczycielami wychowawcami w pracy nad osiąganiem przez klasę jak najlepszych wyników w nauce i wychowaniu. Wartością autoteliczną zawodu nauczyciela jest wychowanie człowieka mądrego, który posiada jednakże odpowiedni sposób wiedzy empirycznej, koniecznej do podejmowania decyzji moralnie słusznych. Nauczyciel jako wychowawca moralny sam musi być człowiekiem mądrym. Dobry nauczyciel musi przeto znać – nade wszystko – rozumieć kształtującą nas tradycję kulturową Zachodu. Znajomość i zrozumienie tej tradycji jest nieodzownym fundamentem wiedzy etycznej. Dobry nauczyciel musi mieć także wiedzę o faktach dotyczących przynajmniej tych dziedzin współczesnej nauki, które najbardziej wpływają na nasze indywidualne i społeczne życie oraz stosunek do siebie samych, do innych ludzi, do przyrody i do całości dziedzictwa kulturowego. W drugiej połowie XX wieku do takich dyscyplin zalicza się najczęściej biologię i medycynę – obejmując ją wspólną nazwą nauk biochemicznych – ekologię oraz informatykę. Wymienione dziedziny ludzkiej aktywności dostarczają także wielu trudnych do rozwiązania dylematów etycznych. Funkcja nauczyciela jako moralnego wychowawcy jest niezmiernie ważna w dzisiejszych czasach, zwłaszcza przy obecnym zatracaniu przez ludzi podstawowych wartości moralnych.

STRUKTURA FUNKCJI WYCHOWAWCY KLASY

Badając funkcję wychowawcy klasy, tj. zbiór zadań i przyporządkowanych im działań, stanowiących ważną część mikrosystemu wychowawczego szkoły, należy zwrócić uwagę na dwa aspekty.

Po pierwsze – praca wychowawcy klasy stanowi pewną całość, mieszczących się w różnych strukturach mikrosystemu. Zadania, kompetencje i działania wychowawcy klasy stanowią określony obiekt badawczy, odrębny w swych treściach i formach od zadań, uprawnień i czynności występujących w obrębie innych funkcji (np. nauczyciela przedmiotu, dyrektora, pedagoga szkolnego, instruktora harcerskiego itp.).

Po drugie – nawet takie całościowe ujęcie funkcji wychowawcy klasy wymaga dostrzeżenia w niej wyraźnego i znacznego zróżnicowania zdań zarówno pod względem treści, zakresu, jak i przewidywanych, a także osiąganych efektów. W całości zadań i działań wychowawcy klasy można wyodrębnić dwie kategorie subfunkcji. Pierwsza z nich zawiera działania administracyjne, opiekuńcze i organizatorskie. Stanowią one części składowe tzw. rejestru czynności wychowawcy klasy. W drugiej kategorii zawierają się działania i zadania, nadające pracy wychowawcy klasy walor systemowości: koordynowanie, oraz integrowanie działalności wychowawczej w odniesieniu do pracy szkolnej.

GŁÓWNE KATEGORIE ZADAŃ I DZIAŁAŃ

Administrowanie jako funkcja wychowawcy klasy, polega na regulowaniu działalności klasy jako grupy formalnej – w sprawach dotyczących wewnętrznego życia klasy (dziennik lekcyjny, arkusze ocen, składki, świadectwa promocyjne) oraz w stosunkach z otoczeniem (sprawozdania, opinie, korespondencję itp.). ta część działalności wychowawcy pełni rolę pomocniczą i nie może być uważana za sposób realizowania podstawowych zadań wychowawczych. Jakkolwiek administrowanie należy do funkcji pomocniczych, musi ono być traktowane jako nieodzowny element całokształtu działalności wychowawcy klasy. Wymienia się cztery zadania o charakterze administracyjnym:
- prowadzenie dziennika lekcyjnego i arkuszy ocen,
- wypisywanie świadectw szkolnych,
- sporządzanie zestawień statystycznych dotyczących klasy,
- wykonywanie innych czynności administracyjnych dotyczących klasy, zgodnie z zarządzeniami władz szkolnych, poleceniami kierownictwa szkoły oraz uchwałami rady pedagogicznej.
Zebranie i klasyfikacja materiałów (tzn. dokumentów znajdujących się w szkole) pozwala na sporządzenie rejestru zadań i czynności administracyjnych wychowawcy klasy:
- dziennik lekcyjny:
-- wpisy wychowawcy do dziennika,
-- stała kontrola wpisów innych nauczycieli (tematy, oceny),
-- okresowe, semestralne i roczne zestawienia i obliczenia statystyczne (frekwencja, oceny itp.).
- arkusze ocen i świadectwa promocyjne:
-- dopilnowanie regularnego wpisywania ocen do arkusza po każdym okresie (semestrze),
-- inne wpisy do arkuszy ocen (notatki o promowaniu, przeniesieniach, egzaminach poprawkowych, ukończeniu szkoły itp.)
-- wypisywanie świadectw w końcu roku szkolnego oraz wystawianie duplikatów świadectw na żądanie absolwenta.
- inne dokumenty klasowe:
-- sporządzanie list i zestawień,
-- sprawozdania,
-- opinie o uczniach dla dyrekcji, innych szkół itp.,
-- różne pisma urzędowe w sprawach klasy i poszczególnych uczniów,
-- informacje dla władz szkolnych o klasie i uczniach,
-- teczka wychowawcy, ewentualnie inna forma gromadzenia danych o klasie i uczniach.
- korespondencja z rodzicami:
-- korespondencja stała (zawiadomienia, informacje),
-- korespondencja związana z doraźnymi potrzebami.
- sprawy finansowe:
-- różnego rodzaju składki,
-- rozliczenia finansowe z uczniami (po wycieczkach, imprezach składkowych itp.).

Materiały na piśmie, dokumenty, notatki prowadzone i uporządkowane, łatwe do wykorzystania, zmiany korekt i dodatków, zebrane w jednym miejscu mogą stanowić tzw. "teczkę wycho-wawcy klasy". Powinny w niej znaleźć się przede wszystkim:
- wytyczne do pracy wychowawczej,
- plany pracy wychowawczej,
- materiały charakteryzujące realizacje planu,
- indywidualne charakterystyki uczniów,
- materiały dziecięce (np. ciekawsze prace, ankiety, rysunki).

Wychowawca powinien również prowadzić pewnego rodzaju notatnik, w którym powinien na bieżąco umieszczać informację dotyczące następujących zagadnień: stan i warunki życia klasy, wytyczne i zamierzenia wychowawcze, nauka szkolna, kierunki zorganizowanej działalności klasy, koordynacja pracy wychowawczej, sytuacja wychowawcza w klasie. Są to teksty gromadzone i porządkowane przez wychowawcę klasy, oraz przez niego samego tworzone.

Ważnym zagadnieniem dotyczącym pracy wychowawczej nauczyciela jest współpraca z rodzicami. Głównie opiera się ona na korespondencji z nimi przy pomocy dzienniczków uczniowskich. Niestety zawierane są w nich jedynie negatywne informacje. Postuluje się więc, by dzienniczek – jeśli ma spełniać rolę narzędzia służącego do rzeczywistego porozumiewania się nauczycieli z rodzicami – nie miał charakteru jednostronnego i zawierał uwagi wychowawcy o uczniu nie tylko w formie nagan i próśb o interwencję lub przybycie do szkoły, ale żeby to były informacje wszechstronne. Jest to zrozumiałe ponieważ rodzice oczekują od szkoły informacji o swoich dzieciach nie tylko na temat ich niepowodzeń, ale i sukcesów! Administracyjne działania wychowawców klas nie wymagają od nich specjalnych kwalifikacji. Prawidłowe prowadzenie administracji, tak by służyła ona realizacji celów wychowawczych, uwarunkowana jest jednak dobrym zrozumieniem jej funkcji i przeznaczenia, nawykiem systematycznego prowadzenia notatek oraz dysponowaniem odpowiednią ilości czasu.
Opieka nad wychowankami jest podejmowana jako zespół planowanych decyzji i czynności spełniających różnorodne funkcje w stosunku do procesu rozwoju psychicznego i fizycznego poszczególnych wychowanków i całych zespołów. Wychowawca klasy w założeniu tj. z racji pełnienia swej funkcji jest w szkole osobą najbliższą uczniowi z jego "dorosłego" otoczenia. Rozliczne formalnie i nieformalnie więzi łączące wychowawcę z wychowankami predysponują go do spełniania szczególnie ważnej roli w ramach działalności opiekuńczej szkoły.

Zadania które należy zaliczyć do zadań opiekuńczych wychowawcy klasy to m.in.:
- zwracanie szczególnej uwagi na tych uczniów, którzy mają trudności w nauce,
- analizowanie przyczyn niepowodzeń uczniów w pracy szkolnej i podejmowanie środków zaradczych,
- dbanie o regularne uczęszczanie uczniów do szkoły; badanie przyczyn opuszczania przez nich zajęć szkolnych; udzielanie wskazówek i podejmowanie inicjatywy w sprawie organizowania pomocy dla tych, którzy opuścili zajęcia szkolne i mają trudności w uzupełnieniu materiału nauczania,
- wywieranie wpływu na kształtowanie warunków życia uczniów w szkole i – w miarę możliwości – poza szkołą tak, by sprzyjały ich rozwojowi i zaspokajaniu potrzeby zabawy, rozgrywki i różnego działania o charakterze społecznym oraz wyzwalaniu inicjatywy i samodzielności,
- ułatwianie uczniom właściwego organizowania i wykorzystania wolnego czasu,
- badanie przyczyn niewłaściwego zachowania się uczniów, udzielanie szczególnej pomocy, rad i wskazówek uczniom znajdującym się w trudnych sytuacjach wychowawczych,
- organizowanie niezbędnej opieki i pomocy materialnej dla uczniów,
- otaczanie szczególną opieką uczniów szkół młodzieżowych, którzy dojeżdżają do szkół z dużej odległości, oraz uczniów zamieszkałych poza domami rodzicielskimi,
- opieka nad uczniami zamieszkałymi na stancjach; wgląd w warunki materialne i wychowawcze stancji,
- troska o uczniów z domu dziecka i rodzin zastępczych; systematyczny kontakt z ich opieka wychowawczą,
- rozwijanie różnorodnych form pracy z młodzieżą uzdolnioną,
- odbywanie częstych spotkań z rodzicami szczególnie tych uczniów, którzy wymagają szczególnej opieki pedagogicznej,
- położenie nacisku na szerszy rozwój orientacji zawodowej uczniów, przy uwzględnieniu ich predyspozycji i potrzeb społecznych,
- organizowanie dożywiania dzieci w szkole w różnych formach,
- rozpoznawanie sytuacji ze środowisk moralnie zaniedbanych oraz podejmowanie odpowiedniej działalności profilaktycznej i resocjalizacyjnej,
- zwiększenie zasięgu oddziaływania różnych form wychowania pozalekcyjnego i poza szkolnego; stosowanie specjalnych form pracy z uczniami szczególnie uzdolnionymi.

Przytaczane tu przykłady zadań i postulowanych działań opiekuńczych wychowawcy można podzielić na trzy podstawowe kategorie: działania badawczo kontrolne, interwencyjne ( w sytuacjach incydentalnych, obrona praw ucznia, wkraczanie w przypadkach losowych i innych), profilaktyczne (planowanie i zorganizowanie formy względnie stałej opieki).

Działania badawczo kontrolne wymagają od wychowawcy opanowania technik badania i diagnozowania sytuacji wychowawczych w szkole, zbierania informacji o poszczególnych uczniach, środowisku poza szkolnym oraz umiejętności prostego i operatywnego utrwalania informacji. Działania opiekuńcze wymagają nie tylko znajomości dziecka w szkole i poza szkołą, ale także znajomości opinii uczniów na różne tematy, związane z ich pracą, z życiem codziennym, perspektywami i planami. Proponuje się tutaj stosowanie dość szerokiego wachlarz technik badawczych: wypracowań swobodnych, rozmów na określone tematy, ankiet plebiscytów życzliwości, test socjometrycznego, konkursów szkolnych, gazetek.

Badania takie mogą dać wychowawcy bogaty materiał pozwalający nie tylko na postawienie diagnozy sytuacji w klasie ale także znalezienie środków zaradczych. Należy pamiętać, że każdy uczeń jest oddzielną jednostką, która wymaga indywidualnego traktowania. W stosunku do całej klasy nie do przyjęcia jest plan wychowawczy klasy, który nie dysponuje potrzebną ilością i jakością informacji na różne tematy dotyczące całego zespołu i poszczególnych uczniów.

Dobra znajomość cech osobowościowych uczniów, nawyków do uczenia się, rozwoju postaw, a także udziału uczniów w analizie tych danych jest możliwy, a przynajmniej łatwiejszy w klasach mniej licznych. Działania profilaktyczne w obliczu zarysowujących się tzw. trudności wychowawczych – zdaniem niektórych pedagogów zacząć się muszą od dokładnego rozpoznania przyczyn i okoliczności zagrożenia. Można zapobiec licznym przypadkom drugoroczności, opóźnień w nauce, nagannemu sposobowi zachowania się, bierności społecznej, jeśli zna się w porę przyczyny tych zjawisk.

Specyficzna kategoria zadań wychowawcy jest otoczenie specjalna opieka niektórych grup dzieci wymagających szczególnej pomocy. Do takich dzieci zalicza się:
- znajdujące się w trudnych sytuacjach życiowych,
- znajdujące się w trudnych warunkach materialnych,
- dojeżdżające z dużych odległości do szkoły.

Zadania opiekuńcze wychowawców klas są rozległe, liczne i różnorodne. Przy ograniczonych możliwościach kompetencyjnych i organizacyjno – materialnych, wychowawcy klas nie realizują tych zadań w tak szerokim zakresie, jak to postulują nauki pedagogiczne, a nawet jak przedstawiają to nauki resortowe. Ponadto duża część zadań opiekuńczych musi być realizowana przy współpracy z dyrekcją, rodzicami, instytucjami pozaszkolnymi. W tych działaniach wychowawca pełni funkcji koordynatora, a czasem tylko w nich partycypuje jako współdecydent lub kooperant.

Wyniki analizy postulatów i przepisów dotyczących opiekuńczej pracy wychowawców klas w zestawieniu z realizacją tej subfunkcji w praktyce szkolnej, pozwalają na sformułowanie następujących wniosków:
- badani wychowawcy klas dysponują niekompletnymi i niezbyt rzetelnymi informacjami na temat poszczególnych uczniów oraz klasy jako zespołu, opierając swoja wiedze na intuicji i powierzchownej obserwacji; jest to wiedza fragmentaryczna, nie pozwalającą planować pracy opiekuńczej z klasą w sposób całościowy i zmuszają wychowawcę do działań związanych z doraźnymi przypadkami; wychowawcy nie dysponują odpowiednimi technikami zbierania, analizowania i przechowywania informacji o klasie i poszczególnych uczniach, choć zdają sobie sprawę z konieczności korzystania z takich informacji w swojej pracy opiekuńczo – wychowawczej.
- Poradnictwo i przewodnictwo w osobistych sprawach uczniów występuje prawie wyłącznie pod postacią działań interwencyjnych, przy okazji stwierdzenia u wychowanków tzw. trudności w nauce lub odchyleń od norm w zachowaniu ucznia; poradnictwo dotyczące orientacji szkolnej i zawodowej rzadko przybiera formy kontaktów indywidualnych – sprowadza się najczęściej do organizowania zajęć z całą klasą i polega na wykorzystaniu tradycyjnych technik propagandowych.
- Badani wychowawcy klas realizują, w miarę swych możliwości, postulaty i przepisy, dotyczące pracy z dziećmi wymagającymi szczególnej opieki; podejmują działania z własnej inicjatywy, a także włączają się do akcji organizowanych w skali całej szkoły, przez dyrekcję, rade pedagogiczna jak również w skali środowiska lokalnego przy udziale instytucji i organizacji poza szkolnych.
Organizowanie pracy z klasą powinno polegać na takim wykorzystaniu możliwości uczniów aby w trakcie działania przy wyzwoleniu maksimum aktywności młodzieży można było osiągnąć założone efekty wychowawcze (tj. zrealizować cele wychowawcze). Organizowanie w stosunku do wychowania oznacza zmiany w zastanej sytuacji wychowawczej klasy i w sytuacji poszczególnych uczniów. Organizatorska funkcji wychowawcy klasy – odnoszona do pracy z zespołem uczniów – zmierza do zmian w strukturze zespołu pod różnymi względami. Wychowawca chce poprawić stan stosunków społecznych w klasie, spowodować większą aktywizację uczniów biernych, podnieść poziom dojrzałości społeczno – moralnej i obyczajowej swoich wychowanków, zracjonalizować sposób ich pracy w szkole i poza szkołą. Realizacja zadań założonych w przepisach władz oświatowych mieścić się musi (w najogólniejszych zarysach) w strukturze organizacyjnej szkoły. Wyjście poza tę strukturę bywa niemożliwe lub trudne i grozi konfliktami o charakterze kompetencyjnym. Wynika to z niezupełnie dokładnego rozdzielenia uprawnień do podejmowania decyzji organizatorskich przez wychowawcę klasy, nauczycieli uczących w jego klasie, dyrektora szkoły, pedagoga szkolnego. Mimo to, działalność organizatorska pozwala wychowawcy klasy wprowadzić do jego pracy takie innowacje i modyfikacje, które – nie burząc formalnych struktur – usprawniają pracę, pozwalają szybciej, pewniej, efektowniej osiągać zamierzone cele.

Zadania wychowawcy klasy, jako organizatora, są coraz częściej sprowadzane do generalnego postulatu: by wykonywał on swą funkcję w stosunku do całego zespołu uczniów w klasie i poprzez pracę z zespołem mógł skutecznie wychowywać jednostki. By osiągnąć ów pożądany i postulowany cel w pracy z klasą, wychowawca musi sięgać do różnorodnych technik pracy organizacyjnej.

Do najczęściej poddawanych zadań organizatorskich należą:
- praca z samorządem uczniowskim i organizacjami młodzieżowymi i szkolnymi,
- organizacja pracy na godzinach wychowawczych,
- ocenianie zachowania uczniów,
- praca z klasą jako grupą nieformalną,
- planowanie, kontrola i ocena wyników pracy wychowawczej z klasą,
- działania wdrażające młodzież do pracy (prace społeczne, użyteczne na rzecz szkoły i środowiska, organizowanie samoobsługi młodzieży),
- organizowanie pracy wychowawczej w czasie poza lekcyjnym ( imprezy, wycieczki, biwaki, rozrywki kulturalne, wyjazdy do kin i teatrów itp.).

Zbadanie rzeczywistej funkcji organizatorskiej wychowawcy klasy i zestawienie jej z założeniami zawartymi w przepisach resortowych i literaturze pedagogicznej pozwala na sformułowanie następujących wniosków:
- w odniesieniu do procedury oceniania uczniów zaznacza się brak udziału uczniów w wystawianiu tej oceny; uczniowie nie uświadamiają sobie nawet, że mają wyraźnie określone przepisami uprawnienia do samooceny i oceny wzajemnej,
- wychowawca klasy jest głównym autorem programu tzw. godzin wychowawczych; niewielki odsetek zbadanych przypadków wykazuje aktywny udział młodzieży w programowaniu i przeprowadzaniu takich zajęć; wynika stąd monotonia tematyczna tych godzin, w małym stopniu odpowiadającej rzeczywistym potrzebą i zainteresowaniom samej młodzieży,
- wpływ wychowawców klas na sposób spędzania wolnego czasu przez ich wychowanków polega na organizowaniu różnego rodzaju zajęć wypełniających ten czas; brak natomiast technik oddziaływania wychowawczego polegającego na wdrażaniu młodzieży do racjonalnego i higienicznego projektowania i organizowania sobie czasu przeznaczonego na rekreację i swobodne w życiu kulturalnym.
Organizowanie pracy wychowawczej z klasą – w założeniu – ma polegać na stworzeniu warunków w których wychowanie młodzieży wyrażać się będzie w jej udziale w pracy zespołu klasowego – w fazie planowania, realizacji, kontroli i oceny wyników. Wymaga to od wychowawcy pracochłonnych zabiegów przygotowawczych. W rzeczywistości wychowawcy wykazują na ogół tendencje do "skracania" tego cyklu. Ogranicza to uprawnienia uczniów do współdecydowania o ich sprawach; tym samym – w poważnym stopniu redukuje ich aktywność, inwencję i samodzielność, co niewątpliwie musi wpływać niekorzystnie na realizacje zadań wychowawczych z zakresu uspołeczniania młodzieży.

FUNKCJA WYCHOWAWCY KLASY W SYSTEMIE WYCHOWAWCZYM SZKOŁY

Jedną z ważniejszych funkcji wychowawcy klasy w systemie wychowawczym szkoły jest koordynacja działań klasy ze szkołą i innymi organami pozaszkolnymi. Koordynacyjna funkcja wychowawcy klasy polega na aktywnym stwarzaniu takich warunków (organizacyjnych, administracyjnych i innych), żeby czynności innych osób pracujących z jego klasa nie były ze sobą w sprzeczności, żeby wysiłek każdej z tej osób składał się na obraz harmonijnej współpracy prowadzącej do realizowania podstawowych celów wychowawczych. Koordynacja działań klasy przez wychowawcę polega na:
- wymianie informacji na temat poszczególnych uczniów i całej klasy,
- analizie sytuacji wychowawczej w klasie i uzgadnianiu ocen i planów działania,
- uzgadnianiu niektórych spraw formalnych i administracyjnych, niezbędnych do skutecznego działania wszystkich uczestników (terminy, harmonogramy, kompetencje, odpowiedzialność itd.),
- podejmowaniu uzgadnianych wspólnie decyzji.

Koordynowanie pracy wychowawczej pozwala m.in. na usuwanie wielu przyczyn konfliktów utrudniających pracę wychowawczą, choć nie jest koordynowaniem usuwanie tych konfliktów.

Praca wychowawcza w szkole i klasie nie może być uznana za działalność jednopodmiotową. Warunkiem pozytywnej kooperacji wszystkich sił współtworzących system wychowawczy szkoły jest wieloosobowo uzgodnione podejmowanie najważniejszych celów wychowawczych szkoły, rozumienie przez każdą jednostkę nie tylko własnych funkcji w tym systemie, ale i funkcji innych jednostek; także współdziałanie z innymi, ażeby każda akcja przeprowadzona była w określonym i zaakceptowanym przez jej uczestników kierunku, w ustalonym czasie i miejscu, z wyraźnym (w miarę możliwości) podziałem obowiązków i kompetencji. Są to niezbędne, chociaż nie jedyne, warunki powodzenia każdej akcji wychowawczej, w której uczestniczy więcej niż jeden realizator. Zachodzi konieczność koordynacji pracy wychowawcy klasy z innymi osobami i instytucjami w trzech dziedzinach działalności: organizatorskiej, administracyjnej i opiekuńczej.

Jak wynika z przedstawionych rozważań nauczyciel jako wychowawca pełni bardzo ważną rolę w życiu młodego człowieka. Błędy popełnione przez niego mogą rzutować na osobowość podopiecznego a co za tym idzie na jego przyszłość. Zatem ważne jest aby nauczyciel podejmujący zadanie wychowawcy był człowiekiem odpowiedzialnym, o wysokiej kulturze osobistej, umiejący podejść do dziecka w sposób indywidualny. Powinien również odznaczać się wysoką moralnością, aby wychowywać również przez własna postawę na co dzień. Nauczycielowi nigdy i pod żadnym pozorem nie wolno odstąpić od realizacji naczelnej wartości etyki nauczycielskiej, jaką jest wychowanie człowieka mądrego. Nie wolno mu też zmieniać tej wartości na jakieś inne dobro. Również reguła: "Zawsze postępuj tak, aby działania twe przyczyniły się do wychowania człowieka mądrego", stanowi zasadę bezwzględnie obowiązującą każdego wychowawcę. Wychowanie człowieka mądrego przyczynia się do rozwoju społeczeństwa. Wybierając ten zawód, pedagog bierze odpowiedzialność za skutki swych decyzji. Czyn moralnie zły jest więc również czynem nieodpowiedzialnym.

Zatem wychowanie człowieka mądrego i odpowiedzialnego jest, obok edukacji, jedną z najważniejszych funkcji szkoły. Stąd ważne jest aby edukacja nauczyciela była również skierowana na umiejętność wykorzystania różnych technik wychowawczych w pracy z klasą i poszczególnymi uczniami. Praca ta wymaga od nauczyciela poświecenia, czasu, zaangażowania, wiedzy teoretycz-nej jak i praktycznej oraz pomysłowości i umiejętności indywidualnego podejścia do ucznia.