Ściąga na sprawdzian z ksiązki Historia II do Gimnazjum od działów 13-16

Najważniejsze przywileje szlacheckie :
- Koszyce 1374 Król wprowadza jeden stały podatek
- Czerwińsk 1422 Bez wyroku sądu król nie może zająć majątku szlachcica
- Jedlnia 1430 i Kraków 1433 Bez wyroku sądu król nie może uwięzić szlachcica
- Cerekwica i Nieszawa 1454 Król nie nałoży nowych podatków ani nie zwoła pospolitego ruszenia bez zgody sejmików

Sejmiki ziemskie były to lokalne zjazdy szlachty. Od połowy XV wieku tyko za ich zgodą król mógł wydać nowe prawa, nałożyć podatki lub zwołać pospolite ruszenie.

Pod koniec XV wieku rada królewska przekształciła się w senat, a w 1493 roku przedstawiciele szlachty utworzyli izbę poselską. Tak powstał sejm walny, który składał się z trzech ?stanów sejmujących?: króla, senatu oraz izby poselskiej.

W sejmie obowiązywały zasady: jedności i jednomyślności uchwał. Sejm, którego obrady zostały przerwane, uważano za zerwany.

W XV i XVI wieku szlachta osiągnęła całkowitą przewagę polityczną i gospodarczą nad mieszczaństwem i chłopstwem. Ustrój Rzeczypospolitej w XVI-XVIII stuleciu nazywa się często demokracją szlachecką.

W 1525 roku Prusy Zakonne przekształciły się w świeckie państwo luterańskie, Prusy Książęce, które zostały lennem Polski. Ich władca, były wielki mistrz krzyżacki, złożył Zygmuntowi Staremu hołd lenny.

Za rządów Zygmunta Augusta szlachta skupiona w ruchu egzekucyjnym żądała reformy państwa i zawarcia ściślejszej unii z Litwą.

W 1569 roku Zygmunt August wcielił do Korony Podlasie, Wołyń i Ukrainę.

W 1569 roku Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie podpisały unię lubelską. Powstało jedno państwo: Rzeczpospolita, ze wspólnym królem, sejmem, monetą, polityką zagraniczną i obronną. Odrębne pozostały: terytoria, urzędy, skarb, wojsko, prawa i języki urzędowe.

W XVI wieku panowała w państwie polsko-litewskim wyjątkowa w ówczesnej Europie tolerancja religijna.

Żoną króla Zygmunta Starego została włoska księżniczka Bona. Wraz z nią przybyli do Krakowa uczeni i artyści z Włoch, co przyczyniło się do rozwoju kultury odrodzenia w Polsce.

Polskim miastem, zbudowanym od podstaw według renesansowych założeń, był Zamość,

Rzeczpospolita stała się z czasem największym skupiskiem ludności żydowskiej w Europie. Żydzi znaleźli na jej ziemiach warunki do swobodnego rozwoju własnej kultury, a pokojowe współżycie chrześcijan i wyznawców judaizmu było fenomenem.

W XVI wieku powstał Uniwersytet Wileński i Akademia Zamojska. Rozwijały się także liczne szkoły jezuickie. Najwybitniejszymi polskimi poetami tego okresu byli Mikołaj Rej i Jan Kochanowski, a najznamienitszym pisarzem politycznym Andrzej Frycz Modrzewski.

W czasie bezkrólewia szlachta zawiązywała zbrojne konfederacje, mające utrzymać pokój i porządek w państwie oraz bronić kraj przed napaścią. Władzę interrexa sprawował prymas.

Wolna elekcja była sposobem wyboru króla. Mógł nim zostać każdy szlachcic kandydat z kraju i zagranicy, a każdy szlachcic miał prawo osobiście wybierać monarchę.

Nowo wybrany król musiał zaprzysiąc artykuły henrykowskie, dotyczące podstaw ustroju państwa, oraz pacta conventa, tj. dodatkowe zobowiązywania, odmienne dla każdego władcy. Jeden z artykułów henrykowskich zobowiązywał do uznania postanowień konfederacji warszawskiej z 1573 roku, gwarantującej tolerancję religijną w państwie.

Pierwszym królem elekcyjnym został Henryk Walezy (1573), który po kilku miesiącach panowania uciekł do Francji. Jego następca Stefan Batory (1576-1586), stoczył zwycięską wojnę z Moskwą o Inflanty. Śmierć Batorego zamknęła okres największej potęgi Rzeczypospolitej.