Praludzie

Australopiteki (Australopithecinae), wczesne istoty człowiekowate żyjące ok. 4-2 mln lat temu, znane wyłącznie z Afryki południowej i wschodniej (wyjątkiem jest Australopithecus bahrelghazali z Czadu). Ich przodkami były ardipiteki.

Australopiteki cechowały się dość niskim wzrostem (1-1,5 m; samce były wyraźnie większe od samic), krępą budową ciała i dużymi zębami trzonowymi, lecz skróconymi już kłami, były prawdopodobnie głównie lub wyłącznie roślinożerne, miały mózg o objętości do 500 cm3, były istotami dwunożnymi, o czym świadczą cechy budowy miednicy i stóp.

Człowiek zdolny (Homo habilis), gatunek z rodziny człowiekowatych, którego szczątki znaleziono w wąwozie Olduvai w Tanzanii, przez część antropologów zaliczany do australopiteków, a przez innych wyodrębiany jako gatunek z rodzaju człowiek (Homo). Jego szczątki datuje się na 2,5 mln do 1,5 mln lat temu. Był niskiego wzrostu, miał wyprostowaną postawę ciała, stosunkowo małą puszkę mózgową (ok. 700 cm3). Wyrabiał narzędzia, polował.

Homo erectus (n.łc. z gr. pthekos "małpa" nthropos "człowiek") biol. Pithecantropus, kopalna forma stadium antropogenezy występująca w środkowym plejstocenie od ok. 1,7 mln do 300 tys. lat temu na terenie Afryki, Europy Zach. i Środk., Azji Wsch. oraz Indonezji; najstarszy ze znanych gatunków rodziny człowiekowatych, cechował się zdolnością poruszania w pozycji wyprostowanej, podtrzymywania ognia bez umiejętności jego rozniecania, wytwarzania pięściaków, prymitywną mową oraz początkiem działania grupowego.

Neandertalski człowiek (Homo sapiens neandertalensis), podgatunek człowieka rozumnego występujący od ok. 250 do ok. 23 tys. lat temu. Zamieszkiwał Europę i wybrzeża Morza Śródziemnego. Szczątki neandertalskiego człowieka odkryto po raz pierwszy w 1856 w Neandertal, w pobliżu Dsseldorfu (Niemcy).

Najstarszy materiał genetyczny neandertalczyka, sprzed 100 tys. lat, udało się pozyskać w 2006 - wyizolowano go z zęba neandertalskiego dziecka znalezionego w belgijskiej jaskini Scladina. Wyniki porównania go z innymi ze znanymi wcześniej sekwencjami DNA neandertalczyków (sprzed od 29 tys. do 42 tys. lat) sugerują, że ludzie neandertalscy byli bardziej zróżnicowani genetycznie, niż dotychczas sądzono. Z badań wynika, że największe zróżnicowanie występowało u wczesnych neandertalczyków, przed pojawieniem się w Europie człowieka współczesnego.

Człowiek rozumny, człowiek mądry (Homo sapiens), gatunek ssaka z rodzaju Homo, z rodziny człowiekowatych, z rzędu naczelne. Powstał w środkowym plejstocenie, ok. 100 tys. do 250 tys. lat temu (a być może jego początki sięgają nawet 400 tys. lat temu). Współcześnie reprezentowany przez uważanego za podgatunek, człowieka rozumnego współczesnego (człowiek współczesny, Homo sapiens sapiens) znanego od końca plejstocenu (od ok. 40 tys. lat).

Człowiek współczesny charakteryzuje się postawą dwunożną, wyprostowaną, wyraźnie zarysowanym podbródkiem, czaszką bez wałów nadoczodołowych, dużą objętością mózgu i wysoką jego sprawnością. Jest gatunkiem politypowym wykazującym znaczną zmienność cech w zakresie m.in. proporcji budowy ciała, ubarwienia włosów i skóry, wzrostu, grup krwi.