Krąg oddziaływania kulturowego i politycznego Cesarstwa Bizantyjskiego w średniowieczu.

Cesarstwo Bizantyjskie albo Bizancjum to określenie greckojęzycznego, średniowiecznego Cesarstwa Rzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu. Używane zamiennie określenie Cesarstwo Wschodniorzymskie jest bardziej popularne w odniesieniu do okresu poprzedzającego upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Ze względu na dominację greckiej kultury, języka oraz ludności, Bizancjum było w wielu ówczesnych krajach Europy Zachodniej nazywane ?Cesarstwem Greków?, podczas gdy dla jego mieszkańców było to po prostu Cesarstwo Rzymskie, a jego cesarze kontynuowali nieprzerwaną sukcesję cesarzy rzymskich.
Historycy nie są zgodni, co do dokładnej daty rozpoczęcia okresu historii Rzymu. Wielu uważa za pierwszego ?Cesarza Bizantyjskiego? Konstantyna I (panował w latach 306 ? 337), który w 324 przeniósł stolicę cesarstwa z Nikomedii do Bizancjum, zwanego odtąd Konstantynopolem lub Nova Roma. Miasto Rzym przestało być stolicą już za rządów Dioklecjana (284 ? 305). Koniec Cesarstwa utożsamiany jest generalnie z upadkiem Konstantynopola i początkiem Imperium Osmańskiego w 1453 r.
Gdy Arabowie w VII w. wyparli Cesarstwo Bizantyjskie z terenów Bliskiego Wschodu i z Afryki Północnej, panowało ono nadal nad rozległymi obszarami Azji Mniejszej, a po stronie europejskiej nad Grecją, Bałkanami, Sycylią i południowymi Włochami. Nad panowaniem politycznym przeważały wpływy bizantyjskie w kulturze i religii. Państwo o rozwiniętej kulturze, wielkim i atrakcyjnym dorobku cywilizacyjnym wpływa na sąsiadów, przyciąga ich i dostarcza im wzorców do naśladowania. Dlatego wpływy Bizancjum obejmowały przede wszystkim religię, sztukę, architekturę, piśmiennictwo oraz wzory sprawowania władzy.
Państwa słowiańskie, które przyjęły chrzest za pośrednictwem Bizancjum to Bułgaria, Serbia, a w 988 r. Ruś Kijowska. Wraz z religią przejmowały one obrządek w języku słowiańskim, wzorowany na tym, który św. Cyryl i Metody wprowadzili w państwie wielkomorawskim. Szła za tym znajomość cyrylicy ? słowiańskiego alfabetu, utworzonego w IX-X w.
Do państw schrystianizowanych, przenoszono umiejętności budowy kościołów, wzorowanych głownie na centralnym planie kościoła Hagia Sophia. Takie cerkwie budowano w Bułgarii, Serbii i na Rusi. Miały one zazwyczaj skromne rozmiary, lecz cerkiew św. Zofii, zbudowana w Kijowie w połowie Xi w., przejęła monumentalny charakter Hagia Sophia.
Każda kultura regionalna dodała trochę ze swojego własnego stylu do bizantyjskiego wzorca. Na Rusi charakterystyczne stały się pęki większych i mniejszych kopuł wieńczących poszczególne części budowli, a także zdobienia okien, drzwi i gra kolorów ścian zewnętrznych.
Ikonografia bizantyjska, wykształcona w malarstwie ikon, dotarła przez Włochy (Sycylia, Wenecja, Rawenna) do Europy Zachodniej i wpłynęła na wytworzenia się tamtejszych form malarstwa. Malarstwo bizantyjskie oddziałało także o wiele silniej na Bułgarię i Ruś, gdzie zwłaszcza w XIV i XV w. przeżywało rozkwit.
Wybitne osiągnięcia ma w Bizancjum sztuka zdobienia ksiąg. Bizantyjczycy pisali na pergaminie i papierze. Książki miały drogocenne oprawy z metalu (srebra, miedzi) ozdabiane drogimi kamieniami i emalią.
Bizancjum było bezpośrednim kontynuatorem tradycji sztuki antycznej greckiej i rzymskiej. Oddziałało najsilniej na sztukę włoską, a poprzez Italię oraz kontakty z Irlandią i dworem Karola Wielkiego na sztukę Europy Zachodniej. Bardziej bezpośrednio oddziałało na kraje bałkańskie i Ruś. Ikonografia sztuki bizantyjskiej była kontynuowana i rozwijana w średniowiecznym malarstwie europejskim.
Sztuka samego Bizancjum odznaczała się jednolitością i schematyzmem form powtarzanych niezmiennie przez wieki. U jej podstaw stała logika i doskonałość proporcji sztuki greckiej, bogactwo estetycznych doznań zmysłowych Wschodu, mistyka i symbolika religii chrześcijańskiej.
Dla dziejów Europy i wykształcenia się w niej dwóch kręgów kultury: wschodniego i zachodniego, wielkie znaczenia miało rozpowszechnienie z Bizancjum również wzorów organizacji politycznej. te ostatnie obejmowały: autokratyczny, nawet despotyczny charakter monarchii będącej jedynym centrum władzy, nieograniczonym przez inne instytucje; zależność Kościoła od władzy; biurokratyczny charakter zarządzania państwem; brak praw stanowych i samorządów miejskich i wiejskich, gdyż cesarz nie mógł być ograniczony prawami różnych grup i wspólnot.
Najistotniejsze znaczenie Bizancjum dla dziejów Europy polega na rozpowszechnieniu się w kilku państwach na wschodzie i południu kontynenty bizantyjskich wzorców: organizacji politycznej, chrześcijaństwa we wschodniej wersji, sztuk plastycznych oraz piśmiennictwa. Chrześcijańska cywilizacja grecka była tak atrakcyjna, ze wielu panujących przyjmowało chrzest ze Wschodu, tym samym włączając się w krąg oddziaływania Bizancjum.


BIBLIOGRAFIA:
?Sztuka i czas: Od prehistorii do średniowiecza? Barbara Osińska
?Paszport maturzysty: Historia przed maturą? Włodzimierz Sochacki
?Ludzie, społeczeństwa, cywilizacje: Historia. Starożytność i średniowiecze? T. Cegielski