Powstanie Warszawskie

I. Akcja ?Burza?. Wobec zbliżania się do ziem polskich wojsk radzieckich przywódcy państwa podziemnego opracowali plan lokalnych powstań przeciwko siłom niemieckim a następnie występowania wobec Armii Czerwonej w roli gospodarza (ujawnianie się struktur państwa podziemnego), co miało zapobiec przejęciu władzy przez komunistów. Akcja zakończyła się polityczną porażką- dowódcy Armii Krajowej, po okresie współdziałania z Armią Czerwoną, zostali aresztowani, a polegli żołnierze zmuszani do wstępowania do armii Berlinga. Represje radzieckie spowodowały ponowne przejście AK do podziemia.
II. Przyczyny wybuchu. Utworzenie PKWN i zbliżanie się Armii Czerwonej komplikowało sytuację. Na decyzję dowództwa AK o rozpoczęciu powstania wpłynęły następujące czynniki:
Konieczność objęcia władzy w Warszawie w imieniu rządu w Londynie w związku z obawą, iż w momencie wkroczenia Armii Czerwonej władzę przejmie PKWN
Przeciwdziałanie propagandzie komunistycznej, zarzucającej Armii Krajowej bierność, szczególnie w sytuacji panicznej ewakuacji wojsk niemieckich
Powstanie rządu miało ułatwić Mikołajczykowi rozmowy w Moskwie w sprawie granic i kształtu przyszłego rządu oraz zapewnić poparcie społeczeństw i rządów państw zachodnich (jako ?manifestacja wstrząsająca sumieniami?)
Na decyzję wpłynęły także: narastanie atmosfery powstańczej w Warszawie (groziło niekontrolowanym wybuchem), zarządzenie Niemców o utworzeniu z Warszawy twierdzy (groźba zniszczenia miasta) a także (nieprawdziwe jednak) wiadomości, że Armia Czerwona wkroczyła już na Pragę.
III. Walki. Powstanie rozpoczęło się 1 VIII 1944 roku o godzinie 17 (tzw. godzina ?W?). W ciągu pięciu dni powstańcy opanowali większość Warszawy. Później do ofensywy przystąpili Niemcy. Do połowy sierpnia opanowali Ochotę, Wolę, Muranów, następnie Stare Miasto, na początku września Powiśle a w końcu miesiąca Mokotów i Żoliborz. Charakterystyczny dla powstania jest masowy udział ludności cywilnej. Ujawniły się władze cywilne, działały powstańcze służby medyczne, poczta, prasa, organizowano nawet koncerty. We wrześniu sytuacja powstańców była już bardzo ciężka. Brakowało żywności, odcięto elektryczność i wodociągi, plagą były pożary. Mimo upalnego lata, braku wody, mumydła i leków, rozkładających się ciał zabitych, których nie było gdzie pochować, uniknięto epidemii.
IV. Reakcja aliantów. Stalin potraktował powstanie jako okazję do likwidacji polskiego państwa podziemnego rękami Niemców- wstrzymał więc działania wojenne na linii Wisły. Nazywając powstanie ?awanturą warszawską? odmówił nawet zgody na lądowanie po swojej stronie frontu samolotów alianckich, które dokonywały zrzutów dla powstania (kiedy wyraził na to zgodę w połowie września, powstanie już właściwie upadło). Jednocześnie, po zajęciu Armię Czerwoną, próbę przyjścia z pomocą powstaniu podjął gen. Berling. Pozbawiony jednak (na rozkaz Stalina) wsparcia jednostek radzieckich, poniósł olbrzymie straty.
Anglicy udawali zaskoczenie powstaniem, zwlekali także z uznaniem AK za armię sojuszniczą. Rozpoczęli jedynie zrzuty z pomocą, szybko ograniczone wobec olbrzymich strat wśród pilotów- ochotników.
V. Kapitulacja i jej skutki. Powstanie trwało 63 dni i zakończyło się 2 X 1944 roku podpisaniem kapitulacji. Na jej mocy żołnierze AK mieli trafić do obozów jenieckich (mimo tego wielu zamordowano) a ludność cywilna wysiedlona z miasta (ok. 700 tys.). W powstaniu zginęło 20 tys. akowców , 160- 180 tys. ludności cywilnej, 3,5 tys. berlingowców- ale także 17 tys. Niemców.
VI. Jednocześnie powstanie zahamowało postępy wojsk radzieckich, spowodowało zniszczenie miasta w 80% (decyzja Hitlera o zburzeniu miasta). Powstanie było tragiczną próbą ratowania niepodległego, nie uzależnionego od ZSRR państwa polskiego.