Niepokój o los Rzeczpospolitej w twórczości renesansowych twórców-konspekt

I. Wstęp
Renesans w historii Rzeczpospolitej to niezbyt burzliwy okres w porównaniu z innymi epokami. W okresie tym kształtowały się nowe światopoglądy i nowe wyobrażenie o świecie otaczającym ludzkość. W Polsce występowały konflikty między warstwami społecznymi, między szlachtą a chłopami, między duchowieństwem a władzą. Państwu polskiemu zagrażały wojny i kłopoty gospodarcze. Renesansowi twórcy próbowali tym wszystkim niedogodnościom zaradzić poprzez swoje dzieła. Na polepszenie sytuacji w państwie nadzieje miało wielu ludzi jednak literaci i inni artyści robili coś w tym kierunku. Osoby na najwyższym szczeblu i znajdujący się w wysokich warstwach społecznych zwracali jedynie uwagę na swój majątek i wizerunek własnej osoby w oczach innych, nie zwracali uwagi na dobro państwa i jego obywateli. Wśród prozaików i poetów tegoż okresu wykształcił się ruch „naprawy Rzeczypospolitej”. Do najważniejszych i najbardziej aktywnych należeli : Mikołaj Rej, Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga. W swojej pracy postaram się przedstawić w jaki sposób próbowali polepszyć sytuację w państwie, co głosiły ich dzieła, jakie przesłanie i rady zawierały.

II. Rozwinięcie
1. Piotr Skarga
”Kazania sejmowe”- zbiór 8 kazań skierowanych ostrzem krytyki w stronę szlachty, jej skłonności do anarchii i lekceważenia zasad moralnych.
a) Kazanie II- „O miłości ku ojczyźnie” (główne choroby ojczyzny) - innowierstwo jako czynnik rozkładowy, brak miłości do ojczyzny, brak zgody politycznej, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarność grzechów jawnych.
Miłość do ojczyzny jest świętym obowiązkiem każdego człowieka . Skarga domaga się bezinteresowności miłości do ojczyzny, miłości dla niej samej. Atak skierowany jest w stronę magnatów.
b) Kazanie III- „O niezgodzie domowej”- Dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinny się zgadzać, ponieważ łączy je ta sama religia, nakazująca miłość bliźniego, ten sam władca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczególnie na sejmach budzi u Skargi lęk o przyszłość ojczyzny.
c) Kazanie IV-V- „O naruszeniu religii katolickiej”- Powrót do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzi do zgody i potęgi państwa.
d) Kazanie VI- „O monarchii i królestwie”- Najlepsza forma rządu- jednowładztwo, którego nie można jednak utożsamiać z absolutnym samowładztwem. Państwem powinien rządzić król, przy pomocy mądrej rady, złożonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni są swojemu władcy szacunek i posłuszeństwo. „Złota wolność szlachecka” prowadzi do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem państwa.
e) Kazanie VIII- „O niekarności grzechów jawnych”- Brak sprawiedliwości i sprawnie działającego aparatu sprawiedliwości, mężobójstwo, lichwa, kradzież dobra pospolitego, nieprawne nabywanie majętności. Przez te wszystkie grzechy Skarga przewiduje rychły upadek Polski

Propozycje ustrojowe wynikające z „Kazań sejmowych”: ograniczenie przywilejów szlacheckich, wzmocnienie Senatu, poprawa położenia chłopów, reforma prawa. Proponował całkowite podporządkowanie władzy państwowej zwierzchności kościelnej, za podstawowe zadanie państwa uważał zaangażowanie w walkę z herezją.

2. Mikołaj Rej
a) „Krótka rozprawa między trzema osobami, panem, wójtem a plebanem”- Utwór ten ukazuje antagonizmy społeczne ówczesnej Polski. Wg bohaterów „Krótkiej...” sprawujący władzę powinni mieć na uwadze w pierwszym rzędzie dobro wszystkich obywateli, troszczyć się o praworządność i ład w kraju.
”Bo nie wzwiesz, gdyć się łodzia zachwieje,/ Ochyniesz się iście bez nadzieje.”
b)”Żywot człowieka poczciwego”- Rej poprzez dołączenie do dzieła utworu pt: ”Spólne narzekanie na porządną niedbałość naszą” sprawił, że „Żywot człowieka poczciwego” nabrał też charakteru patriotycznego. Rej proponuje: pogotowie wojskowe, przyspieszenie egzekucji dóbr, konfiskaty majątków klasztornych.
3. Andrzej Frycz Modrzewski
”O poprawie Rzeczpospolitej”- Autor postulował m.in. zasadniczą przemianę państwa szlacheckiego w monarchię scentralizowaną (choć nie absolutną), w której silna władza królewska przy pomocy sprawnych urzędników mianowanych spośród wykształconej elity, utrzymywałaby równowagę społeczną, chroniąc słabszych przed bezprawiem możnych; szlachtę przed magnateria, chłopów przed i mieszczan przed szlachtą, plebs miejski przed patrycjatem. Aby ulżyć feudalnej, pańszczyźnianej doli chłopskiej, Modrzewski proponował przyznanie im użytkowej ziemi oraz możność osadnictwa na prawie czynszowym. Zaś mieszczanie winni mieć równy ze szlachtą dostęp do urzędów i prawo posiadania ziemi na własność.
Równość wszystkich obywateli wobec prawa, bez względu na stan, majątek, wyznanie, gwarantować to miało sprawiedliwe sądy. Państwo winno mieć prawo ingerencji w sprawy szkolnictwa i Kościoła. Koszty nauki obciążać miały także prebendy i bogate klasztory. Kościół miał być narodowy, poddany kontroli społecznej, co uniezależniłoby życie religijne od papiestwa.

III. Zakończenie
Renesansowi twórcy aby ratować Rzeczpospolita, ażeby polepszyć sytuacje w kraju, uciekali się w swoich dziełach do różnych sposobów, widać u każdego z nich dość duże zróżnicowanie. W ich radach widać jednak jedną wspólną cechę- kierowali się oni nie swoim indywidualnym dobrem ale dobrem całego narodu. Nie sądzę ażeby ówcześni władcy czytali ich dzieła i wyciągali z nich odpowiednie wnioski. Dopiero teraz widzimy jaka sytuacja panowała w Polsce w okresie renesansu. Nie było wtedy wcale tak kolorowo jak to opisywał Kochanowski w swoich pieśniach a także jak robili to inni literaci tamtej epoki. Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga oraz Mikołaj Rej mogą zostać uznani za „wizjonerów” i „jasnowidzów”, przepowiadali oni rychły upadek państwa na skutek nie wprowadzenia żadnych znaczących zmian w prawie i w życiu obywateli. Upadek Polski nie nastąpił jednak od razu, zachodził on na przestrzeniu kilka wieków- rozbiory. Odnośnie dzisiejszych czasów rady zawarte w dziełach wyżej wymienionych literatów nie mają znaczenia, jednak domysły i obawy tychże osób mogą skłonić do refleksji na temat tego co można zmienić w dzisiejszym prawie obowiązującym w Polsce.