Wojna trzydziestoletnia - w punktach

Przyczyny

- walka o dominację na Bałtyku i na obszarach środkowoeuropejskich, próby ominięcia strefy wpływów Hanzy
- upadek Hanzy, wzrost znaczenia krajów środkowoeuropejskich
- rywalizacja katolicko-protestancka:
* sprzeczności religijne i polityczne w krajach europejskich
* obóz habsbursko-papieski przeciw protestantom (protestanckie kraje niemieckie, północnoeuropejskie, Czechy, Francja)
- odżycie antagonizmów francusko-habsburskich
- kryzys wewnętrzny Rzeszy Niemieckiej
* odśrodkowe tendencje władców
* przeciwstawianie się rządom absolutnym
* obawy protestantów o wolność religijną
* 1608 r. - Unia Protestancka z palatynem reńskim Fryderykiem V na czele
* 1609 r. - Liga Katolicka z księciem Bawarskim Maksymilianem na czele
- poszukiwanie okazji do wznowienia wojny z Habsburgami przez Francję
* chęć wzmocnienia pozycji Francji i rządów absolutnych
* osłabienie wpływu Habsburgów na Półwyspie Apenińskim

Defenestracja praska i wybuch wojny

- 1609 r. - zagwarantowanie swobody religijnej w Czechach
- 1617 r. - wybranie przez katolików Ferdynanda Styryjskiego na króla Czech, uczucie zagrożenia interesów kraju i swobód religijnych przez protestantów
- obojętność cesarza
- 23 maja 1618 r. - obrady zgromadzenia protestanckiego, udanie się na Hradczany i wyrzucenie przez okno w wyniku sprzeczki trzech urzędników cesarskich

Czeski etap wojny (czesko-palatynacki)

- stworzenie rządu "trzydziestu dyplomatów" z Vaclavem Wilhelmem z Ruppy na czele
- pomoc finansowa Niderlandów
- pomoc militarna ze Śląska i obwarowanie granicy z Polską
- 1619 r. - powierzenie korony czeskiej Fryderykowi V (palatyn reński)
- listopad 1619 r. - powstanie antyhabsburskie na Węgrzech pod wodzą księcia Siedmiogrodu, Bethlena Gabora
- 8 listopada 1620 r. - bitwa pod Białą Górą, klęska wojsk czeskich
- zajęcie Pragi, wygrana Habsburgów
* ucieczka króla Fryderyka V
* prześladowania uczestników powstania
* zniesienie swobód religijnych i politycznych
* Czechy jako dziedziczne władztwo Habsburgów
- 1622 r. - porozumienie Habsburgów z Gaborem
- zajęcie Palatynatu, upadek Fryderyka V

Duński etap wojny

- przystąpienie Danii do wojny:
* obrona duńskich interesów w Niderlandach i północnych Niemczech
* prośby protestantów o pomoc do króla Chrystiana IV
- pokonanie Danii pod Lutter
- 1629 r. - pokój w Lubece, rezygnacja z wspierania protestantów Rzeszy

Szwedzki etap wojny

- wzrost znaczenia Szwecji
- 1630 r. - zajęcie prawie całego Pomorza przez Szwedów
- traktat z kardynałem Richelieu, chęć obalenia Habsburgów
- listopad 1632 r. - śmierć Gustawa Adolfa, brak dobrego przywódcy, rok później klęska

Francuski etap wojny

- 1643 r. - klęska armii hiszpańskiej pod Rocroi
- wyczerpanie, zniszczenie Niemiec, utrata poparcia elektorów
- decyzja o rokowaniach pokojowych
- zwycięstwa Francuzów w trakcie rokowań
- ostateczne pokonanie Danii przez Szwedów
- odmowa przystąpienia do rokowań przez Hiszpanię

Traktat westfalski ? 24 października 1648 r.

- Munster: układ między Francją i Rzeszą
- Osnabruck: porozumienie cesarstwa zw Szwecją
- Alzacja i ziemie na prawym brzegu Renu dla Francji
- część Pomorza Zachodniego ze Szczecinem, biskupstwo bremeńskie, Wismar, Rugia, Verden i głos w sejmie Rzeszy dla Szwecji
- część Pomorza Zachodniego dla Brandenburgii
- niepodległość Niderlandów i Szwajcarii
- Rzesza jako luźny związek suwerennych państw
- zakaz zawierania przymierzy przeciw cesarzowi
- rozszerzenie wolności wyznania na kalwinów
- ograniczenie zasady: "cuius regio, eius religio"
- zahamowanie kontrreformacji