"Pieśń o Rolandzie" - streszczenie

Utwór składa się z CCXCI (291) pieśni. Opowiada o zdarzeniach związanych z panowaniem Karola Wielkiego. Najistotniejszą jego częścią jest opis bitwy w wąwozie Roncevaux między rycerzami frankońskimi (którymi dowodzi hrabia Roland) i Saracenami. Przedstawia także to, co działo się przed nią i po niej.

Na początku poznajemy strony, które biorą udział w wojnie. Jedną z nich jest cesarz Karol Wielki, a drugą król Saragossy, Marsyl. Dowiadujemy się, co aktualnie dzieje się na ich dworach. Marsyl proponuje Karolowi Wielkiemu zawarcie pokoju. Cesarz z odpowiedzią wysyła do niego Ganelona (do tego, aby on został wybrany na posła przyczynia się hrabia Roland). Ten jednak zostaje przekupiony przez Marsyla i jego poddanych. Ma sprawić, aby w tylnej straży wojsk frankońskich był hrabia Roland, a Saraceni tylną straż zniszczą.

Ganelon wraca do Karola Wielkiego z informacją, że Marsyl zgadza się poddać i przyjąć chrześcijaństwo. Realizuje też zdradliwy plan - Roland, stając na czele kwiatu frankońskiego rycerstwa, prowadzi tylną straż armii cesarza. W tym czasie na dwór Marsyla zjeżdżają się jego poddani i szykują do napaści na oddział dowodzony przez hrabiego Rolanda. Wkrótce stutysięczna armia Marsyla atakuje dwudziestotysięczny oddział Rolanda. Zanim dochodzi do bitwy, Oliwier (przyjaciel hrabiego) prosi o zadęcie w róg i tym samym wezwanie na pomoc głównej części wojsk Karola Wielkiego. Roland odmawia jednak, uznając taki czyn za niegodny rycerza. Arcybiskup Turpin błogosławi wojska i rozpoczyna się bitwa. Frankowie ze swoim okrzykiem bojowym (Montjoie!) ruszają do ataku. Początkowo walka wygląda w ten sposób, że najdzielniejsi rycerze frankońscy zabijają głównych dowódców saraceńskich. Następnie wygrywać zaczynają też poddani Marsyla. Rycerze walczą konno, wpierw przy pomocy kopii, następnie mieczy. Roland, Oliwier, arcybiskup Turpin i inni Frankowie dokonują nieprawdopodobnych, heroicznych czynów. Kiedy Roland widzi, że ginie coraz więcej Franków, chce zatrąbić w róg i wezwać pomoc. Tym razem jednak Oliwier, powołując się na honor i dumę rycerską, powstrzymuje go od tego. Roland przekonany przez arcybiskupa Turpina dmie jednak w róg.

Karol Wielki słyszy to i chce spieszyć z pomocą. Ganelon namawia go, aby nie jechał. Cesarz jednak karze uwięzić zdrajcę, a sam rusza z pomocą oddziałowi tylnej straży. W tym czasie trwa bitwa, Roland potyka się z królem Marsylem i ucina mu prawą rękę. W wyniku tego król Saragossy uchodzi z pola walki, ale Saraceni atakują dalej. W końcu giną rycerze frankońscy, ginie Oliwier. Na polu bitwy pozostają Roland i Turpin. W międzyczasie zostaje zabity koń hrabiego, Wejlantyf. Kiedy do wąwozu Roncevaux zbliża się z pomocą Karol Wielki, Saraceni wycofują się. Turpin zostaje śmiertelnie ranny, a Roland chodząc wyczerpany walką i poraniony po polu bitwy, układa ciała poległych rycerzy frankońskich. Turpin modli się i umiera. Roland również czuje, że jego śmierć jest blisko. Zabija Saracena, który chce pozbawić go broni, a następnie próbuje zniszczyć swój miecz, Durendal. Nie udaje mu się to jednak. Wchodzi na wzgórze i układa się pod drzewem, obok czterech głazów. Pod swoim ciałem umieszcza róg oraz miecz. Dokonuje skróconego aktu pokuty, obraca twarz w kierunku Hiszpanii i umiera. Jego dusza zostaje zabrana do nieba przez aniołów.

Na pole bitwy przybywa z armią Karol Wielki. Widząc, że nie przeżył żaden frankoński rycerz, wyrusza w pościg za uciekającymi Saracenami. Niebawem ma jednak nastać noc. Cesarz modli się i prosi Boga o to, aby dzień trwał dłużej. Staje się cud - zmrok nie nadchodzi, aż do czasu, kiedy Karol Wielki nie pomści śmierci bohatera. Po tym odbywa się pogrzeb Rolanda i innych poległych rycerzy. Karol Wielki walczy jeszcze z kolejnymi wojskami Saraceńskimi, dowodzonymi przez emira Baliganta. Mimo że wrogowie mają przewagę liczebną, wygrywa całą wojnę. W końcu powraca do Akwizgranu (stolicy Franków). Tam oddaje pod sąd zdrajcę Ganelona, a następnie wymierza mu okrutną karę.