Charakterystyka ryb trzonopłetwych

Ryby trzonopłetwe (Crossopterygii)

Tworzą one podgromadę ryb, uważaną dotychczas za wymarłą. Jej przedstawiciele zamieszkiwali na przełomie paleozoiku i mezozoiku morza i wody słodkie. Nazwa trzonopłetwe pochodzi od tego ,iż ich parzyste płetwy osadzone są na długich trzonach. Podobnie osadzone były płetwa odbytowa i druga płetwa grzbietowa. Budowa szkieletu trzonu płetwy analogiczna jest do szkieletu kończyny pięciopalczastej, co będzie szło zauważyć przy omawianiu płazów. Crossopterygii posiadały pęcherz pławny oraz skrzela a ich zęby pokryte były szkliwem. W podstawie czaszki trzonopłetwych znajdował się staw umożliwiający znaczne zwiększanie pojemności jamy gębowej. Dokładniejsze ich cechy omówię na dwóch przedstawicielach podgromady. W 1938r. miało miejsce bardzo ważne odkrycie, a mianowicie u wyjścia rzeki Chalumna do Oceanu Indyjskiego u wybrzeży Afryki złowiono jedyny żyjący do dziś gatunek trzonopłetwych – latimerię (Latimeria chalumnae). Nazwa rodzajowa tej bytującej na dużych głębokościach ryby, pochodzi od nazwiska kustosza East London museum – Courtney`a Latimera, nazwa gatunkowa chalumnae od rzeki o której wcześniej wspomniałem.
Charakterystyczne cechy latimerii to :
- płetwy umieszczone w ruchomych mięsistych trzonach, o szkielecie zbliżonym budową do pięciopalczastej kończyny, o czym już mówiłem,
- skostniały pęcherz pławny,
- obecność struny grzbietowej z zaczątkami kręgów o chrzęstnej budowie,
- ruchome połączenie głowy z tułowiem umożliwiające jej unoszenie w trakcie żerowania.
Ciało latimerii pokrywają duże, okrągłe łuski o ciemnym stalowoniebieskim ubarwieniu, niekiedy białym, tworzącym cętkowanie po bokach ciała. Niedawno napotkany okaz liczył około 1,8 metra długości, a ważył 100 kg. Pożywienie latimerii stanowią ryby i głowonogi. Jest gatunkiem żyworodnym, podczas ciąży trwającej ok. 13 miesięcy larwy rozwijają się w jajach, przy czym odżywiane są przez pokarm zawarty w woreczku żółtkowym i przez organizm matki za pośrednictwem organu będącego odpowiednikiem łożyska u ssaków. Samica rodzi jednorazowo kilkadziesiąt młodych o długości ok. 38 cm, które wyglądem przypominają osobniki dorosłe. Ze względu na doniosłe znaczenie dla nauki latimeria objęta jest międzynarodowym zakazem połowów i znajduje się pod całkowita ochroną. Drugim gatunkiem, któremu przyjrzymy się jest Eusthenopteron, zamieszkujący dewońskie wody. Znaleziska jego szczątek , sugerują iż, trzonopłetwe były pośrednim ogniwem miedzy rybami a płazami. U latimerii nie podkreślają się tak silnie cechy kręgowców lądowych, jak u Eusthenopterona. Obecność nozdrzy wewnętrznych i ukrwionego narządu powietrznego pozwalała mu sprawnie oddychać powietrzem atmosferycznym. U Eusthenopterona można zauważyć nieznaczne, grzbietobrzuszne spłaszczenie ciała, co miało służyć zwiększeniu równowagi na lądzie. Prawdopodobnie on i jego krewniacy polowali w dzień na mniejsze ryby w wodach przybrzeżnych, a w nocy, gdy powietrze jest bardziej wilgotne, wychodzili na podmokły brzeg. Być może był to skuteczny sposób ochrony przed innymi drapieżnikami.