Powstanie styczniowe na Ziemi Łukowskiej.

Powstanie wybuchło w Łukowie późną nocą z dnia 22/23 stycznia 1863 r. Walka z oddziałem wojska rosyjskiego toczyła się na ulicy Międzyrzeckiej. Wzięły w niej udział grupy powstańców miejscowych, zasilone przybyszami z terenu. Dowództwo nad oddziałem powstańców sprawował Gustaw Zakrzewski z Ciechomina. Dużą aktywność wykazał również ks. Stanisław Brzóska. Powstańcy, korzystając z zaskoczenia, rozbrajali przerażonych żołnierzy i zmuszali ich do rozpaczliwej obrony. Wojsko carskie cofnęło się do zakonu bernardynów, gdzie doczekało się nad ranem posiłków. Powstańcy, wraz z ks. Brzóską, opuścili miasto, zabierając znaczną ilość broni i amunicji.
Łukowianie od samego zarania powstania zaangażowali się w bezpośrednią walkę z zaborcą. W pierwszych dniach działań powstańczych wszyscy urzędnicy łukowscy nosili ?polskie kokardy?. Władze rosyjskie uważały mieszkańców Łukowa za szczególnie związanych z powstaniem. Wielu młodych łukowian zaciągnęło się do oddziałów powstańczych.
Z początku powstańcy starali się toczyć z zaborcą duże bitwy, rzucając do walk setki, a nawet tysiące ludzi, na ogół słabo uzbrojonych i niezbyt dobrze przygotowanych do takich działań. Podlascy powstańcy wzięli udział w kilku takich bitwach: pod Białą Podlaską (1 lutego), Węgrowem (3 lutego), Niemirowem (4 lutego) oraz Siemiatyczami (7 lutego).
Dwutygodniowe zmagania o utrzymanie większych związków taktycznych zakończyły się niepowodzeniem. Nie udało się powstańcom odnieść żadnego większego sukcesu nad wrogiem, ani też utrzymać zajmowanych terenów. Dlatego dowódcy ograniczyli się odtąd do operowania mniejszymi oddziałami i do walk o charakterze partyzanckim.
W Ziemi Łukowskiej doszło jednak do bitwy pod Gręzówką i Staninem, w dodatku zwycięskiej (14 marca). Walką umiejętnie pokierował naczelnik podlaski płk Lewandowski, zaś jazdą powstańczą dowodził kpt. Karol Krysiński. W bitwie tej zostali ranni m. in. ks. Brzóska i młody Aleksander Głowacki.
W końcu marca 1863 r. naczelnik Lewandowski został aresztowany. Po nim zwierzchnictwo nad powstańcami w woj. podlaskim przekazano płk Marcinowi Borelowskiemu, zaś na początku lata płk Michałowi Heydenreich-Krukowi. Do największych bitew całego powstania doszło na Lubelszczyźnie w sierpniu, ze znaczącym udziałem oddziałów z sąsiedniego Podlasia. Pierwsze dwie, pod Chruśliną (4 sierpnia) i pod Żyrzynem (8 sierpnia), zakończyły się sukcesem powstańców dowodzonych przez gen. Heydenreich-Kruka.
Na jesieni 1863 r. powstańcy stoczyli w woj. podlaskim 21 bitew i potyczek z wojskami zaborcy, w tym aż 9 na obszarze Łukowszczyzny. Na początku listopada sporo powstańców, rozbitków z różnych oddziałów, znalazło się w okolicach Krzywdy i stoczyło zwycięską bitwę pod Fiukówką (8 listopada). Wyczerpani długimi marszami, nie mogąc przejść do działań zaczepnych, powstańcy wycofali się na Żelechów w stronę Wisły, aby odpocząć w tamtejszych lasach. Ostatnie, tym razem przegrane bitwy, stoczyli powstańcy w naszym regionie pod Zastawiem (2 grudnia). Oddział płk Szydłowskiego stracił w tej bitwie aż 200 ludzi. Natomiast pod Kockiem doszło do klęski jazdy powstańczej w dzień Bożego Narodzenia.
W całym 1864 r. stoczono w woj. podlaskim tylko 15 bitew i potyczek, z tych aż 7 na Ziemi Łukowskiej. W kwietniu Rosjanie rozbili ostatnie oddziały na Lubelszczyźnie i Podlasiu. Pozostał jedynie oddział ks. Brzóski. Działał on jeszcze cały rok, ale nie miał już żadnego wpływu na losy powstania. W październiku 1864 r. i ten oddział został wytropiony i rozbity. Niedobitki powstańców, wraz ze swoim dowódcą, udały się w lasy k. Sokołowa Podlaskiego. Tam jeszcze 29 grudnia stoczyli oni ostatnia bitwę powstania pod Przewyżkami z 35 Kozakami. Ostatecznie ks. Brzóskę schwytano 29 kwietnia 1865 r. w Spytkach, wraz z czterema innymi powstańcami, a 23 maja powieszono w Sokołowie.
Oprócz osób przychylnych powstańcom znajdowali się w Łukowie niestety także niechętni. Wyróżniał się tutaj Stanisław Piwoni, który za pomoc w dekonspirowaniu powstańców zabiegał bezskutecznie o medal u władz carskich. Adolf Turczyński wydał w śledztwie nazwiska organizatorów powstania łukowskiego, za co zwolniono go z więzienia. Żyd z Łukowa Szmul denuncjował powstańców. Zdrajców takich było na terenie Łukowa naprawdę niewielu. Pod tym względem ludność tamtejsza wyróżniała się pozytywnie. Zresztą najlepszym tego dowodem był fakt, iż powstanie styczniowe przetrwało w Łukowie najdłużej. Społeczeństwo Łukowa, mieszczanie, drobna szlachta i chłopi chlubnie spełnili obowiązek patriotyczny w walce narodowo-wyzwoleńczej 1863 r.