Rodzaje wskaźników analizy ekonomicznej

Temat : Rodzaje wskaźników analizy ekonomicznej.

Analiza ekonomiczna jako dyscyplina naukowa jest zespołem metod umożliwiających stawianie diagnoz gospodarczych w jednostkach organizacyjnych różnych szcebli zarządzania (w wyodrębnionych układach organizacyjnych). Często prze4z analizę rozumie się opracowanie diagnostyczne (dokument) lub czynności zmierzające do postawienia diagnozy gospodarczej.
Analizę ekonomiczną można przeprowadzać w zakładzie czy przedsiębiorstwie. Może ona obejmować działanie jednostki określonej organizacji przemysłowej lub jednostek w niej zrzeszonych. Inne mogą być zakres i metoda analizy przedsiębiorstwa przeprowadzonej na użytek wewnętrzny, inne na użytek jednostki nadrzędnej, a jeszcze inne na użytek organizacji współpracujących. Wynika to z odmienności sfer zainteresowania i zakresu decyzji różnych szczebli. Badania tego typu można też prowadzić w niższych układach organizacyjnych, jak wydział, oddział czy brygada, jednak wówczas rozszerzy się zakres informacji technicznych i organizacyjnych, a będzie znacznie ograniczony zakres informacji ekonomicznych, bowiem są one dostosowane do jednostek działających na zasadach rozrachunku gospodarczego. Analiza na niższych szczeblach ma więc charakter techniczno organizacyjny.
Informacje opracowane w wyniku przeprowadzonej analizy są podstawą wartościowania zjawisk na potrzeby podejmowania decyzji gospodarczych.
Analiza sporządzana na użytek wewnętrzny przedsiębiorstwa pomaga w ustaleniu dróg postępowania w przyszłości i w ocenie decyzji będących w trakcie realizacji lub wykonanych. Analiza sporządzana dla jednostek nadrzędnych umożliwia podejmowanie decyzji w szerszej skali, np. w sprawach inwestycji, rozmieszczenia zasobów i siły roboczej, uruchomienia lub ograniczenia produkcji. Informacje uzyskane w wyniku analizy dają również podstawę do oceny działalności podległych przedsiębiorstw, przy czym ocena ta jest zwykle powiązana z różnymi formami zachęty materialnej opartej na syntetycznych wskaźnikach ekonomicznych.
Analiza sporządzana na użytek organizacji współpracujących z przedsiębiorstwem, np. utrzymujących kontakty handlowe lub finansowe, daje możliwości pośredniego oddziaływania na jego decyzje. Organizacje te mogą np. wpływać na wysokość zasobów przedsiębiorstwa przez ograniczenie czy rozszerzenie kredytów, na koszty wytwarzania przez akceptowanie lub zatwierdzanie ceny wyrobów, a na asortyment produkcji przez umowy na dostawy wyrobów gotowych.
Z tych względów decyzje wewnętrzne podejmowane w przedsiębiorstwie lub akty pośredniego oddziaływania na nie powinny być poprzedzane analizą ekonomiczną, którą niezależnie od analiz sporadycznych, przeprowadzanych w konkretnych celach powinno ono sporządzać zarówno na użytek własny, jak i organizacji zewnętrznych. Przedmiotem analizy ekonomicznej są :
? wyniki produkcyjne i finansowe,
? organizacja i metody gospodarowania,
? stan ekonomiczny.
Analiza wyników produkcyjnych i finansowych dotyczy wielkości produkcji w porównaniu z zaplanowaną lub uzyskaną w okresach ubiegłych; zgodności asortymentu wyrobów z warunkami sprecyzowanymi w umowach i zleceniach dostaw oraz z potrzebami rynku; terminowości realizacji zamówień; zgdności cech jakościowych wyrobów z warunkami dostawy i zmian jakości produkcji w porównaniu z okresami ubiegłymi; kształtowania się cen zbytu wyrobów i zmian poziomu tych cen w porównaniu z okresem ubiegłym; osiągnięcia palnowanego wyniku finansowego (zysku i straty); różnych czynników na rentowność produkcji.
Analiza organizacji i metod gospodarowania obejmuje m.in. Wykorzystanie bazy wytwórczej (eksploatacja maszyn i urządzeń, rezerwy w ich pracy i gospodarka remontowa); produkcyjność pracowników (wydajność pracy, wykorzystanie czasu zatrudnionych, straty i rezerwy w czynniku pracy); gospodarkę materiałową (zaopatrzenie w materiały, ich magazynowanie i zużycie w procesie produkcyjnym, straty i rezerwy w gospodarce materiałowej);efektywność zmian organizacyjni technicznych i ekektywność ekonomiczną inwestycji (budowa i rozbudowa bazy technicznej, mechanizacja czynności wytwórczych, ulepszenia w konstrukcji i technologii wyrobu, usprawnienia w organizacji procesu produkcyjnego i technologicznego); gospodarność działania przedsiębiorstwa (koszty produkcji, zaopatrzenia i zbytu, koszty całkowite i jednostkowe, koszty bezpośrednie i pośrednie, koszty działalności poszczególnych komórek, koszty nieprodukcyjne, obniżka kosztów własnych itp.).
Analiza stanu ekonomicznego dotyczy m.in. Bazy wytwórczej (lokalizacji zakładów przedsiębiorstwa, wielkości pomieszczeń, parku maszynowego, urządzeń energetycznych i pomocniczych); zatrudnienia (liczebności struktury zawodowej i kwalifikacji pracowników) stanu zapasow produkcyjnych (zapasu materiałów, paliw, narzędzi, produkcji nie zakończonej i wyrobów gotowych); sytuacji finansowej (funduszów, rozliczeń i rozrachunków oraz zdolności płatniczej).
Mierniki efektywności stosowane w systemie oceny przedsiębiorstwa nazwiemy ? tak jak jest to praktykowane ? wskaźnikami ekonomicznymi; będą to zarówno mierniki normatywne, jak i zwyczajowe. Wskaźniki ekonomiczne spełniają w systemie zarządzania funkcje :
mierników oceny,
regulatorów procesu gospodarczego.
Wskażniki rejestrując różnorodne zjawiska (zdarzenia) i prezentując stany ekonomiczne określonej jednostki organizacyjnej są ?odbiciem? działalności gospodarczej. Ocena następuje po zrealizowaniu określonych działań, jest więc w stosunku do nich historyczna. Niekiedy może upłynąć wiele czasu między zjawiskiem, jego rejestracją i prezentacją w różnych wskaźnikach ekonomicznych a oceną. Przybliżenie momentu oceny do momentu działania zwiększa jej aktualność i użyteczność. Ocena może być punktem wyjścia akceptacji dotychczasowego działania (uznania jako prawidłowe) lub dokonania korektur (usprawnień, innowacji, likwidacji nieprawidłowości czy intensyfikacji) i w tym kontekście ? także punktem wyjścia decyzji (planowania) zakreślającej ramy przyszłego działania. Wskaźniki mogą więc pelnić bierne funkcje wartościowania ubiegłej działalności i funkcje czynne, określające drogi planowania działania na przyszłość. W tym rozumieniu wskaźniki wartościują różne możliwości działania, są zatem narzedziami wyboru (kryterium efektywności). Zaspokojenie ?wymagań? różnych wskaźników zależy przy tym od ich pozycji w obowiązującym (normatywnym) systemie oceny.
Wskaźniki ekonomiczne, sugerując określone działania na przyszłość mogą jednocześnie bardzo wyraźnie ?podpowiadać? co i jak produkować. Są to juz funkcje regulujące (aktywne) wskażnika i od informacji płynących odeń może zależeć struktura asortymentowa i jakościowa produkcji oraz ?przydział? określonych nakładów (pracy, inwestycji, materiałów i energii). Wskaźniki ekonomiczne mogą zatem określać efektywność różnych rozwiązań technologicznych, co z kolei wpływa na ilościową i jakościową strukturę czynników produkcji (zatrudnienia, bazy produkcyjnej, wielkości i rodzaju materiałów oraz zakresu kooperacji), a więc spełniać poważne funkcje w procesie planowania i wykonywania zadań przedsiębiorstwa.
Waga tych funkcji w ekonomice przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od pojemności wskaźnika, tj. od zakresu zjawisk przezeń reprezentowanych, a ten z kolei zależy od systemu pomiaru (formuły liczenia), czyli od kodu, który wyraża określenie zjawiska w miarach danego wskaźnika. Z punktu widzenia pojemności rozróżnia sie wskaźniki :
czastkowe,
syntetyczne.
Wskaźniki cząstkowe reprezentują zwykle wąski zakres działalności przedsiębiorstwa; informują głównie o stopniu zagospodarowania oddzielnych czynników produkcji (wydajności pracy, zamrożenia zasobów obrotowych, produktywności majątku trwałego itp.). Część wskaźników cząstkowych reprezentuje szczegółowe problemy oceny produkcji przedsiębiorstwa (wskaźniki gatunkowości, nowoczesności, nowości, braków i reklamacji).
Wskaźniki syntetyczne reprezentują w zasadzie szeroki obszar zjawisk w ekonomice przedsiębiorstwa i mają dużą pojemność ; można zaliczyć do nich koszty, rentowność i produkcję dodaną przedsiębiorstwa.
Koszty jako wskaźnik gospodarności. Podstawą oceny gospodarności mogą być koszty poniesione na realizację porównywalnych zadań gospodarczych. np. podobnych wyrobów lub ich części bądź podobnych usług lub czynności produkcyjnych. Przyjmuje się przy tym, że porównywalne są zadania realizowane co najmniej w dwu przedsiębiorstwach lub w dwu okresach. Zmniejszenie lub zwiększenie kosztów związanych z realizacją danego zadania jest dowodem poprawy lub pogorszenia gospodarności, przy czym ocena następuje na wąskim odcinku związanym z wykonaniem wyznaczonego zadania. W badaniach tych koszty rzeczywiście poniesione porównuje się z kosztami bazowymi. W braku zewnętrznych lub planowanych wzorców kosztów można przyjąć do porownań koszty poniesione w ubiegłym okresie. Jest to metoda najczęściej praktykowana, przy czym zwykle porównuje się koszty w okresie sprawozdawczym z kosztami w okrezie ubiegłym, a wybór wzorca wpływa w zasadniczy sposób na metody postępowania przedsiębiorstwa.
Podstawą oceny gospodarności przedsiębiorstwa są odchylenia porównywalnych kosztów pojedynczych zadań (?k) lub wielu zadań, czyli złożonej działalności (?K), przy czym miernikiem zmian może być absolutna kwota odchylenia z kosztami jednostkowymi lub całkowitymi. Ten drugi to miernik, określany mianem wskaźnika odchylenia (obniżki lub zwyżki) kosztów, jest powszechnie stosowany, ponieważ przedstawia wielkość zmian na tle kosztow poniesionych na określone zadanie gospodarcze. Odmianą tego jest stosunek kosztów rzeczywistych do kosztów wzorcowych, czyli wskaźnik pomiaru kosztów. Konstrukcja tej grupy wskaźników jest następująca :
a) dla pojedynczych zadań gospodarczych (np wyrobów) :
wskaźnik odchylenia kosztów (?k'),
wskaźnik poziomu kosztów (k'),
b) dla łącznych kosztów wielu zadań gospodarczych (działalności) :
wskaźnik odchylenia kosztów (?K')
wskaxnik poziomu kosztów (K')
Obecnie przeprowadziliśmy analizę pojemności wskaxnika odchylenia kosztow lub wskaźnika poziomu kosztów, czyli ustalimy rodzaj kontrolowanych przez nie zjawisk. W pierwszej kolejności oceniamy pozytywne walory tej grupy wskaźników.
Wskaźniki produktywności środkow gospodarczych
Wskaźniki produktywności środków gospodarczych charakteryzują ich aktywność w procesie produkcyjnym; jej miarą jest wielkość produkcji przypadająca na 1 zł zaangażowany w środkach przedsiębiorstwa.
1. Wskaźnik wykorzystania zdolności produkcyjnej
Jeżeli np. warunki organizacyjno ? techniczne przedsiębiorstwa pzwalają na wytworzenie 230 tys. jednostek porównywalnych, a faktycznie wykonano 211 600 jednostek, to wskaźnik wykorzystania zdolności produkcyjnej wyniesie 92 %, co świadczy o istniejących rezerwach (8 %). Wskaźnik ten określa więc produktywność tych środków, które są podstawą obliczenia zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa; zasady jej określania jej są ustalone odrębnie dla poszczególnych gałęzi przemysłu.
2. Wskaźnik produktywności pracy
Wskaźnik ten odzwierciedla przeciętną wielkość produkcji przypadającą na jednostkę pracy zatrudnionych pracowników. Na przykład wytworzenie w okresie sprawozdawczym produkcji wartości 4 mln. Złotych, na co poświęcono 100 tys. Godzin pracy robotników, daje przeciętną produktywność 40 zł. Na godzinę pracy.
3. Wskaźnik produktywności środków trwałych
Wskaźnik ten reprezentuje przeciętną produktywność funduszów zaangażowanych w środkach trwalych (produkcja uzyskana przy zaangażowaniu 1 zł. Funduszów w środkach trwałych) lub przeciętną wydajność pracujących urządzeń (produkcja przypadająca na jednostkę czasu pracy urządzeń).
4. Wskaźnik produktywności środków obrotowych
Wskaxnik ten reprezentuje wielkość produkcji przypadającej na 1 zł. Zaangażowany w środkach obrotowych (zapasach), a jego spadek oznacza zwiększenie stopnia zamrożenia, czyli zwiększenie woluminu zasobów związanych z każdą jednostką wytworzonej produkcji.
5. Wskaźnik produktywności zasobów majątkowych
Wzrost wskaźników produktywności świadczy o coraz wydatniejszym wykorzystywaniu w procesie wytwarzania posiadanych środków majatkowych, pod warunkiem porownywalności mierników produkcji w badanych okresach. Np. w dwu kolejnych latach w analizowanym przedsiębiorstwie nastąpiły zmiany w wielkości produkcji, rozbudowano zakład, zwiększono zasoby środków trwałych i podwyższono przeciętny zapas normowanych środków obrotowych.
6. Wskaźnik nakładochlonności produkcji
Odwrotnością wskaźnikow produktywności są wskaxniki otrzymane w wyniku pomiaru nakładochłonności produkcji: informują one o wysokości nakładów zużytych w procesie produkcji wyrobu o określonych walorach użytkowych.
Tempo procesu gospodarczego
Tempo procesu wytwórczego w przedsiębiorstwie charakteryzują m.in. wskażniki :
dynamiki pracochlonności produkcji,
cykliczności procesu gospodarczego
Wskaźnk dynamiki pracochłonności produkcji obrazuje zmiany tempa procesu technologicznego, a więc czasu wykonania określonego wyrobu, detalu, przedzespołu czy nawet operacji. Nieodzowne jest przy tym porównanie obecnego czasu obecnego czasu wykonania z przyjętym jako bazowa podstawa porownań np . Z czasem wykonania w najbliższym okresie poprzednim (roku), w pierwszym okresie uruchomienia porównywalnego produktu lub produktu podobnego w innych przedsiębiorstwach. Tak obliczone wskaźniki dynamiki pracochłonności charakteryzują zakres i szybkość zachodzących zmian, nie informują jednak o czynnikach, które wpłynęły na przyspieszenie lub opóźnienie tempa wykonywania porównywanych czynności; nie kojarząc nakładów i efektów nic nie mówią np. o zasobach, które trzeba było dodatkowo zaangażować, aby przyspieszyć tempo wykonania produkcji.
Wskaźnik cykliczności procesu gospodarczego wskazuje szybkość przepływu zasobów obrotowych z jednej fazy procesu gospodarczego do następnej, a więc charakteryzuje przeciętny okres zaangażowania zasobów w poszczególnych etapach wytwarzania, np. czas przebywania materialów lub wyrobów gotowych w magazynie, wartości różnych zasobów w fazie produkcji w toku, należności w okresie rozliczeń z odbiorcami.
Ocena doboru czynników produkcji
Organizacja i sprawność procesu produkcyjnego zależą od wzajemnego skorelowania poszczególnych czynników wytwórczych, a przede wszystkim od ich proporcji. Dwoma najbardziej typowymi wskaźnikami są :
wskaźnik mechanizacji,
wskaźnik normalizacji.
Wskaźnik mechanizacji reprezentuje stopień utechnicznienia procesu wytwarzania, a więc wzajemne relacje między pracą personelu a liczbą użytkowanych maszyn i urządzeń. Wskaźnik mechanizacji wzrasta, gdy spada udzial pracy ręcznej, można obliczyć badź ustalając stosunek czasu operacji wykonywanych maszynowo do pracochłonności całego wyrobu, bądź porownując wartość okresowych odpisów umorzenia amortyzacji z liczbą zatrudnionych w tym czasie robotników.
Wskaźnik normalizacji określa stopień uporządkowania składowych elementów w ramach danego czynnika. Inne wskaźniki np. wskaźnik przydatności produkcyjnej zgromadzonego zapsu materiałów i narzędzi, wskaźnik struktury i kwalifikacji pracowników czy wskaźnik równomierności obciążenia urządzeń, zostaną omówione w dalszych rozdziałach, zgodnie z tradycyjną systematyką problemów analizy. Wskaźnik normalizacji wskazuje stopień ujednolicenia procesow wytwarzania w przedsiębiorstwie m.in. wytworzonych wyrobow i usług, przedzespołów, detali i materiałów, narzędzi i urządzeń pomocniczych lub czasów wykonania.
Normalizacja pozwala m.in. :
zmniejszyć liczbę rodzajów przedzespołów i części wytwarzanych w przedsiębiorstwie oraz rodzajów materiałów sprowadzanych z zewnątrz, co umożliwia ograniczenie zapasów półfabrykatów i materiałów i ułatwia manipulację nimi,
ograniczyć liczbę asortymentów wyrobów, co sprzyja specjalizacji produkcji,
nadać cechy produkcji masowej niektórym fazom produkcji jednostkowej i seryjnej,
skrócić czas przygotowań konstrukcyjnych i technologicznych,
stosunkowo łatwo naprawić i wymienić podzespoły i części w wyprodukowanych i użytkowanych wyrobach,
uprościć obliczanie zarobków pracowników,
usprawnić organizację, planowanie, kalkulację i kontrolę,
zwiększyć produkcjęi obniżyć jej koszty.
Normlizacja może też wywołać pewne ujemne zjawiska, np. utrudnić podyktowaną potrzebami rynku zmianę asortymentu wyrobu lub wprowadzenie usprawnień technicznych, jednak zjawiska dodatnie zdecydowanie przeważają.