W.Gombrowicz Ferdydurke i Trans-Atlantyk

Ferdydurke Gombrowicza

? powieść, mimo wcześniejszych założeń autora (cel: rozprawa z niekompetentnymi krytykami debiutanckiego tomu opowiadań Pamiętnik z okresu dojrzewania), stała się najbardziej zasadniczym w literaturze dwudziestoleci atakiem na kulturę, która ignoruje swoje strefy peryferyjne; stała się powieścią o niedojrzałości, bezformiu i anarchii
? bohater ? trzydziestoletni Józio, który odczuwa swój brak kulturowego i społecznego uformowania,a także konflikt pomiędzy wyjściem z wieku chłopięcego a dorosłością (ciotki traktują go jak dziecko, jednocześnie wyrzucając mu brak ukształtowania)
? fabuła ? rozpoczyna się wraz z wkroczeniem demonicznego belfra ? profesora Pimki, który uprowadza Józia do szkoły i jednocześnie przenosi w wiek chłopięcy
? szkoła ? metafora stosunku człowieka do tradycji i wiedzy, wiedzy niepotrzebnej i trudnej do przyswojenia/ w szkole Józio zostaje uwikłany w spór dwóch stronnictw: chłopiąt (Syfon, metafora niewinności, niedojrzałości kulturowego stereotypu) i chłopaków (Mietus, metafora kulturowego stereotypu chuligana) ? pojedynek na miny (scena gwałtu na uszach Syfona); szkoła wpędza jednostkę w nieautentyczność i kompleks niższości, nakazuje jej udawanie dojrzałości, skrywanie ignorancji, unikanie spontaniczności, wpycha w jednoznacznie określoną rolę
? dom nowoczesnych inżynierostwa Młodziaków ? żyją w kulturze nowoczesności, nauki, racjonalizmu, sportu i swobodnej naturalności, w takiej atmosferze wychowują też córkę ? pensjonarkę Zutę; nowoczesność i naturalność okazuje się jednak pozorem ? misterna intryga Józia udowadnia, że ich nowoczesność to sztucznie narzucona sobie kulturowa forma (prof.. Pimko i Kopyrda, kolega z klasy Józia, nakryci w nocy w szafie Zuty)
? dwór, w którym mieszkają ciotki Józia (Józio ucieka w towarzystwie Miętusa owładniętego potrzebą zbliżenia się do natury) ? bastion konserwatyzmu, antyteza nowoczesnego domu Młodziaków; w ten ład ingeruje Miętus, który okazuje się naiwnym wielbicielem ludowej prostoty i broni parobka przed karą, jaką zamierza mu wymierzyć Józio ? wszystko kończy się zamieszaniem i ucieczką bohatera
? jaki jest cel tych trzech ucieczek Józia? ucieka on przez zastanymi w kulturze konwenansami, ucieka przed nakładanymi mu w każdym środowisku ?gębami? i ?pupami?...jednak jak się przekona ? przed ?gębą? nie ma innej ucieczki, jak w stronę innej ?gęby?, zaś przed ?pupą? w ogóle nie ma ucieczki
? powieść podejmuje poważną problematykę egzystencjalną ? przeciwstawia jednostkę społeczeństwu, drugiemu człowiekowi, kulturze i obciążeniom wynikającym z tradycji kulturowej i narodowej
? to nowatorskie dzieło literackie ? łączy w sobie elementy fikcyjnej fabuły i eseju, konwencję realistyczną z fantasmagorią i kreacyjnością, wpisuje się w nurt prozy awangardowej, zaś jej ?edukacyjność? naśladuje powiastki filozoficzne, np. Kandyda, a konstrukcja fabularna to czytelna aluzja do Boskiej komedii


Trans-Atlantyk:
a) emigracyjny debiut pisarza, któremu towarzyszyła atmosfera skandalu i oburzenia
b) był to utwór bluźnierczy, a słynne powiedzenie ?Bronię Polaków przed Polską?, w którym chodziło Gombrowiczowi o obronę suwerenności indywiduum przed patriotycznym terrorem, narodową/ stadną mitologią, przed wulgarną wersją polocentryzmu, było przez środowisko emigracyjne opatrznie rozumiane jako atak na polską tożsamość narodową
c) autobiografizm ? narrator-bohater to ?pisarz Witold Gombrowicz?, przy tym pozorną kanwą fabuły są pierwsze dni pobytu pisarza w Argentynie
d) aluzyjność do tekstu Mickiewiczowskiego Pana Tadeusza
e) Gombrowicz przyczynił się do rozwoju polskiej powieści przez to, że jego utwory odznacza kreacyjność, autotematyzm, operowanie groteską, parodią i pastiszem oraz drugorzędność fabuły i oryginalność stylu