Proces zjednoczenia Włoch i Niemiec

Początek zjednoczenia Włoch i Niemiec, należy zakreślić od Wiosny Ludów i wydarzeń, które rozegrały się na przestrzeni lat 1848-1849 na terenie Europy. Pierwsza faza trwała od stycznia do maja 1948 roku i charakteryzowała się falą zwycięstw rewolucji. Druga faza trwała od czerwca do października 1948 roku i charakteryzowała się tzw. przesileniem rewolucji, a trzecia ostatnia faza miała miejsce w 1849 roku i oznaczała likwidację ówczesnych ruchów rewolucyjnych. Rewolucja ta, która wybuchła we Francji, Austrii, Niemczech i Włoszech, nazwana została w polskiej historiografii Wiosną Ludów.

Niemcy poprzez świadomość jednego języka, kultury i tradycji mieli silne poczucie narodowej jedności. Na obszarze Niemiec istniały dwie wielkie organizacje: Niemiecki Związek Celny i Związek Niemiecki, były to niejako ośrodki zjednoczeniowe. Czołową rolę odgrywały dwa kraje: Prusy i Austria. Zwolennikiem kwestii zjednoczenia Niemiec za pomocą czynu zbrojnego był król pruski Wilhelm I. Do realizacji swych zamierzeń politycznych znalazł doświadczonego polityka, który równie mistrzowski sposób, jak Kamil Cavour, posługiwał się polityką i siłą, którym był Otto von Bismarck, konserwatysta, wywodzący się za starej rodziny junkierskiej. Według niego zjednoczenie Niemiec nie musiało łączyć się z demokracją i postępem. Jednakże, na przeszkodzie zjednoczenia Niemiec pod egidą Prus stała Austria. Jednym z pierwszych kroków premiera pruskiego była udana próba izolowania Austrii na arenie międzynarodowej. Bismarck wywołał konflikt między Austrią, a Prusami (o Szleswik-Holsztyn) aby mieć pretekst do pozbawienia przeciwnika przewodnictwa nad Związkiem Niemieckim i ?wyzwolić? spod zależności od Austrii księstwa niemieckie wprowadzając tam swoje wojska. Kanclerz potrafił też nakłonić władców państw niemieckich do złożenia cesarzowi propozycji przyjęcia korony zjednoczonych Niemiec. Austria była zmuszona prosić o pokój. Jego warunki podyktował Bismarck. Cesarz austriacki zrezygnował ze swego przewodnictwa w Związku Niemieckim i godził się na przekazanie Włochom Wenecji. Skutkiem przegranej była likwidacja Związku Niemieckiego i eliminacja jej wpływów w Niemczech. Prusacy zajęli Hanower, Holsztyn oraz Frankfurt i Nassau. Powstał Związek Północnoniemiecki, w którym przewodnictwo objął król Prus, a kanclerzem został Bismarck. Organem doradczym króla miała być Rada Związkowa, złożona z przedstawicieli państw związkowych. Parlament był wybierany w głosowaniu bezpośrednim, powszechnym i tajnym. Poza związkiem pozostawały Badenia, Bawaria, Wirtembergia i Hesja, ale weszły one w sojusz wojskowy z Prusami oraz były powiązane unią celną. Nie była, to jedyna przeszkoda w zjednoczeniu Niemiec, albowiem na przeszkodzie stała polityka Napoleona III, który sprzeciwiał się włączeniu krajów południowoniemieckich do Związku. Okazało się, że dla Francji wielkim zagrożeniem byli teraz nie Habsburgowie, lecz Hohenzollernowie. Konflikt na drodze dyplomatycznej podsycał Bismarck, dostrzegający nieuchronność zbrojnej rozprawy z Francją i rozszerzenie w ten sposób Związku Północnoniemieckiego na kraje południowoniemieckie, niechętne prymatowi Prus.

Późniejszym wydarzeniem było wypowiedzenie Niemcom wojny. Jednakże armia niemiecka miała kolosalną przewagę nad francuską, i to pod każdym względem. Już na samym początku Francuzi zostali podzieleni na dwie części: dwieście tysięcy żołnierzy pod dowództwem marszałka Bazaine'a zostało zamkniętych w rejonie Metzu i praktycznie pozbawionych wpływu na przebieg kampanii. Z odsieczą ruszyła pozostała część armii, ale Prusacy zagrodzili jej drogę pod Sedanem, na granicy z Belgią. Francuzi skapitulowali po dwóch dniach i to do tego stopnia, że cesarz Napoleon oddał się do pruskiej niewoli. Ponadto, także Francja została zmuszona do oddania Niemcom Alzacji i Lotaryngii oraz zapłacenia olbrzymiej kontrybucji. Poza tym musiano zgodzić się na wkroczenie armii pruskiej do Paryża i zorganizowanie tam uroczystej defilady przez zwycięzców. W Paryżu defilowała jednak już armia niemiecka, nie pruska: 18 stycznia w pałacu wersalskim (pod Paryżem) proklamowano powstanie II Rzeszy - Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W ten sposób też ziściły się marzenia żelaznego kanclerza, Otto von Bismarcka, gdzie w efekcie Niemcy zostały zjednoczone.

Natomiast za zjednoczeniem Włoch, przemawiały względy gospodarcze i ekonomiczne. Włochy północne były dość dobrze rozwinięte pod względem gospodarczym. Tutaj rozwijał się przemysł metalurgiczny, tkacki, hutnictwo szkła. Natomiast Włochy środkowe i zwłaszcza południowe to tereny słabo rozwinięte pod względem gospodarczym. Na tym obszarze dominowało rolnictwo, zwłaszcza we Włoszech południowych. Poza tym mamy tu również do czynienia z niezdrową struktura agrarną. Olbrzymie majątki były w rękach niewielkiej grupy właścicieli, natomiast duża cześć ludności wiejskiej była pozbawiona tej ziemi, albo dzierżawiła ją na bardzo niedogodnych warunkach. Mówi się nawet o tym, że w połowie wieku XIX we Włoszech południowych mamy do czynienia ze stosunkami feudalnymi na wsi. Cavour, szef rządu Sardynii był odpowiednikiem Bismarcka. Jego polityka opierała się na idei zjednoczenia na drodze normalnych procesów prawnych, był przeciwnikiem mazzinistów opowiadających się za rewolucją. Opierał się przeważnie na współpracy z Napoleonem III, który chciał podtrzymać rodzinną tradycję wyzwalania terytorium Włoch z pod wpływów Austrii. Cavour sprowokował wojnę z Austrią, jednak gdy Napoleon III , to Cavour podał się do dymisji. Potem jednak został pierwszym premierem zjednoczonych Włoch. Tych dwóch ludzi stanowiło lokomotywę ciągnącą za sobą cały proces i jadącą szybko wykorzystując wolne tory na trasie międzynarodowej.

Porównując procesy zjednoczenia Niemiec i Włoch można dostrzec, że w obu przypadkach rozpoczęły się one na początku XIX wieku, pierwsze próby scalenia państw podjęte zostały podczas Wiosny Ludów 1848 roku, natomiast ostateczny sukces został osiągnięty w latach 60-tych i na początku 70-tych XIX wieku. Spójnym w zjednoczeniu tych dwóch państw jest kult jednostki jaki odegrał znaczącą rolę w historii, takie jak król Wiktor Emanuel, Camillo Cavour, Giuseppe Garibaldi, Otto von Bismarck, król Wilhelm I, Helmut von Moltke.

Podstawowa różnica między włoskim a niemieckim modelem scalenia państwa miała charakter gospodarczy. W przypadku Niemiec czynnik ekonomiczny odegrał ogromną rolę, tak jak funkcjonowanie Związku celnego stworzyło rzeczywiste więzy między państwami niemieckimi, w obliczu których podziały polityczne były niezrozumiałe i nieracjonalne. To właśnie gospodarka była najważniejszym czynnikiem scalającym wobec utrzymujących się różnic językowych, religijnych, kulturowych, historycznych, ustrojowych. W przypadku Włoch więzi gospodarczych praktycznie nie było. We Włoszech w proces zjednoczenia zaangażowani byli w dużym stopniu zwykli ludzie, co miało swój wyraz w organizowaniu plebiscytów, w których odpowiadali oni na pytanie, czy chcą przystąpić do zjednoczonego Królestwa Włoch, czy też nie. W Niemczech proces zjednoczeniowy można by nazwać "odgórnie sterowanym", przeprowadziła go dynastia Hohenzollernów z kanclerzem Bismarckiem u boku. Ludzi nie pytano w ogóle o zdanie.

Ogólnie rzecz biorąc procesy zjednoczeniowe we Włoszech i Niemczech były bardzo podobne. Przede wszystkim zaś o końcowym sukcesie zadecydował fakt, że czynniki wewnętrzne zadziałały jednocześnie i w zgodzie z zewnętrznymi: odpowiedni ludzie na odpowiednich miejscach i w odpowiednim czasie potrafili wytworzyć bądź wykorzystać istniejącą dogodną koniunkturę na arenie międzynarodowej.