Termin bezpieczeństwo oznacza stan "bezpieczny", od łacińskiego "sine cura = securitas". Współczesne definicje leksykalne określają bezpieczeństwo jako: stan pewności, spokoju, zabezpieczenia oraz jego poczucia i wskazują, że oznacza ono brak zagrożenia oraz ochronę przed niebezpieczeństwami. Najogólniejszą definicję zdaje się zawierać sponsorowany przez UNESKO Słownik nauk społecznych, w którym Daniel Lerner pisał: "W najbardziej dostosowanym znaczeniu bezpieczeństwo jest rzeczywiście identyczne z pewnością (safety) i oznacza brak zagrożenia (danger) fizycznego albo ochronę przed nim".
W naukach społecznych bezpieczeństwo w najogólniejszym znaczeniu obejmuje zaspokojenie takich potrzeb jak: istnienie, przetrwanie, całość, tożsamość (identyczność), niezależność, spokój, posiadanie i pewność rozwoju. Bezpieczeństwo ma charakter przedmiotowy, a będąc naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych jest zarazem podstawową potrzebą państw i systemów międzynarodowych. Jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Dlatego każdy z wymienionych podmiotów stara się oddziaływać na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną, aby usuwać lub przynajmniej oddalać zagrożenia i eliminować własny lęk, obawy, niepokój i niepewność. Skoro zagrożenia mają dwojakiego rodzaju proweniencję, działania w celu likwidowania mogą być skierowane zarówno do wewnątrz, jak i zewnątrz. Tak, więc zasadne jest wyodrębnienie dwóch aspektów bezpieczeństwa: wewnętrznego i zewnętrznego. Bezpieczeństwo wewnętrzne oznacza stabilność i harmonijność danego organizmu, bądź systemu (podmiotu zbiorowego), natomiast bezpieczeństwo zewnętrzne - brak zagrożenia ze strony innych podmiotów. Łącznie oba aspekty składają się na bezpieczeństwo danego podmiotu.
Brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa wyrządza szkody jednostce czy grupie ludzkiej, gdyż destabilizuje jego tożsamość i funkcjonowanie. Przejawiają one wówczas tendencje do zmiany istniejącego stanu rzeczy, do oporu wobec niekorzystnych zmian w ich strefie zewnątrz przedmiotowej i do stosowania środków ochronnych, mogących przywrócić im poczucie bezpieczeństwa. Tendencje tego rodzaju dowodzą, że bezpieczeństwo jest nie tyle określonym stanem rzeczy, ile ciągłym procesem społecznym, w ramach którego podmioty działające starają się dokonać mechanizmy zapewniające im poczucie bezpieczeństwa.
1. Polityka Obronna Państwa
Zasadniczym celem Rządu w zakresie polityki obronnej kraju jest umacnianie obronności państwa, unowocześnienie polskiej armii, doskonalenie zdolności operacyjnych i bojowych żołnierzy oraz współpraca operacyjna jednostek Sił Zbrojnych i układu pozamilitarnego. Do priorytetów należy też pełna realizacja zadań w ramach sojuszu NATO, pogłębienie współpracy polsko-amerykańskiej w zakresie sytemu obrony oraz moralna odnowa Wojska Polskiego. Finansowanie armii Konieczność zapewnienia bezpieczeństwa państwa, a tym samym stworzenia Sił Zbrojnych zdolnych do skutecznej obrony Polski, wymaga zapewnienia odpowiedniego poziomu finansowania polskiej armii. Rząd zaplanował w budżecie na przyszły rok zwiększenie nakładów na obronę narodową o 2,6 mld zł. Pieniądze wykorzystane zostaną na modernizację polskiej armii. Ponad 1 mld zł resort przeznaczy na zakup samolotów wielozadaniowych F-16. Na potrzeby obronne kraju przeznaczone zostanie blisko 24% wszystkich środków zaplanowanych dla resortu. Zwiększą się także wydatki na realizację misji zagranicznych. Zgodnie ze Strategią Bezpieczeństwa Narodowego RP do końca 2008 r. 1/3 polskiej armii ma zostać dostosowana do standardów NATO pod względem uzbrojenia, wyposażenia i możliwości działania w każdych warunkach. - Misje zagraniczne Rząd wspiera działania Polskiego Kontyngentu Wojskowego. Przez ostatnie 12 miesięcy polscy żołnierze pełnili i pełnią nadal służbę w Iraku, Afganistanie, Demokratycznej Republice Konga, Syrii, Libanie, Kosowie i Bośni. Od początku 2006 r., na prośbę lokalnych władz, udział naszych żołnierzy pełniących misję w Iraku ma charakter szkoleniowo-doradczy. Aktywność polskich oddziałów w wyzwalaniu Iraku i w wojnie z terroryzmem ma wymiar nie tylko pomocy sojuszniczej. Zadania realizowane za granicami RP to również wyzwanie organizacyjne dla polskiej armii oraz ogromny krok naprzód w kierunku modernizacji sił zbrojnych.
Państwo chce jednak konkretnie pomóc współczesnemu człowiekowi oraz obywatelowi w przezwyciężeniu trapiących go obaw towarzyszących mu na co dzień i wyposażyć w instrumenty mogące w pewnym stopniu nie tyle go zabezpieczyć, co raczej dać oręż w zmaganiach z wyzwaniami i zagrożeniami obecnej doby. W naszym społeczeństwie rolę taką sprawują centralne władze państwowe oraz organy samorządu terytorialnego.
2. Samorząd terytorialny jako system organów lokalnych.
Samorząd to, ustalony prawem zakres kompetencji do samodzielnego rozstrzygania spraw określonej społeczności. Reprezentuje jej interesy wobec organów państwa i wykonuje zadania określone przez ustawy, umowy lub porozumienia. W Polsce członkiem samorządu staje się z mocy ustawy. Każdy obywatel ma obowiązek do należenia do samorządu ponieważ jest to warunek wykonywania określonych działań lub zawodów.
Samorząd ma osobowość prawną. Nadzór nad nim sprawują organy administracji rządowej.
Termin samorząd terytorialny można wyjaśnić jako system organów lokalnych. W tym znaczeniu to zbiór elementów zależnych od siebie oraz zachodzące między nimi powiązania.
Samorząd terytorialny obejmuje wszystkie osoby zamieszkujące na terenie określonej jednostki podziału terytorialnego. To forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi, w interesie mieszkańców. Działa we wszystkich systemach demokratycznych. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju od 01.01.1999 roku nastąpiły zmiany dotyczące samorządu terytorialnego w celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowane decyzje lokalne.
Samorząd terytorialny wykonuje wielostronne zadania, określone przez ustawy, związane z podnoszeniem stanu gospodarczego, kulturalnego i zdrowotnego danego terenu.
Jego cechą jest fakt iż rozwijał się on stopniowo z systemu wspólnoty sąsiedzkiej mieszkańców jednej miejscowości (gminy, miasta). Następnie obejmował szersze jednostki terytorialne. Obecnie utrwalił się podział samorządu terytorialnego na lokalny i regionalny, przyjęty w konwencjach Rady Europy.
Samorząd terytorialny jest w państwach demokratycznych podstawową formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracji publicznej w terenie. Może występować obok organów administracji rządowej (dualizm administracji terenowej) lub samodzielnie, bez administracji rządowej, której zadania wówczas wykonuje (zadania zlecone).
Zasada subsydiarności (pomocniczości). Na tej zasadzie opiera się organizacja współczesnego państwa a między innymi idea samorządu terytorialnego. Zasada ta oznacza, że władza w społeczeństwie konstruowana jest pionowo (od dołu do góry). Oznacza to, iż zadania mogące być wykonywane przez jednostki organizacyjne niższego rzędu, nie powinny być powierzane jednostkom wyższego rzędu. Przekazanie zadań i kompetencji na wyższy poziom może nastąpić wówczas, gdy ich wymiar przekracza możliwości i kompetencje jednostek poziomu niższego.
Prawne oparcie. Samorząd znajduje swoje prawne oparcie w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej w rozdziale VII, a także w ustawie o samorządzie terytorialnym z 08.03.1999 roku.
Cechy systemu samorządności. Jednostki samorządu posiadają:
a) Osobowość prawną - pod nadzorem właściwych organów państwowych,
b) Mienie komunalne,
c) Własny budżet,
d) Własne dochody,
e) Możliwość wykonywania zadań publicznych nie zastrzeżonych przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych (art.163). Dzięki temu są zatrzymane wszystkie sprawy lokalne, o których mogą decydować ludzie.
Obywatele decydują o swoich publicznych sprawach w drodze referendum a swoich przedstawicieli wybierają w wyborach, które są:
- tajne,
- powszechne,
- równe,
- bezpośrednie.
Samorządowi powierza się również szereg zadań o charakterze administracji rządowej. Wypełnia je wówczas, gdy zostaje wyposażony w odpowiednie środki finansowe.
3. Zadania jednostek samorządu terytorialnego
1) Gospodarka terenami, ochrona środowiska i ład przestrzenny,
2) Drogi gminne, ulice, place, mosty oraz organizacja ruchu drogowego,
3) Wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie ścieków, wysypiska śmieci, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,
4) Lokalny transport drogowy,
5) Ochrona zdrowia,
6) Pomoc społeczna,
7) Komunalne budownictwo mieszkaniowe,
8) Oświata - szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne, przedszkola,
9) Kultura,
10) Kultura fizyczna,
11) Targowiska i hale targowe,
12) Zieleń,
13) Cmentarze komunalne,
14) Porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa,
15) Utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.
Za stan bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego w Państwie odpowiada z mocy Konstytucji Rada Ministrów. Zadaniem Rady Ministrów w tym zakresie jest m. in. ocenianie aktualnego stanu bezpieczeństwa publicznego oraz formułowanie polityki w dziedzinie bezpieczeństwa, a zwłaszcza długo- i krótkoterminowych programów działań dla parlamentu, rządu, samorządu terytorialnego oraz stowarzyszeń i innych instytucji obywatelskich.
4. Zakres działania Departamentu Bezpieczeństwa Publicznego
Do zakresu działania Departamentu Bezpieczeństwa Publicznego należy:
- prowadzenie spraw związanych z nadzorem Ministra nad wykonywaniem zadań z zakresu:
o ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego, w tym dokonywanie sprawdzenia i oceny efektów działania Policji, Straży Granicznej i Biura Ochrony Rządu,
o postępowania mandatowego w sprawach o wykroczenia oraz postępowań określonych w ustawie z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych,
o działalności lotnictwa Policji i Straży Granicznej w zakresie dotyczącym służb porządku publicznego,
o przygotowywania i wdrażania programów profilaktycznych na rzecz bezpieczeństwa obywateli.
Sejm uważa, że - niezależnie od konstytucyjnej odpowiedzialności Rady Ministrów - stan bezpieczeństwa i porządku publicznego powinien być wspólną troską nie tylko Rady Ministrów, ale także polityków, w tym rządzącej koalicji i opozycji parlamentarnej.
Narastające zagrożenie przestępczością powinno skłonić wszystkie siły polityczne do wspólnych prac nad jej powstrzymaniem. Punktem wyjścia musi być rzetelna ocena stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ich zagrożeń. Taka rzetelna ocena umożliwia analizę instrumentów prawnych i organizacyjnych oraz skuteczności ich stosowania.
Przekazany Sejmowi rządowy raport pt. "Ocena stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce" dotyczy sytuacji w 1998 r. Wskazuje on, że:
o stwierdzono 1073 tys. przestępstw, w tym 931 tys. o charakterze kryminalnym. Ogólna liczba przestępstw wzrosła o 8,1%, w tym o charakterze kryminalnym o 11%. Obniżyła się o 3% wykrywalność sprawców przestępstw i oscyluje ona w granicach 50%. Szczególnie niska wykrywalność ma miejsce w dużych aglomeracjach,
o wzrosła liczba zorganizowanych grup przestępczych - do 475, w tym 195 o charakterze międzynarodowym,
o nastąpiła rozbudowa i ekonomiczne wzmocnienie struktur przestępczych,
o krytyczne uwagi opinii publicznej budzą nowe kodyfikacje karne, które są uważane za zbyt liberalne. W odczuciu społecznym i organów porządku publicznego kodyfikacje te nie są wystarczającym narzędziem przeciwdziałania rosnącej przestępczości,
o obniża się gotowość obywateli do współdziałania z Policją i wymiarem sprawiedliwości .
5. Ewolucja modelu ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego w latach 1990-1998
Zmiany ustrojowe, które w 1999 r. przeprowadzono w naszym kraju, były kolejnym koniecznym krokiem w kierunku tworzenia społeczeństwa obywatelskiego i demokratycznego państwa. Przejawem tego procesu jest postępująca decentralizacja systemu administrowania państwem. Na kolejnych szczeblach podziału administracyjnego pojawiły się struktury samorządu terytorialnego (poza gminnym w 1998 r. utworzono samorząd powiatowy i wojewódzki). Z kolei organy terenowej administracji rządowej stały się faktycznym przedstawicielem rządu w terenie w wyniku stale rozbudowywanej administracji zespolonej.
W takich warunkach miejsce i rola policji w państwie musiały ulec radykalnej zmianie. Wymienione wyżej dwa czynniki ustrojowe wpłynęły w istotny sposób na widzenie spraw porządku i bezpieczeństwa publicznego w kraju. Policja z autonomicznego działu administracji specjalnej, instytucji skrajnie scentralizowanej i zorganizowanej na wzór formacji militarnych, zaczęła powoli ewaluować w kierunku modelu mieszanego (opartego o zdecentralizowane struktury terenowe) oraz organu administracji zespolonej, spełniającego funkcję wykonawczą początkowo wobec terenowych organów administracji rządowej, a może w niedalekiej przyszłości organów samorządu terytorialnego.
Ta reforma administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego wymagała nie tylko zmian stanu struktur organizacyjnych służb policyjnych, określenia jasnego rozumienia podziału kompetencji zadań w tej dziedzinie, ale przede wszystkim musiała spowodować rewizję tradycyjnego pojmowania roli policji i samorządu terytorialnego w dziedzinie ochrony porządku publicznego. Dlatego też, po pierwsze proste próby recepcji doświadczeń Policji Państwowej z okresu II Rzeczypospolitej okazały się w dużym stopniu zawodne i mało poznawcze. Po drugie należało mieć świadomość ułomności wprowadzanych w życie przepisów prawnych. Słusznie na przykład zwraca uwagę prof. P. Sarnecki na dość niejasne określenie obszarów kompetencji poszczególnych organów administracji publicznej w dziedzinie policyjnej . W ustawach samorządowych, wojewódzkiej administracji rządowej i kompetencyjnej używa się pojęć: "porządek publiczny", "bezpieczeństwo publiczne", "bezpieczeństwo obywateli- czy też "bezpieczeństwo państwa- itd., których zakres właściwości rzeczowej nie jest do końca jasny. Wytwarza się obraz pogmatwanych i nakładających się na siebie zakresów kompetencji poszczególnych podmiotów w dziedzinie administracji publicznej.
Na wiosnę 1990 r., gdy rozpoczęto głęboką reformę struktur państwowych i społecznych w naszym kraju, jednymi z jej istotnych elementów były zmiany organizacyjne i funkcjonalne w obszarze ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego. W miejsce rozwiązanej Milicji Obywatelskiej utworzono nową formację policyjną. Główny wysiłek środowiska polityków, prawników oraz samych policjantów, biorącego udział w przygotowaniu projektów tzw. ustaw policyjnych, został skierowany na odpolitycznienie działania służb resortu spraw wewnętrznych poprzez oddzielenie cywilnego kierownictwa Ministerstwa od fachowych, apolitycznych oraz zweryfikowanych formacji policyjnych. Jednakże, jak na ironię losu, status szefów Policji, UOP i Straży Granicznej uległ dużemu usamodzielnieniu, a tym samym autonomizacji w porównaniu do pokrewnych służb z okresu PRL. Komendant Główny Policji uzyskał pozycję centralnego organu administracji państwowej (specjalnej), został najwyższym dowódcą tej formacji i służbowym przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji. Co istotniejsze, spoczywała na nim pełna odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i porządku publicznego w państwie. Minister spraw wewnętrznych, któremu podlegała Policja, zgodnie z art. 3 pkt 2 ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych, uzyskał jedynie uprawnienie nadzoru nad działalnością tej służby w zakresie ustalonym odrębnymi ustawami (czytaj: ustawa o Policji). Oprócz występowania z wnioskiem do premiera o powołanie określonego komendanta głównego Policji, minister nie uzyskał kompetencji formułowania polityki w dziedzinie ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego. Wielu autorów eksponuje fakt, że na mocy ustaw z 6 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym i z 22 marca tegoż roku o terenowych organach rządowej administracji ogólnej pojawiły się dwa nowe podmioty w dziedzinie ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego: wojewoda oraz organy samorządu gminnego (rada gminy i zarząd). Z jednej strony uzyskały one wpływ, co prawda ograniczony, na funkcjonowanie państwowej policji, z drugiej zaś możliwość samorządu wpływania na lokalne potrzeby w zakresie porządku publicznego poprzez tworzenie własnych samorządowych formacji porządkowych. Wśród zadań wojewody jako przedstawiciela rządu w terenie znalazła się sprawa "zapewnienia współdziałania jednostek organizacyjnych działających na obszarze województwa w zakresie utrzymania porządku publicznego, a także zapobiegania klęskom żywiołowym oraz usuwania ich skutków". Na podstawie tego przepisu ustalono uprawnienia wojewody związane tylko ze sprawami porządku publicznego i pewnej części obszaru bezpieczeństwa publicznego, dotyczącego zapobiegania klęskom żywiołowym. Problematyka porządku publicznego też mieściła się w zakresie zadań własnych samorządu gminnego. Należy przyjąć, iż chodziło w tym wypadku o zaspokajanie potrzeb społecznych w tej dziedzinie w wymiarze lokalnym. Zresztą gminy uzyskały możliwość faktycznego oddziaływania na stan porządku publicznego w środowisku lokalnym za pomocą własnych służb porządkowych - straży miejskich .
Straże gminne i miejskie działają na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych . Straż jest samorządową umundurowaną formacją, powoływaną do ochrony porządku publicznego na terenie gminy. Straż gminna może zostać utworzona przez radę gminy, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. W gminach w których organem wykonawczym jest burmistrz (prezydent miasta) straż nosi nazwę "straży miejskiej". Rada gminy może również rozwiązać straż po powiadomieniu właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Strażą kieruje Komendant powoływany i odwoływany przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta) po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Wójt, burmistrz (prezydent miasta) jest również przełożonym Komendanta. Wykonuje on swoje zadania przy pomocy Komendy Straży. Szczegółową strukturę organizacyjną określa regulamin straży nadawany przez radę gminy.
Funkcje straży:
- ochronna - związana z utrzymywaniem porządku na terenie gminy,
- porządkowa - egzekwowanie przestrzegania przez społeczność lokalną przepisów prawa w zakresie porządku publicznego,
- prewencyjna - stałe patrolowanie ulic i osiedli gminy oraz realizacja zgłaszanych do straży interwencji w zakresie ochrony porządku publicznego,
- profilaktyczna - zapobieganie przestępstwom, wykroczeniom i zjawiskom kryminogennym, prowadzenie profilaktyki wychowawczej wśród dzieci i młodzieży,
- informacyjna - informowanie służb i instytucji o zaobserwowanych zagrożeniach, informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach występujących zagrożeń oraz sposobach ich eliminacji,
- społeczno-administracyjna - współdziałanie w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego z zainteresowanymi organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,
- integrująca społeczności lokalne - poprzez udział w imprezach sportowych, kulturalnych, charytatywnych organizowanych przez gminę, organizacje społeczne, szkoły, straż gminną (miejską).
6. Reforma ustrojowa państwa w 1998 r.
W 1998 r. przeprowadzono w naszym kraju gruntowną reformę ustroju administracyjnego państwa, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r. W jej wyniku zmienił się charakter organów terenowej administracji rządowej oraz ustanowiono nowe szczeble samorządu terytorialnego - powiatowy i wojewódzki. Jednocześnie przeprowadzono nowelizację ustaw o Policji, Państwowej Straży Pożarnej, ochronie przeciwpożarowej, bezpieczeństwie imprez masowych, świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych, powszechnym obowiązku obrony, które wraz z nowymi przepisami ustrojowymi miały doprowadzić do poprawy organizacji państwa poprzez decentralizację zadań, kompetencji i środków ich realizacji, skrócenie i usprawnienie procesu decyzyjnego Te zmiany musiały też odcisnąć piętno na funkcjonowaniu Policji oraz rozumieniu zagadnienia ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego
7. Wpływ jednostek samorządu terytorialnego na działalność Policji
- Udział organów samorządu terytorialnego w obsadzaniu stanowisk w Policji
Zasady i tryb powoływania i odwoływania komendantów Policji regulują przepisy art. 6b-6e ustawy o Policji. Generalnie można stwierdzić, że przy powoływaniu i odwoływaniu komendanta powiatowego (miejskiego) Policji oraz komendanta komisariatu Policji konieczne jest zasięgnięcie opinii odpowiednio starosty lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Wyjątek stanowi obsada stanowiska Komendanta Stołecznego Policji, który jest powoływany i odwoływany po zasięgnięciu opinii Wojewody Mazowieckiego i Prezydenta m. st. Warszawy. Wpływu na obsadę stanowisk w Policji nie posiada natomiast samorząd województwa. Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje i odwołuje komendant wojewódzki Policji po zasięgnięciu opinii starosty. W przypadku braku opinii starosty po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii, komendant wojewódzki Policji może powołać i odwołać komendanta powiatowego (miejskiego) Policji bez opinii starosty. Opinia starosty nie posiada jednak charakteru zobowiązującego i komendant wojewódzki Policji może powołać i odwołać komendanta powiatowego (miejskiego) Policji mimo negatywnego stanowiska starosty.
- Finansowanie Policji przez jednostki samorządu terytorialnego
Podstawy prawne do finansowania Policji przez jednostki samorządu terytorialnego zostały stworzone wraz z tą formacją. Zagadnienie to nabrało jednak szczególnego znaczenia w związku z reformą administracji publicznej. Od 1 stycznia 1999 r. - na mocy art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji - koszty związane z funkcjonowaniem Policji były pokrywane z budżetu państwa, w tym z dotacji celowej na zadania Policji w powiecie. Niezależnie od tego komendy powiatowe i miejskie przy realizacji zadań policyjnych korzystały ze wsparcia finansowego pochodzącego ze środków samorządowych w formie: darowizn rzeczowych i finansowych, utrzymania dodatkowych etatów w rewirach dzielnicowych, nagród za osiągnięcia w służbie, rekompensat pieniężnych za ponadnormatywną służbę. Wykonując zadania w zakresie bezpieczeństwa publicznego w sposób pośredni jednostki samorządu terytorialnego wspierają Policję, dofinansowując jej działalność na terenie danego samorządu. Praktyka w tej dziedzinie wskazuje, że pomoc ta dotyczy szczególnie zakupów paliwa oraz wyposażenia poszczególnych komisariatów działających na terenie danej jednostki. Ustawą z 25 listopada2004 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz o zmianie niektórych ustaw , dla jasności i przejrzystości finansów publicznych utworzono Fundusz Wsparcia Policji, który zastąpił dotychczasowe środki specjalne .
- Współpraca Policji, jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w kształtowaniu lokalnej polityki bezpieczeństwa.
Usytuowanie Policji w administracji zespolonej pod zwierzchnictwem wojewody oraz starosty stwarza możliwość współdziałania Policji z podmiotami poza policyjnymi /tzw. współdziałanie międzyinstytucjonalne/, które daje szansę powstania spójnych i skoordynowanych działań przeciw przestępczych, w szczególności działań zapobiegawczych. Zapobieganie przestępczości posiada charakter otwarty i każdy - jednostka samorządu terytorialnego, organizacja pozarządowa, osoba fizyczna, osoba prawna, przedsiębiorca, organizacja gospodarcza itd. - może przyczynić się do zmniejszenia obszaru zagrożeń.
Zgodnie z 29 pkt 1 zarządzenia Nr 25 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych Policji (Dz.Urz. KGP z 2003 r. Nr 2, poz. 4 i Nr 22, poz. 127), do zakresu działania komendy powiatowej Policji należy w szczególności tworzenie i realizacja, we współdziałaniu z organami samorządu terytorialnego oraz organizacjami i instytucjami pozarządowymi, programów prewencyjnych ukierunkowanych na:
- zapewnienie osobom zamieszkałym na obszarze powiatu bezpieczeństwa i porządku w miejscach publicznych,
- zwalczanie przestępczości,
- ujawnianie, zapobieganie i zwalczanie zjawisk patologii społecznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży,
- zapewnienie mieszkańcom możliwości sygnalizowania lub zgłaszania Policji o zdarzeniach i sytuacjach zagrażających bezpieczeństwu ludzi i mienia albo porządkowi publicznemu, a także stworzenie warunków umożliwiających natychmiastową reakcję Policji na takie sygnały lub zgłoszenia,
- organizowanie, koordynowanie i wykonywanie czynności patrolowych, interwencyjnych, konwojowych oraz ochronnych,
- edukacja mieszkańców w zakresie uwarunkowań dotyczących utrzymywania porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz aktywnego udziału w przedsięwzięciach profilaktycznych podejmowanych na obszarze powiatu,
- kreowanie w społecznościach lokalnych pozytywnego obrazu Policji oraz podejmowanych przez Policję działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego .
Województwo dolnośląskie należy do regionów kraju o wysokim stopniu zagrożenia przestępczością. Istotny wpływ w tym zakresie wywiera przygraniczne położenie. W analizowanym okresie notuje się wzrost przestępczości. Skoro bowiem w 1999 roku na terenie Dolnego Śląska stwierdzono ponad 103 tys. przestępstw, to w 2003 roku było ich już 127,9 tys., a I półroczu 2004 roku - prawie 67 tys. Pod względem natężenia przestępczości Dolny Śląsk plasuje się na wysokich miejscach w kraju.
8. Udział straży pożarnej w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego
W Polsce działa około 18 tysięcy Ochotniczych Straży Pożarnych, skupiających około 700 tysięcy członków. OSP są stowarzyszeniami posiadającymi osobowość prawną. Za zabezpieczenie ich sprawności działania odpowiedzialna jest gmina. OSP działają przede wszystkim w środowisku wiejskim. Największą bolączką OSP jest brak środków na remonty strażnic, zakup wyposażenia osobistego strażaków, zakup i remont samochodów pożarniczych. Ze statystyk wynika, że około 20% z 16 tysięcy użytkowanych przez strażaków samochodów ma ponad 20 lat.
Ochotnicze Straże Pożarne są członkami Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to organizacja ogólnopolska, posiadająca swoje ogniwa na wszystkich szczeblach administracyjnych kraju (Zarządy Oddziałów Gminnych, Powiatowych, Wojewódzkich i Zarząd Główny)
Związek wykonuje zadania o charakterze użyteczności publicznej w zakresie ochrony przeciwpożarowej, ratownictwa i bezpieczeństwa powszechnego, wspiera różnorodne formy pracy kulturalno-oświatowej, popularyzuje dorobek historyczny ruchu strażackiego, rozwija działalność artystyczną i sportową w Ochotniczych Strażach Pożarnych. Zadaniem jego jest reprezentowanie interesów Ochotniczych Straży Pożarnych, wspieranie ich celów statutowych.
-System finansowania Ochotniczej oraz Państwowej Straży pożarnej.
Oprócz Ochotniczych Straży Pożarnych w Polsce działa również Państwowa Straż Pożarna. Podlega ona Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji.
System organizacyjny, zasady kierowania i włączanie Ochotniczych Straży Pożarnych do działań ratowniczych określa Ustawa o ochronie przeciwpożarowej. Ten sam dokument reguluje również uprawnienia członków Ochotniczych Straży Pożarnych i system finansowania OSP. Należy dodać, że koszty utrzymania gotowości bojowej spoczywają głównie na samorządach lokalnych. Nowe projekty ustaw, będące obecnie w przygotowaniu precyzyjnie określają zakres działań dla podmiotów uczestniczących w działaniach ratowniczych, w tym i dla Ochotniczych Straży Pożarnych. Wśród tych zadań wymienione zostały m.in. ratownictwo w czasie pożarów, ratownictwo techniczne, chemiczne, ekologiczne, medyczne, górskie, wodne, poszukiwanie osób zaginionych, ratownictwo lotnicze. Aby spełnić te zadania Ochotnicze Straże Pożarne musza posiadać, oprócz odpowiednio wyszkolonych strażaków-ratowników, również odpowiedni sprzęt:
- wyposażenie Ochotniczych Straży Pożarnych w nowoczesny sprzęt służący do ratownictwa
- szkolenie członków Ochotniczych Straży Pożarnych.
Dotychczas, zgodnie z Ustawą, sprzęt kupowały głównie samorządy gmin, przy pomocy środków państwowych, firm ubezpieczeniowych, funduszy ochrony środowiska.
Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej obudziło nadzieje, że dzięki środkom unijnym możliwe będzie pozyskiwanie dużych dotacji na ochronę przeciwpożarową. Co prawda żaden z programów unijnych nie przydziela wprost środków na zakupy sprzętu dla straży pożarnych, ale w ramach istniejących programów są zawarte szanse na realizację takich zamierzeń.
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać nowe zasady i możliwości ubiegania się o środki unijne. Programy przedakcesyjne zostały zastąpione przez fundusze strukturalne. Dotacje z funduszy strukturalnych przydzielane są na podstawie programów operacyjnych. Zgodnie z Narodowym Planem Rozwoju na lata 2004-2006 w Polce funkcjonują następujące programy operacyjne:
- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
- Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich
- Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw
- Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb
- Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich
- Sektorowy Program Operacyjny Transport.
Największym odbiorcą środków z funduszy strukturalnych są samorządy. Wynika to przede wszystkim z roli, jaką pełnią w rozwoju gospodarczym regionów na poziomie lokalnym. W związku z tym do nich należy przygotowanie najważniejszych projektów związanych z infrastrukturą. Również organizacje pozarządowe, jakimi są według polskiego prawa Ochotnicze Straże Pożarne, pełnią ważną rolę w funduszach strukturalnych. Mogą aplikować o środki na projekty związane z rozwojem gospodarczym, które dotyczą m.in. edukacji, rewitalizacji obszarów miejskich i poprzemysłowych, rozwoju wsi.
Finansowanie jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej odbywa się z budżetu państwa, w jego 42 (MSWiA) oraz 85 (Wojewodowie) części. Na obszarze powiatu finansowanie PSP odbywa się także na zasadzie dotacji celowej budżetu państwa. W pokrywaniu części kosztów funkcjonowania Państwowej Straży Pożarnej mogą uczestniczyć: gmina, powiat lub samorząd województwa jak i organizatorzy imprez masowych. Uzupełnienie powyższych źródeł finansowania PSP stanowi rezerwa ogólna i rezerwa celowa budżetu państwa, z których sfinansowano między innymi w 2002 r. zakup sprzętu przeciwpowodziowego oraz pokryto koszty udzielonej pomocy humanitarnej i zorganizowania akcji ratowniczej.
9. Komisje bezpieczeństwa i porządku
Koordynacja systemu bezpieczeństwa obywateli na poziomie lokalnym
Kwestia funkcjonowania systemu bezpieczeństwa obywateli i zapewnienie porządku publicznego na poziomie lokalnym uwarunkowane są jakością współpracy władz samorządowych, służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny oraz społeczności lokalnych. Za bezpośrednie zwalczanie przestępczości i walkę z podstawowymi zagrożeniami odpowiedzialne są powołane w tym celu odpowiednie służby, inspekcje i straże, w tym przede wszystkim Policja i Państwowa Straż Pożarna. Natomiast władze samorządowe mogą skutecznie zapobiegać przestępczości i zagrożeniom eliminując ich przyczyny (np. bezrobocie, brak opieki nad małoletnimi, złe rozwiązania architektoniczne), a także utrudniać realizację niektórych przestępstw (np. poprzez właściwe oświetlenie ulic, parkingów). W celu zapewnienia skuteczności działań ww. organów państwa odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obywateli niezbędna jest również współpraca z lokalnymi społecznościami i ich organizacjami.
Prewencja lokalna odgrywa współcześnie istotną rolę w państwach europejskich, okazała się skuteczną metodą eliminowania różnorodnych patologii z życia lokalnych wspólnot. Zgodne i partnerskie współdziałanie jednostek samorządowych w Anglii, Holandii, Republice Federalnej Niemiec czy Danii przyczynia się do sukcesów lokalnych programów prewencyjnych i nie tylko wpływa na poprawę poczucia bezpieczeństwa obywateli ale i realnie przeciwdziała przestępczości i zagrożeniom porządku publicznego.
Na potrzebę wspierania instytucji koordynującej prewencję na szczeblu lokalnym wskazują również rekomendacje Rady Europy. Na przykład w rekomendacji Nr R 87/19 w sprawie organizacji zapobiegania przestępczości Komisja Ministerialna Rady Europy "zaleca rządom krajów członkowskich, aby ustanowiły, propagowały i wspierały agendy zajmujące się prewencją na szczeblach krajowych oraz/lub regionalnych i lokalnych mających następujące funkcje (np.):
a) zbieranie informacji o przestępstwach i trendach kryminalnych, o grupach wysokiego zagrożenia przestępstwami oraz o eksperymentach prewencyjnych i ich efektach,
b) planowanie i realizacje programów prewencyjnych, ich ocenę,
c) koordynowanie działalności prewencyjnej policji i innych agend do zapobiegania przestępczości,
d) zapewnienie aktywnej partycypacji publicznej w działalności prewencyjnej, poprzez informowanie o potrzebie i sposobach działania,
e) szukanie wsparcia i współpracy mass mediów w działalności prewencyjnej,
f) inicjowanie lub propagowanie badań nad występowaniem niektórych typów przestępstw oraz innych kwestii istotnych dla działań zapobiegawczych,
g) współpracę z decydentami przy opracowaniu racjonalnej i skutecznej polityki antyprzestępczej,
h) realizacje programów szkoleniowych w dziedzinie prewencji.-
Zakończenie
Minione 15-lecie potwierdziło, że odbudowa samorządu terytorialnego była w Polsce konieczna i że nie ma możliwości budowania państwa demokratycznego w oparciu o model państwa scentralizowanego. Samorząd terytorialny - gmin, miast, powiatów i województw jest jednym z głównych filarów systemu demokratycznego, umocowanego w Konstytucji RP. Uczestniczy w jego działalności kilkadziesiąt tysięcy wybranych przedstawicieli społeczeństwa.
Podstawowe cele polityki bezpieczeństwa naszego państwa są niezmiennie związane z ochroną suwerenności i niezawisłości Rzeczypospolitej, utrzymaniem nienaruszalności granic i integralności terytorialnej kraju. Polityka państwa służy zapewnieniu bezpieczeństwa obywateli Polski, praw człowieka i podstawowych wolności oraz demokratycznego porządku w kraju, stworzeniu niezakłóconych warunków do cywilizacyjnego i gospodarczego rozwoju Polski oraz wzrostu dobrobytu jej obywateli, ochronie dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej, realizacji zobowiązań sojuszniczych, a także obronie i promowaniu interesów państwa polskiego. Ogromną rolę w tej dziedzinie odgrywają jednostki samorządów terytorialnych, które racjonalnie gospodarują środkami uzyskanymi m.in. z budżetu w celu realizacji potrzeb mieszkańców, nie tylko w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego ale w każdej innej dziedzinie życia społecznego i ekonomicznego człowieka. Dlatego ważne jest aby takie jednostki działały sprawnie wciąż udoskonalając swoje umiejętności i zdolność do racjonalnego gospodarowania środkami finansowymi , idąc z duchem czasu wychodzić naprzeciw potrzebom obywateli.
Spis treści
1. Polityka obronna Państwa
- Misje zagraniczne
2. Samorząd terytorialny jako system organów lokalnych
3. Zadania jednostek samorządu terytorialnego
4. Zakres działań Departamentu Bezpieczeństwa Publicznego
5. Ewolucja modelu ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego w latach 1990-1998
6. Reforma ustrojowa państwa w 1998 r.
7. Wpływ jednostek samorządu terytorialnego na działalność Policji
- Udział organów samorządu terytorialnego w obsadzaniu stanowisk w Policji
- Finansowanie Policji przez jednostki samorządu terytorialnego
- Współpraca Policji, jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w kształtowaniu lokalnej polityki bezpieczeństwa
8. Udział straży pożarnej w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego
- System finansowania Ochotniczej oraz Państwowej Straży pożarnej
9. Komisje bezpieczeństwa i porządku
- Koordynacja systemu bezpieczeństwa obywateli na poziomie lokalnym
Bibliografia
- J. Stańczyk: Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa. Warszawa 1996
- H. Muszyński: Zarys teorii wychowania. Warszawa 1988
- Biuletyn Informacji Publicznej MSWIA ( 28 maja 2007)
- Monitor Polski z 1999 r. nr 26 poz. 390 z dnia 22 lipca 1999 r. w sprawie stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce.
- P. Sarnecki, Właściwości organów terenowych w sprawach porządku i bezpieczeństwa publicznego w nowej strukturze lokalnych władz publicznych, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1999.
- Dz. U. Nr 123, poz. 779 z późn. zm..
- DzU nr 273, poz. 2703 z późn. zm.
- Marcin Woźniak - główny księgowy - naczelnik Wydziału Finansów Komendy Wojewódzkiej
Policji w Bydgoszczy
- Dep. Porządku Publicznego MSWiA. Zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego (stan prawny na dzień 30 kwietnia 2004 r.)
- Waldemar Pawlak Prezes ZG ZOSP RP "Możliwości wykorzystania środków finansowych Unii Europejskiej na zakup wyposażenia i samochodów pożarniczych- dla Ochotniczych Straży Pożarnych
- Program samorządowy Prawa i Sprawiedliwości