Rzym był państwem bardzo rozwiniętym cywilizacyjnie, ale to można powiedzieć także o Grecji. Każdy obywatel Starożytnego Rzymu, aby uchodzić za człowieka inteligentnego uczył się Greki. Zakładali oni szkoły filozoficzne, dlatego większość Rzymian podróżowało do Grecji, aby zwiększyć swoją wiedzę.
Jednak każdy naród miał jakieś swoje osiągnięcia, także i Rzymianie. Dlatego też historia ich zapamiętała. Do tych zdobyczy, kultury, które najlepiej się rozwinęły zaliczamy:
Filozofię, literaturę, religię, sztukę, budownictwo, retorykę, historiografię, naukę.
FILOZOFIA
Wyraz filozofia pochodzi od dwóch słów: phileo (lubię) i sophia (mądrość). W starożytności termin ten oznaczał całokształt wiedzy racjonalnej. W Rzymie filozofia rozwinęła się dopiero II i I w p.n.e.
Filozofowie starali się za wszelką cenę odpowiedzieć na pytania dotyczące powstania świata oraz jego rozwoju. Nigdy nie szukali odpowiedzi na pytania w religii czy opowieściach. Kierowali się logiką i rozumem.
Filozofowie antyczni podzielili swą naukę na trzy działy: metafizykę (naukę o bycie), logikę (naukę o sposobach panowania i dowodzenia), etykę (naukę o wartościach). Do najwybitniejszych i najbardziej znanych filozofów zalicza się:
Sokrates, czyli nauczyciel (ok. 470-399 p.n.e.)
Był bardzo szpetnym, ale mądrym Ateńczykiem. Nie pisał ksiąg, bardzo lubił rozmawiać z młodymi ludźmi. Zmuszał ich do myślenia poprzez stawianie umiejętnie pytań. Uważał, że tylko człowiek mądry potrafi być szczęśliwy. Jego coraz większa popularność złościła Ateńczyków. Chcąc się go pozbyć oskarżono o bezbożność i deprawowanie młodzieży. Skazany na śmierć poddał się niesprawiedliwemu wyrokowi i wypił puchar z trucizną- cykutą.
Platon, czyli mędrzec (427-347 p.n.e.)
Platon to uczeń Sokratesa. Był wszechstronnie wykształcony (ćwiczył się w poezji, malarstwie i muzyce). W młodości uprawiał sport, co dało mu zwycięstwa na igrzyskach olimpijskich. Swój przydomek zawdzięczał szerokim ramionom; (gr. Platys- szeroki). Obok nauk swojego mistrza zawarł w nich także własne koncepcje, przede wszystkim słynną naukę o ideach, którym niedoskonałym odbiciem są rzeczy materialne. Uczniem Platona był Arystoteles.
Diogenes, czyli buntownik (413-323 p.n.e.)
Pochodził z Synopy na Morzem Czarnym. Żył jak chciał i nie przywiązywał żadnej wagi do dóbr materialnych. Chodził poubierany w łachmany, podobno mieszkał w beczce, jadł byle, co a swoje potrzeby fizjologiczne załatwiał na ulicy. Lubił się drażnić i prowokować. Czasami zachowywał się jak niespełna rozumu człowiek wędrując po ulicy z zapaloną latarnią, szukając, jak sam mówił, "prawdziwego człowieka". Gdy słynny wódz Aleksander Wielki chciał go czymś obdarować, Diogenes rzekł tylko: "Nie zasłaniaj mi słońca!".
Arystoteles, czyli systematyk (384-322 p.n.e.)
Arystoteles uporządkował wiedzę starożytnych Greków. Połączył przy tym idealizm Platona z materializmem wcześniejszych filozofów. Na byt według niego składają się nierozłącznie materia i forma. Jego filozofia przez lata była wzorem systematycznego i logicznego myślenia. Obejmowała metafizykę, logikę, retorykę oraz poetykę. Arystoteles był wychowawcą Aleksandra Macedońskiego.
LITERATURA
Literatura Starożytnego Rzymu powstała od 240 p.n.e. do V w. n.e. (476 koniec zachodniego cesarstwa rzymskiego).
Pozostawała jednak pod silnym wpływem twórczości greckiej. Jednak u schyłku Republiki Rzymianie mieli już bardzo duży zbiór literatury, a w szczególności poezji.
Ma ona swoje początki w anonimowej literaturze ludowej (pieśni obrzędowe, pieśni sławiące przodków i bohaterów, zaklęcia i modlitwy). Najwcześniejszymi jej zabytkami (pisanymi wierszem saturnijskim) są: pieśń saliów, carmen fratrum arvalium (pieśń kolegium kapłańskiego braci polnych) oraz napis na grobowcu Luciusza
Korneliusza Scypiona Barbatusa.
Początki prozy można znaleźć w zapiskach urzędników rzymskich (cenzorów), które wraz z tekstami modlitw, kalendarzy (fasti) i zapisów bieżących wydarzeń (tzw. annales maximi - zapiski pontyfików, czyli najwyższych kapłanów) współtworzyły literaturę.
Za najstarszego pisarza przyjęto Appiusza Klaudiusza Cekus (IV w. p.n.e.). był cenzorem i autorem pierwszej opublikowanej mowy oraz zbioru sentencji. Za jego pomysłem w ok. 304 r. p.n.e. powstała pierwsza książka- kalendarz pontyfików. Zawiązkami dramatu były widowiska o charakterze religijnym, częściowo improwizowane farsy (atellana) i mimy.
Literatura Starożytnego Rzymu dzieliła się na cztery okresy:
Okres archaiczny (240-80 p.n.e.)
Jest to początek literatury Rzymskiej ,wiąże się z wystawieniem w czasie ludi Romani tragedii i komedii greckiej. Wystawiana była w łacińskiej wersji Liwiusza Andronikusa (tłumacz "Odysei" Homera). Dał on także początek rzymskiej liryce. Jego działalność kontynuowali Newiusz i Enniusz (przeróbki komedii greckich oraz dramaty o treści rodzimej).
Jego działalność kontynuowali:
- Newiusz i Enniusz (przeróbki komedii greckich oraz dramaty o treści rodzimej).
- Plaut, największy rzymski komediopisarz, oraz Cecyliusz Stacjusz, a ostatnim przedstawicielem tego gatunku był Terencjusz.
-W II w. p.n.e. Komedię wyparła fabuła togata sięgająca po tematykę z niższych warstw społecznych (Titiniusz, Tytus Kwinkcjusz Atta, Lucjusz Afraniusz).
- (Pakuwiusz, Akcjusz) tragedia o tematyce rzymskiej
- Atellanę literacką uprawiali Pomponiusz i Nowiusz,
- Laberiusz i Publiliusz Syrus "mim.
- Epika - początkowo wzorowana na Odysei, została wzbogacona przez Newiusza (Bellum Punicum).
- heksametr (Annales). w antycznej metryce poetyckiej wers sześciostopowy, złożony z daktylów lub spondejów oraz trochejów, wg ustalonego schematu. Istnieje także jego polska odmiana
- satyra (Lucyliusz), a na przełomie II i I w. p.n.e. pojawił się epigram (Lewiusz).
Kontakty z kulturą grecką spowodowały zetknięcie się Rzymian z filozofią, pod której wpływem zaczęła się rozwijać nauka rzymskiego prawa i sztuce wymowy. Zainteresowanie budziła (pod wpływem pergameńskiego uczonego Kratesa z Mallos) również filologia.
Okres cyceroński (80-30 p.n.e.)
W tym okresie rozwijała się filozofia a najważniejszą postacią tego okresu był Cycero. Kształtowała się także wymowa, historiografia w postaci autobiografii (Cezar), monografii (Salustiusz) i biografii - zapoczątkowanej przez Neposa. W okresie cycerońskim naukę reprezentowała twórczość Warrona, w nauce prawa zasłużył się m.in. Sulpicjusz Rufus, a w poezji : m.in. Katullus.
Okres augustowski (30 p.n.e. - 14 n.e.)
Okres ten inaczej zwano złotym wiekiem poezji rzymskiej. Patronował mu
ces. Oktawian August, który w literaturze widział ważny czynnik realizacji swej ideologii. W tych czasach największym epikiem był Wergiliusz, liryke reprezentował Choracy , który wprowadził wiele nowych form metrycznych, wzorowanych na greckich utworach epoki klasycznej.
W I w. została napisana pierwsza elegia miłosna przez: Gallusa, Tibullusa, Propercjusza i Owidiusza- najpopularniejszy poeta okresu augustowskiego, w 8 w n.e. ostał wygnany z Rzymu prawdopodobnie za "Sztukę kochania" albo za przewinienia związane z niepoprawną wnuczką Augusta - Julią.
Wymowa stała się sztuką deklamacji na tematy fikcyjne, zaczęły się popisy retoryczne wśród pisarzy Rzymskich.
Okres cesarski (I-V w.)
Literatura coraz bardziej rozwijała się pod wpływem retoryki, która była podstawą wychowania i wykształcenia.
Rozwijała się także filozofia o charakterze eklektycznym. Eklektyzm w filozofii greckiej oznacza połączenie wybranych poglądów z filozofii epikurejskiej, sceptycznej i stoickiej i na tej podstawie ukształtowanie stoicyzmu średniego przez Panajtiosa z Rodos.
Historiografia I w. nie podejmowała tematów związanych ze współczesnościa .Kremucjusz Kordus przypłacił życiem pochwałę obrońców republiki, dlatego wielu historiografów zamieniło się w panegirystów rodów cesarskich lub zajmowało się odległymi dziejami.
Na przełomie I i II w. działał największy rzymski historyk - Tacyt i biograf - Swetoniusz.
W nauce pogłębiły się tendencje do encyklopedyzmu. Tragedia jako jeden z rodzaju dramatu osiągnęła największy rozwój. Komedie zamieniono na mim i atellanę, a od połowy I w. zaczęła się rozwijać pantomima. W III w. wydarzenia polityczne nie sprzyjały rozwojowi literatury.
Na przełomie II i III wieku pojawili się wybitni pisarze chrześcijańscy, a na przełomie IV i V wieku Hieronim ze Strydonu przetłumaczył ewangelię i przyswoił Zachodowi grecką chrześcijańską myśl filozoficzną. Pojawili się także pierwsi poeci chrześcijańscy : Ambroży - biskup Mediolanu, Prudencjusz.
Poezja w tym czasie dbała także o swoją formę. Zamiast twórczości oryginalnej pojawiły się kompendia, podręczniki i encyklopedie. Ostatnim wielkim dziełem nauki rzymskiej była kodyfikacja prawa rzymskiego dokonana (528-534) przez Triboniana na polecenie cesarza Justyniana I Wielkiego.
SZTUKA STAROŻYTNEGO RZYMU
Architektura
Architektura początkowo dotyczyła tylko Rzymu, jednak z powodu licznych podbojów zaczeła się rozprzestrzeniac prawie na całą Europę Zachodnią, Bałkany, Grecję, Azję Mniejszą, Syrię, Palestynę i Afrykę Północną. Okres rozwoju Architektury to VI w p.n.e. do Vw. Dzieli się on na kilka etapów:
- okres panowania królów (VI w. p.n.e. - V w. p.n.e.)
- okres republiki (V w. p.n.e. - I w. p.n.e.), a dokładniej 30 rok p.n.e.
- okres cesarstwa (od 30 p.n.e. - do połowy III w.)
- okres późnego antyku (od połowy III do końca V w.)
Architektura Rzymu powstała po części pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej.
Pierwsze świątynie rzymianie wybudowali podczas panowania etruskich królów. Od nich Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę(wyroby z dobrze oczyszczonej i wypalonej gliny w formie figurek lub płytek, stosowane do zdobień), poznali konstrukcje łukowe i sklepienia.
Grekom i ich wpływom zawdzięczają porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy(Łączył elementy porządku jońskiego i korynckiego).
W II w p.n.e. Rzymianie opanowali umiejętność wypalania cegły, umiejętność ta przyczyniła się do dużego przełomu w sztuce greckiej. Nowe zakładane miasta były o wiele nowocześniejsze: brukowane ulice, kanalizacja. Budowle oparte były na wzorach greckich posiadały atrium (najczęściej niezadaszone pomieszczenie wewnętrzne) i perystyl (najczęściej kwadratowy dziedziniec z basenem lub fontanną lub ogród, otoczony kolumnadą).Budowane też wille, a w miastach powstawały kamienice czynszowe (tzw. insula) mieszczące sklepy i warsztaty na parterze, mieszkania na wyższych kondygnacjach.
Z tego okresu zachowały się drogi i akwedukty (np. via Appia i Aqua Appia), urządzenia kanalizacyjne (Cloaca Maxima), mosty (Most Fabrycjusza w Rzymie), budowle użyteczności publicznej: kuria, bazylika, termy, cyrki (np. rzymski Circus Maximus). Przykładem budownictwa sakralnego była niezachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego, zbudowana w porządku toskańskim.
Okres republiki był okresem, kiedy w Rzymie zaczął się rozwój urbanistyki i architektury. Miasta w tym czasie otaczano murami obronnymi z bramami i wieżami. Rozbudowani akwedukt i system kanalizacyjny. Cały Rzym zaczęto przebudowywać. Powstawały wzdłuż dróg nekropolia, mauzolea (np. Mauzoleum Hadriana) oraz katakumby. Architektura zaczęła być bardziej okazalsza np. pałace: (Złoty Dom Nerona, pałac Flawiuszów). Bardzo powszechne było także stosowanie kopuł - Panteon w Rzymie.
Budowle powszechnego użytku przybierały monumentalne rozmiary np. amfiteatr Koloseum, teatry, termy Karakalli. Powstawały także łuki triumfalne.
Na podbitych terenach zakładano stałe obozy wojskowe (castrum romanum), które dały początek licznym miastom.
Architektura rzymska wywarła duży wpływ na rozwijającą się architekturę wczesnego chrześcijaństwa i bizantyjską.
Rzeźba rzymska
Rzeźba starożytnego Rzymu rodziła się dwukrotnie. Pierwszy okres to wpływy etruskie, a drugi po przejęciu wielu dzieł greckich po podbojach w II w p.n.e.
Początek rozwoju rzeźby przyjęto na II w p.n.e. W Rzymie było wielu zamożnych kolekcjonerów i to dla nich przede wszystkim tworzono nowe dzieła. Utworzył się rynek antykwaryczny a dzieła greckich twórców zaczęły osiągać wysokie ceny. Na kupno dzieł było coraz więcej chętnych popyt na sztukę zaczął coraz bardziej rosnąć, wiec trzeba było także zwiększyć ich liczbę. Zaczęto wytwarzać coraz więcej kopi mniej lub bardziej podobnych do pierwowzoru. Kopiowano także posągi, które służyły przede wszystkim do dekoracji ogrodów i wnętrz.
Ze wzorowania się na greckiej rzeźbie sakralnej, powstała rzeźba dekoracyjna o tematyce mitologicznej. Kopiści najczęściej nie podpisywali się na swoich dziełach, dlatego dzisiaj nie znamy wielu ich autorów. Znane są tylko niektóre imiona:
- Pazyteles - Grek pracujący na południu Italii w latach 60-40 p.n.e. Jego uczniem był Stephanos, który z kolei wykształcił Menelaosa. Obaj byli Grekami.
- Salpion, Sosibos, Pomtion - Ateńczycy żyjący na przełomie er. Wytwarzali przede wszystkim pięknie rzeźby w formie naczyń, których przeznaczeniem była dekoracja obiektów architektonicznych. Od miejsca ich działalności, rzeźby, fryzy, ołtarze o podobnej w formie dekoracji określane są, jako neoattyckie. Ich działalność wygasła w II w p.n.e.
Równolegle do działalności kopistów rozwijały się dwa inne nurty tematyki rzeźbiarskiej: portret oraz relief historyczny. Nie był to pomysł Rzymian, lecz zapożyczone zaczęły rozwijać się w Rzymie.
Relief: jest to płaskorzeźba wykonywana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej. Jest to dzieło dwuwymiarowe. Pomimo że płaskorzeźby powstawały, jako dekoracja architektoniczna, to często stanowią odrębne, pełnowartościowe dzieło sztuki.
Początki rozwoju płaskorzeźby w Rzymie przypisuje się na przełom II i I w. p.n.e.
Przedstawiały one wydarzenia, które faktycznie wydarzyły się w dość niedalekiej przeszłości. Postacie były bardzo realistycznie przedstawione, aby widz umiał dokładnie powiedzieć gdzie i kiedy się to wydarzyło, oraz kto brał w nich udział.
Szczególną rolę propagandową relief historyczny zaczął pełnić z objęciem władzy przez Oktawiana Augusta. Sposób ukazywania cesarza i jego rodziny miał przyczynić się do uzasadnienia skupienia władzy w jego rękach oraz w przyszłości pozwolić na jej przekazanie swoim następcą. Stąd eksponowanie jego zasług oraz próba tworzenia legendy o boskim pochodzeniu jego rodu. Najwspanialszym przykładem rzeźby reliefowej tamtego okresu jest kolumna Trajana. Pomnik zwycięstwa, które (w dwu kampaniach 10-102 i 105-106) odniósł cesarz Trajan nad Dekami mieszkającymi na terenach dzisiejszej Rumunii. Kolumna mierzy sto rzymskich stóp, czyli 29, 78 metra, wykonano ją z marmuru ze słynnych kamieniołomów w Carrarze. Na szczycie widnieje statua cesarza. Relief, który rzeźbioną wstęgą pokrywa jej trzon, liczy sobie ok. 200 metrów i przedstawia 155 scen z dziejów walk Rzymian z Dekami. Epizody pokazano chronologicznie, jeden za drugim, lecz inaczej niż w komiksie, nie są wyraźnie wyodrębnione, dlatego tworzą jeden obraz.
Portret rzymski
Pierwsze rzeźby były odlewane z brązu i stawiana na miejskich placach, najczęściej na Forum Romanum.
Około I wieku p.n.e. pojawiły się posągi wykonane z kamienia. W konwencji tej wykonywano portrety postaci historycznych, czasem legendarnych oraz osób współczesnych twórcom. Przedstawiane postacie mimo podobieństwa do osób portretowanych były idealizowane. Wyraźna konwencja sposobu prezentowania ważnych osób zaznaczona jest w portretach Augusta. Przedstawiany był, jako wiecznie młody, pełen siły i godności władca, a jego dzieci bez względu na wiek musiały posiadać rysy ojca. Kobiety z najbliższej rodziny także ukazywano w taki sposób. Ale też jak od każdej reguły istniały także wyjątki. Portrety Marka Agrypy są pokazane bez idealizacji (styl republikański). Zupełnie inne w wyrazie są portrety kanoniczne wykonane w Rzymie. August pragnął pokazać się poddanym, jako dzielny wódz i człowiek pobożny. Stąd jego posągi ukazujące Augusta - naczelnego wodza i Augusta - najwyższego kapłana.
Z biegiem czasu portrety zaczynają być coraz bardziej szczegółowe. Przybierają ogromne rozmiary. Ulubionym materiałem do wykonywania portretów władcy staje się czerwony porfir. Z tego okresu zachowała się np. grupa tetrarchów wmurowana w narożnik bazyliki św. Marka w Wenecji. Z portretu wyparty został naturalizm. Zastąpił go symbolizm.
Następną grupą portretową są popiersia. Ten gatunek rzeźb powstał przez rzymski obyczaj zdejmowania woskowych masek pośmiertnych, które z czasem zaczęto kopiować w kamieniu. Maski były wystawiane podczas pogrzebów a następnie eksponowane w domach. Wielkość takiej "kolekcji" świadczyła o starożytności rodu. Najcenniejszym zabytkiem tego nurtu jest "Statua Barberini" - jest to postać męska w todze podtrzymująca dwa popiersia - wyobrażenia przodków. Cechą charakterystyczną tych figur, podobnie jak portretów wykonywanych na podstawie masek pośmiertnych, jest realizm postaci, wierność rysom nawet z pewnym przejaskrawieniem mankamentów urody.
Malarstwo
Malarstwo pompejańskie - odnalezione w Pompejach liczne malowidła na ścianach odkopanego spod warstw popiołów miasta pozwoliły badaczom na odtworzenie historii malarstwa rzymskiego do 79 r. August Mau w XIX w. wyróżnił cztery style pompejańskie stosowane do dekoracji architektonicznej.
Styl inkrustacyjny lub strukturalny. W tym stylu na ścianach malowane są bloki z kamienia. Wprowadzały one podział płaszczyzny ściany na trzy poziome części. Styl pompejański pierwszy stosowany był od II w. p.n.e. do ok. 80 p.n.e. w ośrodkach związanych z kulturą helleńską.
Styl iluzjonistyczny. Na ścianach w domu przedstawione są sceny imitujące ogrody, otwarte okna czy drzwi przez które widać krajobraz co daje iluzję przestrzeni jakby fizycznego przebicia ściany. Rozwijał się w okresie od ok. 90 p.n.e. do 15 p.n.e. W kolorystyce dominowały barwy: biała, czerwona, żółta, zielona i fioletowa. Namalowane kolumny dzieliły płaszczyznę ścian na trzy części, z których środkowa (interkolumnium) była wyraźnie dominująca.
Styl egiptyzujący. Trwał od ok. 20 p.n.e. do 50 r. n.e. w czasach kiedy Oktawian August podbijał Egipt. W związku z czym na ścianach pomieszczeń pojawiają się przedstawienia stworzeń Egipskich jak Sfinksy czy figurki Izydy, pejzaże egipskie oraz rośliny, papirusy. Przestrzegana była ścisła symetria podziału ściany i centralna kompozycja dekoracji.
Styl fantastyczny. Jest to sty w, których na ścianach malowane są elementy architektoniczne, zestawiane ze sobą w zaskakujący sposób np. okno na kolumnie. Architektura ta przypomina scenografię teatralną. W tym stylu na ścianach pojawiają się pierwsze wizerunki domowników oraz martwe natury.
PRAWO
Prawo Rzymian to jeden z największych sukcesów, jakie osiągnęli w swojej kulturze. Niektóre w mniejszym, a niektóre w większym stopniu funkcjonuje do dzisiaj. Uporządkowanie całego prawa nastąpiło dość późno bo dopiero w II i na początku III wieku n.e.
Początkowo prawo nie było zbyt pewne, ponieważ nie spisywano go, ale przekazywano ustnie, co często prowadziło do nadużyć i naciągnięć zasad. W roku 450 p.n.e. nastąpiła kodyfikacja prawa zwyczajowego, ustawa XII tablic.
Innym źródłem prawa rzymskiego był edykt pretora, uchwały senatu w okresie I-II w n.e. oraz opinie wielkich uczonych prawników rzymskich. Sędzia mógł, ale nie musiał pytać o zdanie w danej sprawie uczonego prawnika na bardzo wysokim poziomie tzw. Jurystę. Jego zdanie na ten temat było bardzo ważne i zawsze brane pod uwagę. Późniejsi prawnicy podczas rozprawy mogli cytować wypowiedzi najważniejszych jurystów, co nie mogło być zlekceważone przez sędziego.
Było to bardzo ważne, ponieważ, dzięki temu prawo rzymskie stało na bardzo wysokim poziomie. Źródłem prawa rzymskiego są konstytucje cesarskie. To właśnie prawu rzymskiemu zawdzięczamy m.in. odróżnienie takich pojęć jak własność i posiadanie - "rzymianie, bowiem rozumieli własność, jako prawo do wyłącznego rozporządzania rzeczą wraz z czerpaniem z niej pożytków, natomiast posiadanie, jako stan faktyczny".
Instytucje Gaiusa
W 1816 roku, w bibliotece kapituły w Weronie odkryto podręcznik "Gai Institutionum commentari quattuor", inaczej zwany "Instytucjami Gaiusa". Podręcznik został napisany w II w p.n.e. dla młodych uczących się prawa. Podręcznik podzielony jest na trzy części - personae (prawo osobowe), res (prawo rzeczowe, w którym zawarte jest także prawo zobowiązań), actiones (prawo dotyczące skarg).
Kodeks Justyniana
Jedna z trzech części wielkiej kodyfikacji prawa rzymskiego podjętej w latach 528 - 534 przez cesarza Justyniana I Wielkiego, znanej pod średniowieczną nazwą Corpus Iuris Civilis.
Zbiór ten składał się z trzech części:
1) Digesta Iustiniani (greckie Pandecta) - zbiór prawa zawierający w 50 księgach prawo rzymskie zachowane w dziełach prawników rzymskich,
2) Institutiones Iustiniani - zbiór praw oparty na Institutiones iuris civilis Gajusa, 4-tomowy podręcznik dla szkół prawa,
3) Codex Iustinianus - 12-tomowy zbiór (ok. 4600) konstytucji cesarskich ułożonych chronologicznie od konstytucji cesarza Hadriana (117-138) do najpóźniejszej justyniańskiej, wydanej w 534.
Justynian rozpoczął prace nad Kodeksem rok po wstąpieniu na tron. W tym celu powołał specjalną komisję, w skład, której weszło 7 urzędników cesarskiej administracji wysokiego szczebla.
7 kwietnia 529 roku ogłoszono pierwszy dokument w ramach Kodeksu, tzw. Codex vetus, którego treść nie dochowała się do naszych czasów. Kilka lat później, w 534 roku, ogłoszono tzw. Codex repetitae praelectionis, który zastąpił Codex Vetus.
Kodeks Justyniana składa się z 12 ksiąg podzielonych na tytuły. Zawierają one szereg konstytucji cesarzy rzymskich, z których najstarsze pochodzą z czasów Hadriana, z wyszczególnieniem imienia cesarza, który przyjął dany dokument, adresata konstytucji oraz daty i miejsca jej ogłoszenia.
Prawo współczesne, a prawo rzymskie
Prawo rzymskie ma bardzo Duzy wkład w prawo współczesne. "Prawo rzymskie jest językiem uniwersalnym w środowisku prawniczym - od czasów średniowiecza aż po dzień dzisiejszy. Na nim wzoruje się prawo prawie na całym świecie, dlatego ma takie duże znaczenie w historii i miedzy innymi dlatego Rzym został tak dobrze zapamiętany w tej historii.