PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, OGÓLNA I OSOBOWOŚCI
Psychologia rozwojowa- (biegu życia), jest to jedna z najszerszych subdyscyplin psychologii koncentrująca się na zmianach i zdolnościach pojawiających się w miarę rozwoju. Psychologowie są zainteresowani, na czym polegają te zmiany? Co te zmiany powodują?
Można powiedzieć, że psychologia rozwojowa ma dwa cele:
*opisanie zachowania ludzi w poszczególnych momentach rozwoju
*znalezienie przyczyny procesów powodujących określone zmiany w zachowaniu
1.Wzrastanie- oznacza rzeczywiste biologiczne czy ilościowe zwiększania się rozmiarów np powiększanie się ciała, dowolnej części ciała przez wzrost liczby komórek.
Zasadnicza różnica między wzrostem a dojrzewaniem polega na tym, że czynniki środowiskowe mają większą możliwość wpływania na wzrastanie.
2.Dojrzewania- oznacza rozwój komórek do takiego stanu, w którym organizm może w pełni je wykorzystać. Dojrzewania obejmuje genetycznie kontrolowane przemiany, które doprowadzają komórkę do stanu dojrzałości, czyli inaczej do gotowości uruchomienia chodzenie, lokomocji, opanowania mowy.
3.Uczenie się- jest to stosunkowo trwała zmiana zachowania będąca rezultatem doświadczenia. Proces uczenia się zależy od dojrzewania.
4.Okresy krytyczne-są to specyficzne przedziały czasu, w którym wydarzenia środowiskowe wywierają największy wpływ na rozwijający się organizm.
5.Główne problemy psychologii rozwojowej. Do głównych problemów psychologii rozwojowej należy pytanie: natura czy wychowanie? Czy głównym źródłem zmian rozwoju są czynniki biologiczne(natura) czy środowisko i doświadczenie(wychowanie).
Czy rozwój jest normatywny? Czy idiograficzny?
Rozwój normatywny to rozwój, w którym badacze starają się poświęcić czas na poznanie ogólnych prawideł rozwoju człowieka.
Rozwój idiograficzny to rozwój, gdzie badaczy interesują różnice indywidualne między ludźmi.
6.Okresy życia człowieka dzielimy na:
a)okres prenatalny- od poczęcia do narodzin.
Komórka ma 3 podstawowe składniki - jądro, cytoplazmę otaczającą jądro i błonę komórkową. Materiał genetyczny znajduje się w jądrze komórkowym w postaci pasm będących związkami chemicznymi a nazywanymi chromosomami. W kształcie podwójnej spirali, cząsteczka kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) będąca budulcem chromosomów jest nośnikiem informacji genetycznej. Każda komórka (z wyjątkiem komórek płciowych) zawiera w jądrze 23 pary chromosomów, w sumie jest ich 46. Komórki płciowe (jaja i plemniki) zawierają 23 pojedyncze chromosomy, ponieważ 2 komórki płciowe łączą się w trakcie zapłodnienia - mają, więc w swojej połączonej formie 46 chromosomów - 23 od matki i 23 od ojca.
Materiał genetyczny przenoszony jest przez chromosomy w jednostkach zwanych genami. Każdy chromosom zawiera tysiące genów, a każdy z genów jest utworzony z około tysiąca nukleotydów.
DNA człowieka zawiera 100 tysięcy genów w każdej komórce ciała. Pełny zestaw genów odziedziczony po obojgu rodzicach to genotyp. Natomiast właściwości, które organizm ostatecznie rozwinie - to znaczy cechy obserwowalne, takie jak budowa ciała, czy kolor oczu nazywamy fenotypem. Geny determinują nie tylko, jakie właściwości rozwiniemy, ale także, kiedy to nastąpi. Instrukcje te są wykonywane poprzez syntezę białek. Geny strukturalne kierują wytwarzaniem białek w cytoplazmie za pomocą kwasu rybonukleinowego (RNA). Geny regulujące kierują aktywnością genów strukturalnych, pobudzając lub blokując ich aktywność zgodnie z potrzebami. Badania w zakresie genetyki doprowadziły do stwierdzenia, że większość ludzkich cech ma charakter, poligenetyczny, co oznacza, że zależą one nie od jednego genu, lecz od kombinacji genów, np. taka cecha jak wzrost zależy od większej liczby genów. Także złożone cechy psychiczne człowieka takie jak emocjonalność, zależą od współdziałania wielu grup genów.
Teoria dziedziczenia cech oparta jest na koncepcji istnienia genów dominujących i recesywnych. Geny, których działalność zawsze się ujawnia nazywane są dominującymi. Geny, które wywierają wpływ dopiero w połączeniu z podobnymi genami nazywają się recesywnymi. I tak, ktoś posiadający gen brązowego koloru oczu (gen dominujący) będzie miał oczy brązowe nawet wtedy, gdy drugi gen pary odpowiada za kolor niebieski (gen recesywny). Niebieski kolor oczu pojawi się wtedy, gdy gen recesywny znajdzie się w parze z innym genem recesywnym, determinującym kolor niebieski.
A w jaki sposób wyznaczana jest płeć dziecka? Zarówno w żeńskiej jak i męskiej komórce rozrodczej 22 pary chromosomów są takie same, a dwudziesta trzecia para determinuje płeć. Mężczyźni mają jeden chromosom X i jeden nieco mniejszy Y (para XY) a kobiety dwa chromosomy X (para XX). Gdy potomek otrzymuje od obojga rodziców chromosom X będzie dziewczynką (XX), jeśli od matki otrzyma chromosom X a od ojca Y będzie chłopcem(XY). Tak, więc to nie kobieta determinuje płeć dziecka, lecz mężczyzna. Zarówno kobieta jak i mężczyzna mogą wyprodukować ponad milion genetycznie różnych komórek rozrodczych. Po obliczeniu możliwych kombinacji materiału genetycznego po wniknięciu plemnika w jajo stwierdzamy, że para rodziców może teoretycznie zrodzić 64 biliony różnych potomków. Trzeba, więc pamiętać, że dziedziczenie oznacza zarówno podobieństwa rodzinne jak i różnice indywidualne. Jeśli uwzględnimy jeszcze zmienność czynników środowiskowych oddziaływujących w trakcie ciąży i po urodzeniu, można zrozumieć skąd bierze się ogromna różnorodność cech indywidualnych u ludzi. Już w okresie ciąży na materiał genetyczny płodu działają czynniki środowiskowe, które mogą zablokować aktywność niektórych genów.
W pierwszych miesiącach ciąży złe odżywianie się, przyjmowanie użytek takich jak alkohol, czy nikotyna a także niektórych leków może przeszkodzić w normalnym kształtowaniu się organizmu. Przykładem może być przyjmowanie w latach 60-tych leku uspokajającego thalidomidu, co spowodowało zablokowanie genu odpowiedzialnego za rozwój kończyn dziecka. Urodzone noworodki miały tylko kikuty rąk i nóg. Z wielu badań wynika, że dzieci matek palących w czasie ciąży mają niższą wagę urodzeniową. Uogólniając wyniki badań na ten temat można powiedzieć, że chcąc przewidzieć fenotyp człowieka trzeba znać kombinację wpływów genetycznych i środowiskowych.
Przebieg rozwoju prenatalnego:
W momencie zapłodnienia, czyli wniknięcia plemnika do jaja, powstaje zygota. Zostaje poczęte dziecko. Zygota przechodzi w dół lO-centymetrowego jajowodu do macicy. W tym czasie zaczyna się wielokrotnie dzielić formując nowe komórki. Wędrówka zapłodnionego jaja do macicy trwa około 7 dni, a proces zagnieżdżenia się jaja w macicy przy pomocy specjalnych wypustek tzw. kosmków trwa od 7 do 10 dni. Wtedy zarodek łączy się z naczyniami krwionośnymi matki i w ten sposób zaczyna się odżywiać. Ten etap kończy pierwszą fazę okresu prenatalnego - fazę jajową. O intensywnych zmian rozwojowych w tej fazie świadczy to, że powstaje wtedy 8 z 45 generacji komórek tworzących organizm człowieka.
Istota ludzka od poczęcia jest aktywna i samosterowna, radzi sobie z trudnościami, przystosowuje się do zmieniających się warunków życia wewnątrzmacicznego, posiada specyficzne ludzkie cechy, odbiera szeroki wachlarz bodźców, na które reaguje w indywidualny sposób, kształtuje nawyki, dokonuje selekcji, zapamiętuje, uczy się. Następujące w ciągu 270 dni zrosty rozwojowe wykształcają wysoce wyspecjalizowany młody organizm. Jego mózg zawiera 12 miliardów komórek, między którymi znajduje się 100 trylionów różnych połączeń nerwowych.
Dynamika rozwoju dziecka w łonie matki jest zróżnicowana i zależne od stopnia zaawansowania ciąży.
Pierwszy trymestr życia prenatalnego to okres najintensywniejszego rozwoju. W początkowych trzech miesiącach ciąży z zapłodnionej komórki jajowej powstaje istota zbliżona do miniaturowego człowieka. Ma wszystkie podstawowe narządy wewnętrzne, których praca w następnych miesiącach będzie ulegała doskonaleniu, a funkcje usamodzielnianiu.
Już w 13 dniu rozwoju ciąży tworzą się zawiązki układu nerwowego, a w 19 można dostrzec rynienkę, z której powstanie rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe. Zaczynają się też kształtować oczy. W następnym, 20 dniu, pojawiają się zawiązki mózgu, a w 21 pracuje już serce, pompując rytmicznie krew. W tym czasie tworzy się też zamknięty system naczyń krwionośnych, powstają komórki krwi. W trzecim tygodniu życia kształtują się zawiązki kręgów, a w czwartym nerek, wątroby, pęcherzyka żółciowego, trzustki, dwunastnicy, kończyn, uszu, nosa. Są też zaczątki 40 par mięsni, położonych wzdłuż osi ciała. W 28 dniu rozwoju ciąży można rozpoznać soczewkę oka.
Na początku drugiego miesiąca życia prenatalnego powstają dłonie i stopy. Rozpoczyna się też różnicowanie komórek nerwowych, kształtuje się przysadka mózgowa, przegrody w sercu, błony oddzielające serce, płuca, trzewia. Tworzy się przegroda moczowo-odbytowa. Są też wyraźnie zaznaczone zawiązki gruczołów płciowych i zewnętrznych narządów płciowych. Pojawia się tkanka chrzestna szkieletu i tkanka mięśniowa. Powyższe zmiany dotyczą piątego tygodnia rozwoju ciąży.
W kolejnych siedmiu dniach życia dziecka można dostrzec zaczątki zębów, palców dłoni i stóp. Formuje się szczęka, żuchwa, podniebienie i przewód nosowo-łzowy. Powstaje jelito ślepe, wyrostek robaczkowy, rozgałęzienia oskrzeli. Tworzą się mięśnie przepony, grzbietu, brzucha, kończyn. U chłopców pojawia się zawiązek prącia. W tym też czasie można mówić o początkach współdziałania ze sobą układu nerwowego i mięśniowego, co znajduje wyraz w spontanicznych ruchach dziecka (są one delikatne i dopiero po 10 tygodniach zwiększy się ich siła na, tyle, że matka dostrzeże to osiągnięcie rozwojowe). Wątroba przejmuje funkcję wytwarzania komórek krwionośnych, którą począwszy od 10 tygodnia życia będzie pełnił szpik kostny. W siódmym tygodniu życia prenatalnego tworzą się pierwsze synapsy w mózgu i występują początkowe oznaki fal mózgowych. Intensywnie rozwija się narząd wzroku (kończy się kształtowanie soczewki, wytwarzają się komórki siatkówki, włókna nerwowe łączą ją z mózgiem, gdzie powstaje ośrodek wzroku). Kształtują się też podstawy narządu równowagi. Pojawia się u dziecka wrażliwość skóry na dotyk w okolicy warg, dzięki czemu może ono najdłużej ćwiczyć, niewielki, ale bardzo istotny dla przetrwania biologicznego wycinek ciała. Rozwój aktywności ruchowej pozwala dziecku m.in. przykładać palec do ust. W siódmym tygodniu ujawnia się też zróżnicowanie gruczołów płciowych (umożliwiając określenie płci) i oddzielenie dróg moczowo-płciowych i przewodu pokarmowego. W ósmym tygodniu życia wewnątrzmacicznego następuje intensywny rozwój głowy - stanowi ona połowę długości ciała dziecka. Pojawiają się rysy twarzy. Kształtują się powieki, zewnętrzne przegrody nosa, a także kubki smakowe w jamie ustnej. Jest to czas wzmożonego rozwoju pęcherzyków i gruczołów dokrewnych (grasicy, tarczycy, nadnercza).W analizowanym kresie następuje formowanie się moszny u chłopców i łechtaczki u dziewczynek, doskonalenie się układu mięśniowego i układu kostnego (powstają liczne punkty kostnienia). Serce pracuje z częstotliwością 40-80 uderzeń na minutę. Osiągnięta dojrzałość umożliwia przesuwanie się gałek ocznych z boku do przodu. W ciągu dwóch pierwszych miesięcy życia prenatalnego dziecko osiągnęło wzrost trzech centymetrów i wagę jednego grama. Jego wygląd stanowi miniaturę człowieka określonej płci z ukształtowanymi podstawowymi narządami wewnętrznymi, które już spełniają właściwe ich funkcję, ale w sposób prymitywny. I tak, mózg wysyła impulsy nerwowe i koordynuje pracę narządów wewnętrznych, serce bije rytmicznie, wątroba i śledziona wytwarza komórki krwiotwórcze, pojawia się przemiana węglowodanowa. Żołądek wydziela soki trawienne, a nerki wychwytują kwas moczowy, gromadzący się we krwi, jako produkt przemiany materii. Dziecko ma ludzką twarz, w jego jamie ustnej tworzą się zawiązki zębów mlecznych, porusza rękami, nogami. Ma łokcie, kolana, kciuk a na rączkach zarys linii papilarnych. Na początku trzeciego miesiąca życia grubieje skóra i mięśnie, kształtuje, się tęczówka i powieki, doskonali się zmysł dotyku, na palcach dłoni i stóp pojawiają się zawiązki paznokci. Zmiany rozwoje następujące w dziewiąty tygodniu życia obejmują też rozwój narządu płciowego; u chłopców prąci i dziewczynek pochwy i macicy, a także gruczołu przysadkowego, dojrzałego do wydzielania hormonu (gonadotropiny). W kolejnym, dziesiątym tygodniu następuje zarastanie podniebienia kończy się proces wykształcania płuc, tarczycy i trzustki. Pęcherzyk żółciowy produkuje żółć, a szpik kostny przejmuje od wątroby funkcje krwiotwórcze. Następuje intensywny wzrost połączeń mięśniowo-nerwowych, co m.in.: pozwala na wzmożoną aktywność ruchową, a także wrażliwość dotykową głównie w okolicy twarzy. W jedenastym tygodniu życia zmiany rozwojowe obejmują kształtowanie się m.in. strun głosowych, doskonalenie budowy jelit (powstają błony śluzowe). Trzustka zaczyna wydzielanie insuliny do krwi. Zwiększa się też wrażliwość dziecka na dotyk. W dwunastym tygodniu następuje intensywny proces kostnienia żebra i kręgów. Zakończony zostaje rozwój strun głosowych i dziecko jest zdolne do wydawania głosu i reakcji płaczu na długo przed urodzeniem. Powstaje otwór odbytowy, nerki produkują mocz, który przez pęcherz moczowy dostaje się do płynu owodniowego. Przysadka i kora nadnerczy osiąga dostateczną dojrzałość by wydzielać hormony. Znaczny postęp w rozwoju dotyczy zmysłów. Obejmuje on kształtowanie się ośrodka informacji odbieranych przez oczy, dostrzeganie jakości smakowych wód płodowych, które dziecko połyka. Wrażliwość na dotyk ujawnia się w środkowych, bocznych i dolnych częściach ciała (wcześniej obejmowała tylko jego górne odcinki). Bardzo wzrasta aktywność ruchowa. Obraz ultrasonograficzny pokazuje, że na tym etapie rozwoju dziecko rusza głową, podciąga się, wyprostowuje ręce i nogi, porusza stopami, otwiera i zamyka usta, przesuwa gałki oczne, ściąga brwi, robi grymasy mięśniami twarzy, przeciwstawia kciuk pozostałym palcom. W tym okresie przemian fizjologiczny rytm pracy mózgu dziecka ujawnia nie tylko typowe dla człowieka, ale także indywidualny układ fal mózgowych umożliwiający odróżnienie jednego dziecka od innych.
Drugi trymestr ciąży obejmuje trzy kolejne miesiące rozwoju. W tym czasie następuje dynamiczny wzrost dziecka, dojrzewa też fizjologiczne podłoże dla rozwoju psychiki.
W czwartym miesiącu życia zwiększa się ilość płynu owodniowego, który pozwala utrzymać stałą temperaturę ciała, pozbawia dziecka uczucia ciężaru i tym samym ułatwia aktywność ruchową. Dostarcza też składników odżywczych i wody. Ponadto łagodzi wstrząsy i skutki urazów fizycznych. Połykając płyn owodniowy (ok. l litr dziennie) rozwijające się dziecko ćwiczy mięśnie potrzebne w procesie oddychania, pobierania pokarmu, wydawania głosu. Łożysko matki pełni czynności życiowe, które po urodzeniu podejmą płuca, wątroba, nerki, jelita, gruczoły dokrewne. W trzynastym tygodniu występują spontaniczne, próbne ruchy oddychania, w piętnastym chwytania. Powstają też poduszeczki dotykowe na palcach, a na nich układ linii papilarnych - niezbity dowód własnej tożsamości. Między czternastym a piętnastym tygodniem rozwoju prenatalnego całe ciało dziecka staje się wrażliwe na dotyk. Receptory znajdujące się w skórze reagują nawet na ciśnienie wód płodowych. Dlatego też ucisk brzucha matki prowadzi do dyskomfortu. Dziecko wyraża ten nieprzyjemny stan poprzez zwijanie się, kopanie, okręcanie wokół własnej osi.
Oddech matki i ruch jej bioder tworzą warunek dla ćwiczenia zmysłu równowagi. Takie doświadczenia są rejestrowane przez, mózg i zapamiętywane przez dziecko, a powtarzane po urodzeniu (np. przez kołysanie), osłabiają stres, rozluźniają, uspokajają i sprzyjają fizycznemu i psychicznemu rozwojowi.
Jest to także czas dynamicznych zmian dokonujących się w mózgu. Na pofałdowanej już jego powierzchni można dostrzec bruzdy i zwoje. W znacznym zakresie uformowany jest móżdżek. Aktywna jest czołowa i potyliczna część kory mózgowej - siedlisko uczuć, woli, inteligencji, zdolności, pamięci. Tworzą się ciągle nowe połączenia nerwowe, w mózgu powstaje mapa ruchowa i czuciowa ciała. Pojawia się mielinizacja włókien nerwowych w rdzeniu kręgowym, dzięki czemu przebieg impulsów nerwowych jest szybszy.
W piątym miesiącu życia prenatalnego dziecko osiąga wagę 40 dkg. I mierzy ok. 25 cm. W jego fizycznym rozwoju można odnotować takie interesujące zjawiska jak porost włosów, brwi i rzęs, pojawiają się też paznokcie. Zaznacza się już proces wymiany zużytych komórek ciała na nowe (oprócz komórek układu nerwowego), można też usłyszeć bicie serca. Aktywność ruchowa jest wyraźna, a jakość i zróżnicowanie tej aktywności jest wyczuwalna przez każdą matkę. Jest to czas dużej wrażliwości na smak, ponieważ kubki smakowe znajdują się w gardle, na podniebieniu, policzkach i powierzchni całego języka. Na tym etapie rozwoju dziecko reaguje na nagłe zmiany temperatury. I tak, gorący czy zimny prysznic, duża porcja zimnych lodów, bądź gorącego płynu przyspiesza akcję serca i zwiększa ruchliwość płodu. Podobne reakcje występują w sytuacji nagłej i zarazem intensywnej zmiany oświetlenia lub przy bardzo silnych dźwiękach (głównie wibracjach). Zachowanie takie są interpretowane jako fizjologiczny odpowiednik przeżywanego przez
dziecko stresu i strachu.
W szóstym miesiącu rozwoju ciąży waga płodu wynosi 50-70 dkg., długość 35 cm. W tym okresie kształtują się wiązadła stawowe i wyraźnie postępuje proces kostnienia. Ruchy dziecka stają się silne, ich natężenie matka łatwo różnicuje. Zwiększa się też precyzja i siła ruchów oddechowych. W tym czasie zaznacza się mielinizacja mózgowia. Umożliwia to szybszy przebieg sygnałów dopływających i odchodzących od mózgu, a także ich przekaz między różnymi partiami mózgu. Postępująca dojrzałość układu nerwowego( ujawnia się w kształtowaniu niektórych odruchów bezwarunkowych, będących niewyuczoną reakcją organizmu na specyficzne bodźce. W czasie snu pojawia się faza REM- jest to czas intensywnego porządkowania i integrowania wszystkich sygnałów, jakie dotarły ze zmysłów i mięśni. W ciągu drugiego trymestru dziecko podwaja swoją wagę i stosunkowe szybko rośnie ok. 20 cm. Zaczyna się kształtować podściółka tłuszczowa. Jego organizm gromadzi produkty potrzebne dla rozwoju po urodzeniu (wapń, żelazo, białko, ciała odpornościowe). Dojrzewają narządy wewnętrzne a głównie układ nerwowy.
W trzecim trymestrze życia prenatalnego intensywnie doskonali się układ nerwowy. Dzięki tworzącym się bruzdom zwiększa się powierzchnie kory mózgowej. Postępuje dalsza mielinizacja włókien nerwowych, kształtują się ośrodki mózgowe poszczególnych zmysłów. Aktywność ruchowa dziecka stymuluje rozwój połączeń między nowymi komórkami nerwowymi. Sprzyja też kształtowaniu wzorców pamięciowych poszczególnych ruchów i odruchów bezwarunkowych.
Odnotować należy, że dziecko odczuwa ból. Przy słabej jeszcze mielinizacji włókien nerwowych następuje szybkie jego rozprzestrzenianie się na inne drogi nerwowe i w ten sposób następuje zwielokrotnienie nasilenia tych doznań.
Na przełomie 7 i 8 miesiąca życia płodowego rozwój połączeń nerwowych jest na tyle zaawansowany, że kora mózgowa może być podłożem świadomości oraz pewnych przejawów funkcjonowania pamięci, nabywania nawyków, myślenia i przeżywania emocji. W omawianym okresie lewa półkula mózgowa dojrzewa do przyjmowana dźwięków mowy, prawa - innych dźwięków. Dziecko najpierw jest wrażliwe na wibracje, następnie na silne pojedyncze dźwięki, później odbiera te nieco subtelniejsze, tj. uderzenia serca matki, burczenie w jej brzuchu związane z pracą narządów wewnętrznych, muzykę, głos matki. Wykazuje też zdolność przystosowania się do tych bodźców. Umiejętność odbioru i zapamiętywanie dźwięków o różnej częstotliwości i intensywności pozwala dziecku reagować zaraz po urodzeniu na mowę ludzką oraz dostosować swoje ruchy do rytmu mowy osób z otoczenia (?taniec" ciałem w rytm mowy dorosłego).
Jeżeli chodzi o muzykę, to w okresie prenatalnym dziecko nie tylko odbiera ją, ale również zapamiętuje. Po porodzie muzyka, z którą zetknęło się przed urodzeniem działa na nie uspokajająco, sprzyja lepszemu rozwojowi.
Jakość, a także intensywność aktywności ruchowej płodu, jak również pracy serca pozwalają przewidywać ruchliwość dziecka po urodzeniu, jego wrażliwość bądź odporność na docierające bodźce. Zmienność uderzeń serca w okresie prenatalnym sugeruje chwiejność emocjonalną, skłonność do paniki w życiu osobistym. Dzieci, które w okresie płodowym reagowały wolno i słabo na nagły, silny dźwięk, których szybkość uderzeń serca była stała i trudno było ją wytrącić z rytmu, wiele lat później były stabilne emocjonalnie, nie wpadały w panikę w sytuacji nieoczekiwanego bodźca, kontrolowały swoje emocje i zachowania, w myśleniu były konkretne, bez wybujałej fantazji. Natomiast dzieci, które w okresie prenatalnym reagowały żywo i szybko na każdy dźwięk, oceniane były po urodzeniu jako nadpobudliwe, mające żywą reakcję uczuciową i poznawczą.
W trzech ostatnich miesiącach przed urodzeniem następuje tworzenie się typu temperamentu seksualnego, tj. zróżnicowanej, zależnie od płci, tendencji do pojawiania się w dorosłym życiu zachowań seksualnych, rodzicielskich, pielęgnacyjnych związanych z prokreacją, a także sposobu wydatkowania energii.
W siódmym- ósmym miesiącu ciąży pojawia się zdolność uczenia się i zapamiętywania. Informacji z tego zakresu dostarcza analiza zarówno fantazji, jak też zabaw i twórczości dziecięcej. Omawiane znaki pojawią się również w snach i hipnozie dzieci, czy osób dorosłych. Pamięć ta dotyczy również pozycji ciała. W życiu osobniczym zarówno niemowlę, jak też człowiek dorosły, w sytuacji trudnej, stresowej, bądź we śnie, powtarza ?pamiętany" z okresu płodowego układ poszczególnych części ciała - odczuwa wtedy rozluźnienie, odprężenie, ukojenie.
W trzecim trymestrze życia prenatalnego dziecko odczuwa emocje. Są powodowane określonym zestawem hormonów, odpowiedzialnych za matczyne emocje. Docierają one do dziecka wraz ze strumieniem krwi z organizmu matki i spełniają ?rolę mediatora", łącznika między psychiką matki, a tworzącą się psychiką dziecka.
b)okres wczesnego dzieciństwa- od narodzin do 3 roku życia. Występują dwa pod okresy:
*pod okres wieku niemowlęcego- od narodzin do 1 roku życia. W okresie niemowlęcym mamy fazę noworodkową, pierwszy miesiąc życia to okres przystosowania się do zmiany temperatury i nowego sposobu oddychania, przyjmowania pokarmów i wydalania zbędnych produktów. Po urodzeniu dziecko ma 3.37kg i 51.2 cm. Ciemiączko duże (zarasta ok. 15 miesiąca), ciemiączko małe (zarasta w pierwszym kwartale życia).
Odruch Babińskiego- który polega na tym, że przy podrażnieniu podeszwy stopy duży palec podnosi się do góry. Odruch ten zanika w okresie niemowlęctwa. U dorosłego człowieka przy podrażnieniu podeszwy stopy palce zginają się w dół, jeśli dziecko nie zamknie stopy może to sugerować, że ma upośledzenie umysłowe(jak nie minie do pierwszego roku życia to źle).
Odruch chwytny- dziecko zaciska mocno nasz palec.
Odruch kolanowy- stuknięcie w ścięgno poniżej rzepki lub pod kolanem.
Odruch kroczenia- gdy chwycimy dziecko pod pachy wykonuje odruch kroczenia.
Odruch Moro- na dźwięk(przy wystraszeniu) dziecko wyciąga rączki tak jakby chciało kogoś objąć.
Odruch mrugania- gdy dziecku poświecimy latarką mruży oczy.
Odruch poszukiwania piersi- gdy dotkniemy palcem koło ust.
Po kilku dniach dziecko nabywa umiejętności naśladowania rodziców. Niemowlę jest, syntoniczne- wczuwa się w ?emocje? innych: śmiech, płacz(w przyszłości dzieci będą empatyczne).
*pod okres wieku po niemowlęcego- od 2 do 3 roku życia. Następuje rozwój poznawczy, który wyraża się w postaci zabawy, zabawy funkcjonalne- jest to swobodna czynność podejmowania dla przyjemności np. zabawa grzechotką. Następnie pojawiają się zabawy konstruktywne polegają na tym, że dziecko mniej lub bardziej zaplanowany sposób dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultaty swego działania np. babka z piasku. Zabawa symboliczna- tematyczna jest połączona z udawaniem coś lub kogoś np. w dom. Następuje rozwój mowy i komunikacji, dziecko czyni duże postępy w opanowaniu języka i mowy. Już w pierwszym roku życia dziecko zna kilka słów. Dziecko stosuje jednej nazwy do nazwania wszystkich obiektów, które są w jakiś sposób podobne- nadrościągłość znaczeń. W wieku 3 lat słownik dziecka liczy od 1000 do 1500 słów. Potrafią budować poprawne zdania. Dziewczynki lepiej mówią od chłopców.
c)okres średniego dzieciństwa zwany wiekiem przedszkolnym- od 4 do 6 roku życia. Spostrzeganie przez dziecko jest jeszcze nie dokładne, ogólnikowe i całościowe. Dzieci zauwarzaja jedynie cechy wyraziste i silne np. ostre barwy. Z czasem spostrzeżenia staja się bardziej subiektywne, dzieci zauważają to, co je śmieszy lub tego, czego się boją. Nie mogą być wiarygodnymi świadkami w sądzie, ponieważ widzą to, czego nie ma. Uwaga w wieku przedszkolnym, koncentracja zależy od indywidualnych cech dziecka. Uwaga jest początkowo mimowolna, ale z czasem zaczynają się kształtować zaczątki uwagi dowolnej. Wyobraźnia- dzieci zmyślają fakty opowiadając z pełnym przekonaniem, co jest nie możliwe. Nie nazywamy tego kłamstwem gdyż nie jest to celowe wprowadzenie w błąd. U dzieci świat baśni i rzeczywistości przeplata się. Pomiędzy 5 a 6 rokiem życia pojawiają się marzenia senne, opowieści z akcją i ruchem. Pamięć nie ma w pełni wykształconej pamięci słowno-logicznej, zapamiętuje lepiej materiał obrazkowy i czynności ruchowe. Pod koniec 6 czy 7 roku życia pojawiają się zaczątki pamięci dowolnej i trwałej. Ćwiczeniu pamięci dowolnej sprzyjają gry i zabawy dydaktyczne, w których trzeba coś zapamiętać. Rozwój uczuciowy u dzieci- ujawniają uczucia i nie potrafią ich maskować, od razu widać, co dziecko przeżywa, widoczne jest zwłaszcza w afektach- silne uczucia, które łatwo powstają i znikają. Dzieci są impulsywne i konfliktowe. Kontakty społeczne- główne otoczenie stanowi rodzina i przyjaciele. Ścisłe kontakty matki z dzieckiem, dziecko powoli zaczyna się uniezależniać od matki, 3 letnie dziecko jest całkowicie podporządkowane matce. 4 letnie dziecko chwali się matką, jest dumne, ale słownie buntuje się, przeciwstawia się jej. W 6 roku życia stosunek dziecka do matki zmienia się gwałtownie, autorytetem staje się Pani przedszkolanka, ojciec w dalszym ciągu ma silny autorytet. Konflikty z rodzeństwem są nie uniknione i burzliwe, ale mają pozytywne rezultaty, dzieci uczą się kompromisu.
d)okres późnego dzieciństwa zwany wiekiem młodszym - od 7 do 12 roku życia. 7 letnie dziecko powinno być dojrzałe do nauki szkolnej. Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej to takie, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno-emocjonalego oraz fizycznego, co umożliwi mu przystosowanie się do wymagań szkoły i kontynuowanie z powodzeniem nauki szkolnej. Dojrzałość szkolna należy przede wszystkim od czynników biologicznych. Wyraźnie rozwija się układ nerwowy, mózg dziecka 9 letniego waży 1.300 gramów, a człowieka dorosłego 1.500 gramów. Wyraźnie rozwija się myślenie abstrakcyjne związane to jest z rozwojem płatów czołowych, jest to ważne dla rozwoju etyki i moralności człowieka. W tym okresie kształtuje się pamięć logiczna, dowolna. Dziecko zapamiętuje to, co chce, pozwala to uczyć się tekstu ze zrozumieniem. W tym okresie powinna nastąpić automatyzacja najważniejszych reguł ortograficznych. Rozszerza się słownik dziecka z 3600 słów do 7200 słów. W tym okresie dzieci uczą się wypowiadać zwięźle, jasno i nie odbiegać od tematu. Myślenie dziecka jest długo konkretne, ale staje się coraz bardziej analityczne. Inteligencja dziecka nabiera charakteru operacyjnego tzw. na podstawie wyniku czynności dziecko potrafi odtworzyć punkt wyjścia czynności min. prowadzi do zrozumienia słabości. Dzieci rozwijają się społeczne, zależy im żeby mieć dobrą pozycje w klasie. Dzieci odizolowane bardzo źle się czują. Rozwija się rozumienie moralne.
e)okres adolescencji- okres dojrzewania-10,12-20,23lat
Występują dwa pod okresy:
*pod okres wczesnej adolescencji zwany wiekiem dorastania-10,12-15 lat. Dominują czynniki biologiczne. Dorastanie biologiczne jest to faza sterowana przez geny i przebiega bardzo podobnie u poszczególnych jednostek. Jest to okres zwiększonych konfliktów szkolnych, nasilonej neurotyczności i nazywa się to kryzysem młodzieńczym. Okres ten charktyryzuje duża pobudliwość, niepokój, drażliwość i szybka zmiana nastroju. Dziewczęta są nadąsane i płaczliwe, a chłopcy agresywni. Młodzież znajduje się w stanie stałego konfliktu między bycie dorosłym, a zachowaniem dzieckiem. Następują poszukiwania tożsamości, dziewczęta częściej niż chłopcy piszą wiersze, chłopcy mają więcej konfliktów. Błędy wychowawcze popełnianie przez rodziców ujawniają się teraz bardzo jaskrawo. Akcyrylacja rozwoju- przyspieszenie rozwoju.
*pod okres późnej adolescencji zwany wiekiem młodzieńczym-16-20.23 lat. Dominują czynniki kulturowe i choć oba te czynniki się wzajemnie przenikają można powiedzieć, że dorastanie zaczyna się biologicznie a kończy kulturowo. W tej fazie dorastania rozpoczyna się poszukiwanie wyjścia z chaosu działań. Procesy biologiczne są już ustabilizowane dlatego główną rolę odgrywają procesy intelektualne, może pojawić się lęk przed dorosłością, brak swobody w różnych poczynaniach, lęk przed ponoszeniem odpowiedzialności za swoje życie. Rozwija się światopogląd, obejmuje przekonania człowieka ważne dla niego i znaczące dla kultury, którą przyjęli. Światopogląd kształtuje się na podstawie wiedzy doświadczenie każdego indywidualnego człowieka. Światopogląd jest nierozerwalnie związany z jego intelektem i uczuciami. W okresie dojrzewania charakterystyczne są przekształcenia światopoglądu. Okres ten jest często buntem, po którym następuje świadoma akceptacja bądź negacja prawd religijnych. Kształtowanie się światopoglądu jest znacznie utrudnione w rodzinach charakteryzujących się rozpadem wartości. Duże znaczenie mają nie powodzenia szkolne.
f)okres wczesnej dorosłości zwany wiekiem średnim- 20,23-35,40 lat. Jest to dramatyczny okres w życiu człowieka, jest to wprawdzie okres pełni sił fizycznych i sprawności, okres twórczej ekspansji, ale jest to jednocześnie czas podejmowania najważniejszych decyzji, spiętrzania wielu zadań i obowiązków. Człowiek w tym okresie życia w różnych rolach występuje po raz pierwszy. W tym okresie powinien usamodzielnić się emocjonalnie, materialnie i opuścić dom rodzinny. Zadania okresu wczesnej dorosłości to rozpoczęcie pracy zawodowej, wybór towarzysza, nauka życia z nim, założenie rodziny, wychowywanie dzieci, prowadzenie domu i odnalezienie się w odpowiednich grupach społecznych.
g)okres średniej dorosłości-35,40-60,65. Jest to okres stabilizacji. Człowiek powinien mieć ustabilizowaną sytuacje rodzinną i zawodową, niezależność ekonomiczną i osobistą, ale jest to trudny okres, ponieważ dzieci dorastają i odchodzą. Pojawia się kryzys wieku średniego. Ludzie próbują zmieniać coś w swoim życiu, zakładają nową rodzinę, uciekają w alkohol, w używki, zaczynają realizować swoje zainteresowania i przechodzą na emeryturę.
h)okres późnej dorosłości zwany wiekiem starzenia się-55-60 lat.
Rzeczywiste starzenie się ma charakter indywidualny i zależy zarówno od cech biologicznych jak i psychicznych jednostki. Tempo i nasilenie procesów starzenia się są inne dla każdego człowieka. Starość wiąże się, z realizacją takich zadań rozwojowych, jak: przystosowanie do zmniejszającej się siły fizycznej, przystosowanie do emerytury i zmniejszonego dochodu, pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka, ustanowienie związku z grupą przyjaciół w podobnym wieku, zmienianie ról społecznych w elastyczny sposób, ustanowienie satysfakcjonujących warunków życia, odpowiadających wymaganiom wieku senioralnego.
7. Emocje i uczucia:
Informacje, które docierają do człowieka z otoczenia i własnego organizmu za pośrednictwem zmysłów, wytworzone na podstawie procesów myślowych oraz przywoływane z pamięci, mogą mieć dla podmiotu podwójne znaczenie.
Po pierwsze, informują jednostkę o strukturze otoczenia i o stosunkach między różnymi jego elementami, a wiec dostarczają informacji opisujących świat. Poznawanie świata i własnego organizmu odbywa się dzięki procesom poznawczym takim jak wrażenia, spostrzeżenia, pamięć, uczenie się i myślenie.
Po drugie te same informacje wywołują w organizmie specyficzne procesy, które odzwierciedlają stosunek podmiotu do poznawanych treści. Ustosunkowanie się podmiotu do odbieranych informacji z otoczenia to inaczej, emocje.
Emocje i uczucia przenikają całe życie psychiczne człowieka; są czynnikami aktywizującymi jego zachowanie. Dzięki emocjom i uczuciom działanie lub ogólne zachowanie jednostki staje się indywidualne, różne od działań i zachowań innej osoby.
Ze względy na tę wielostronność i wielofunkcyjność bardzo trudno jest zdefiniować zarówno emocje jak i uczucia. Obejmują one bowiem całą osobę ludzką i dotyczą stanu wewnętrznego człowieka oraz jego sferę działań i zachowań. Często pojęcia te używane są zamiennie. Jednak należy dokonać rozróżnienia między emocjami a uczuciami. Zwykle: emocje (np. strach, złość, przyjemność) są związane z procesami fizjologicznymi człowieka. Natomiast uczucia dotyczą sfery psychiczno-duchowej człowieka_(np. przyjaźń, miłość, radość, zadowolenie, cierpienie, szczęście).
Obecnie w psychologii coraz powszechniej jest przyjmowana następująca definicja emocji: ?emocja jest złożonym zespołem zmian cielesnych i psychicznych; obejmujących pobudzenie fizjologiczne,, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuację, spostrzeganej jako ważne dla danej osoby.
W definicjach emocji i uczuć podkreśla się następujące ich właściwości:
a) są złożonym zespołem zmian, gdyż obejmują zmiany fizjologiczne i psychiczne;
b) są formą odpowiedzi na sytuację, zdarzenie, czyli na określony bodziec;
c) powstają w rezultacie przypisania znaczenia czy ważności jakimś
zdarzeniom, bodźcom, sytuacjom.
Witwicki określił, iż emocje są zawsze formą interakcji i wyrażają sposób doświadczania tej interakcji. .Emocje, bowiem określają, co jest dla jednostki korzystne, a co zagrażające, co obojętne, a co niezmiernie ważne. Wynika stąd, że procesy emocjonalne i uczuciowe obok procesów poznawczych odgrywają podstawową rolę w całokształcie czynności regulacyjnych.
Podstawowe cechy emocji:
Wyróżnia się cztery podstawowe komponenty emocji, z których każdy odgrywa odmienną rolę w procesach regulacji i samoregulacji. Są to:
1. pobudzenie emocjonalne;
2. znak emocji;
3. treści emocji;
4. siła emocji.
Pobudzenie emocjonalne, czyli intensywność procesów emocjonalnych, jest stanem aktywacji, które może wyrażać się w trzech różnych formach:
a) w formie wzrostu napięcia mięśniowego, co prowadzi do wzrostu aktywności motorycznej; bądź ogólnej (niepokój ruchowy, wzrost szybkości i siły ruchów) bądź lokalnej (tiki, mimowolne ruchy różnych części ciała);
b) w formie wzrostu intensywności procesów umysłowych, co wyraża się w przyspieszeniu i biegu skojarzeń (kłębieniu się myśli);
c) w formie pobudzenia osi przysadka - nadnercze oraz tzw. autonomicznego układu nerwowego.
Na skutek działania bardzo silnych emocji w ciele człowieka zachodzi wiele zmian organicznych:
- źrenice oczu się rozszerzają tworząc tzw. odruch źreniczny;
- powieki są nienaturalnie szeroko rozwarte, dając wrażenie wytrzeszczu oczu;
- zachodzi reakcja pilomotoryczna polegająca na tym, że jeżą się włoski na skórze powodując niekiedy efekt tzw. gęsiej skórki;
- podnosi się ciśnienie krwi;
-wzmaga się szybkość i siła uderzeń serca;
- zmienia się tempo i głębokość oddechu polegające na jego spowolnieniu lub przyspieszeniu. Następuje zaburzenie proporcji czasu wdechu i wydechu. Czas wdychania ulega wydłużeniu, natomiast wydech jest szybszy i płytszy. Prowadzi to do powiększenia się oskrzelików płucnych;
- znacznie wzmaga się wydzielanie wewnętrzne;
- gruczoły potne w skórze produkują zwiększoną ilość potu;
- ślinianki wydzielają znacznie mniej śliny lub nie produkują jej wcale dając wrażenie suchości w ustach;
- zmniejsza się wydzielanie soków żołądkowych;
- zaburzeniu ulega perystaltyka jelit i żołądka;
- gruczoły nadnerczy wydzielają adrenalinę, która sprawia, że serce bije szybciej, wątroba wydziela więcej glukozy do układu krwionośnego i wzmaga się krzepliwość krwi.
Emocje i uczucia mogą mieć znak ujemny i dodatni. Stany emocjonalne ujemne mogą wyrażać się w formie niezadowolenia, przykrości, cierpienia, zaś dodatnie w formie zadowolenia, radości, szczęścia, euforii. Emocje przykre wytwarzają u człowieka tendencje do zaniechania czynności, które je wywołały albo unikanie kontaktu z obiektem, który je wytworzył. Natomiast cechą charakterystyczną emocji dodatnich jest podtrzymanie odpowiedniej aktywności bądź kontaktu z przedmiotem, który ją wywołał.
Procesy emocjonalne różnią się między sobą pod względem treści. Chociaż odczucia emocjonalne mogą być przyjemne bądź przykre, to żadne z emocjonalnych odczuć nie ma stałego zabarwienia afektywnego i zależy to od sytuacji, w której występuje, a także od doznań i wyobrażeń o przeżywanych emocjach. Tak jest np. w przypadku emocji gniewu, który może być nie kiedy przyjemny lub wręcz bardzo nie przyjemny. Ze względu na jakość emocji można wyróżnić emocje strachu, gniewu, wstrętu, smutku, ciekawości, radości itp. Niektóre emocje ze względu na swą treść wywołują tendencje do określonych zachowań.
Ciekawość pobudza do interesowania się i do podejmowania czynności badawczych.
Strach najczęściej pobudza do ucieczki, choć nie kiedy powoduje reakcje ?bierno-obronne? uniemożliwiające człowiekowi wykonanie jakiegokolwiek ruchu( znieruchomienie, skamienienie ze strachu).
Gniew pobudza człowieka do ataku na źródło wywołujące emocje. Wstręt wywołuje w człowieku tendencje do usuwania lub przynajmniej trzymania się z daleka od źródła emocji.
Nadzieja wywołuje skłonność do zachowań, które powinny przybliżyć spełnienie oczekiwań człowieka.
Siła emocji to nasilenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadającej danej emocji; tendencji takiej można przypisać tym większą siłę im większe przeszkody (wewnętrzne lub zewnętrzne) muszą się pojawić, aby powstrzymać wystąpienie reakcji emocjonalnej.
Człowiek przychodzi na świat z umiejętnością rozróżniania jedynie między dwoma emocjonalnymi odczuciami: bólem lub dyskomfortem spowodowanym nie spełnieniem potrzeb dziecka, a łagodną przyjemnością związaną z zaspokojeniem potrzeb i miłością otoczenia. Jednak już we wczesnym okresie życia ogólne pobudzenie zostaje zróżnicowane na emocje rozpaczy i rozkoszy. Każde z nich tworzy z czasem całą rodzinę emocji pokrewnych. Rozpacz ulega zróżnicowaniu na gniew, strach, niesmak i zazdrość. Rozkosz rozdziela się kolejno na emocje uniesienia, a potem radości, zadowolenia. Psychologowie próbują określić emocje, które ujawniają się w różnych okresach życia ludzkiego, a zwłaszcza we wcześniejszych fazach rozwojowych i wskazywać na specyficzne ich właściwości.
Rice opisał rodzaje emocji u dzieci, które pojawiają się w okresie wczesnego dzieciństwa. Emocje oraz okres ich ujawnienia się przedstawia:
Nazwa emocji Okres ujawnienia się emocji
Ciekawość Występuje od urodzenia
Zmartwienie (dystres) Występuje od urodzenia
Wstręt Występuje od urodzenia
Radość (uśmiech społeczny) 4-tydzień życia
Gniew 3-4 miesiąc życia
Zdziwienie 3-4 miesiąc życia
Smutek 3-4 miesiąc życia
Lęk (niepokój) 5-7 miesiąc życia
Wstyd, nieśmiałość 6-8 miesiąc życia
Pogarda (lekceważenie) Drugi rok życia
Wina Drugi rok życia
Tabela: Okresy rozwoju emocji dziecięcych.
Hurlock opisując rozwój emocjonalny dziecka podkreśla, że od jego cech charakterystycznych należą:
a) intensywność emocji - dzieci reagują równie silnie na wydarzenia błahe, jak i poważne (jest to również charakterystyczne dla młodzieży);
b) częste występowanie - dzieci często manifestują swoje uczucia, natomiast w miarę dorastania powstrzymują się od emocji lub reagują w sposób społecznie akceptowany;
c) duża zmienność stanów emocjonalnych - małe dzieci łatwo i szybko przechodzą od śmiechu do płaczu, od radości do złości;
d) zmiana nasilenia emocji - niektóre wcześniejsze silne uczucia stopniowo słabną, inne początkowo słabe ulegają nasileniu, co jest spowodowane zmianami sfery osobowościowo-popędowej dziecka;
e) indywidualność emocji - wszystkie noworodki reagują tak samo, natomiast w miarę rozwoju zaznacza się zróżnicowanie w reakcjach emocjonalnych;
f) uczucia uzewnętrzniają się w zachowaniu - dzieci nie zawsze ujawniają reakcje emocjonalne, mogą je wyrażać pośrednio w postaci niepokoju, krzyku przez różne oznaki nerwowości (np. obgryzanie paznokci, ssanie kciuka).
W miarę wzrastania dziecko nabiera różnych nawyków emocjonalnych - od prostych do bardziej skomplikowanych, od przypadkowych do wybieranych selektywnie, od impulsów do bardziej świadomych i wyuczonych. Jest to w pewnym stopniu uwarunkowane genetycznie, ale również środowisko, w którym dziecko wzrasta i stosowany wobec niego proces wychowawczy. stanowią ó przyszłym kształcie "ujawnianych przez niego emocji.
Czynniki wywołujące emocje:
Wyróżnia się trzy kategorie czynników, które mogą wywoływać określone emocje.
1. Naturalne (pierwotne) bodźce emocjonalne.
Emocje powstają pod -wpływem bodźców zmysłowych oraz bodźców
pochodzących z narządów wewnętrznych. Czynniki szkodliwe lub pożyteczne dla człowieka posiadają właściwości emocji wpływających bezpośrednio na określony stan organizmu. Emocje te są wrodzone i nie zależą od doświadczenia jednostkowego. Wszystkie bodźce zmysłowe mające określone znaczenie dla jednostki ze względu na przekazywaną informację, zawierają także odpowiedni komponent emocjonalny. W zależności od jakości bodźców zmysłowych w reakcji człowieka występuje komponent poznawczy lub emocjonalny. W przypadku wrażeń wzrokowych lub słuchowych przeważa komponent poznawczy, natomiast w przypadku bodźców bólowych i zapachowych dominuje komponent emocjonalny.
Na jakość emocji, niezależnie od rodzaju wywołującego ją bodźca, wpływa w zasadniczy sposób siła tego bodźca. Bodźce silne i nagłe wywołują przeważnie emocje ujemne, a słabe emocje dodatnie.
Specyficzną wartość emocjonalną posiadają bodźce wzrokowe. Zależy to od barwy i kształtu, które w określony sposób mogą wpływać na emocje człowieka. Barwy tzw. pastelowe wydają się być ciepłe i przyjemne dla człowieka, podczas gdy kolory szarozielone wydają się być zimne i mniej przyciągające. Podobnie jest z bodźcami słuchowymi. Niektóre dźwięki są bowiem z natury przyjemne dla człowieka, ponieważ są harmonijne; inne natomiast są nieprzyjemne. Także pozostałe bodźce zmysłowe, takie jak zapachowe, dotykowe wywołują w człowieku emocje o różnych znakach.
Reakcje emocjonalne występują również pod wpływem bodźców pochodzących z narządów wewnętrznych człowieka. Mogą one wywoływać bądź niespecyficzny stan ogólny organizmu w poczuciu rześkości lub ociężałości, bądź mniej lub bardziej wyraźne emocje związane z zaspokojeniem potrzeb biologicznych organizmu. Stany chorobowe organizmu również wywołują pojawienie się charakterystycznych emocji; np. stan przed grypowy powoduje drażliwość, niecierpliwość, a chorobą, serca może powodować napadowe stany lękowe.
Bodźce kinestetyczne wytworzone w wyniku własnych czynności człowieka mogą być źródłem określonych emocji. Długotrwała bezczynność, jak również długotrwała aktywność przekraczająca wydolność podmiotu wywołuje negatywne emocje. Aktywność, której przebieg jest płynny, nie przekraczający możliwości i wydolności człowieka, jest źródłem silnych i pozytywnych emocji. Przeciążenie organizmu wywołuje z reguły emocje ujemne.
2. Wtórne bodźce emocjonalne.
Bodźce pierwotnie emocjonalnie neutralne mogą nabyć właściwości wywołania emocji. Staje się to możliwe na skutek uczenia się. Na zasadach uczenia się dokonuje się zmiana znaczenia sygnałowego bodźca. Uczenie się polega na kojarzeniu różnych rodzajów bodźców obojętnych z bodźcami pierwotnie wywołującymi emocje (emoto-genne). Zachodzi tu proces uczenia się przez warunkowanie klasyczne i instrumentalne. Bodziec, który uzyskał w drodze warunkowania zdolności do wywoływania emocji jest warunkowym bodźcem emocjonalnym. W przypadku bodźców pod jakimś względem podobnych występuje generalizacja bodźca i reakcji emocjonalnej. Na tej zasadzie człowiek warunkuje wiele upodobań i niechęci. Czasem człowiek zupełnie nie zdaje sobie sprawy, dlaczego kogoś od pierwszego wejrzenia nie lubi. Właśnie zwykle jest to wynikiem działania generalizacji. Wystarczy, aby osoba ta była pod jakimś względem podobna do kogoś, kogo nie lubimy i już to wzbudza w nas niechęć. Występuje także generalizacja bodźców pozytywnych. Z tych powodów pewne osoby wydają się nam od razu sympatyczne, pomimo, że nie zdajemy sobie sprawy, dlaczego.
Procesy emocjonalne w sytuacjach złożonych lub nowych, w których nie występują naturalne bodźce emocjonalne, ani też bodźce z nimi skojarzone, zależą od tego, jak człowiek zinterpretował sytuację, czyli jakie przypisał jej znaczenie. Sytuacje dla człowieka nowe mogą być przez niego oceniane jako sprzyjające lub zagrażające i w zależności od tego wytworzą się emocje pozytywne bądź negatywne. Nie są to jednak czynniki jedynie wywołujące emocje. Dla sytuacji zagrażających takimi dodatkowymi warunkami jest ocena własnych możliwości poradzenia sobie z sytuacją. Jeżeli człowiek ma poczucie, że w pełni kontroluje sytuację, wówczas zagrożenie nie wywoła emocji. Sytuacja, którą spostrzega się jako zagrażającą, może wywołać jedną z trzech głównych reakcji emocjonalnych: strach, gniew, przygnębienie. Reakcje emocjonalne w sytuacji zagrożenia mogą być modyfikowane przez inne procesy regulacyjne. Silna koncentracja na zadaniu, które człowiek ma wykonać, może zmniejszać nasilenie reakcji emocjonalnej wywołanej przez zagrożenie.
3. Emocje i oczekiwania.
U człowieka wytwarzają się oczekiwania, co do mających nastąpić zdarzeń oraz co do wyników własnych czynności, czyli wytwarzają się określone nastawienia. Pojęcie oczekiwania oznacza pewien stan, który z dużym prawdopodobieństwem powinien nastąpić po wystąpieniu pewnych warunków.
Rozbieżność między oczekiwaniami a rzeczywistością zawsze wywołuje emocje. Natężenie i znak emocji zależą od rodzaju oczekiwania oraz od stopnia rozbieżności. Brak rozbieżności pomiędzy oczekiwaniami a rzeczywistością jest dla człowieka obojętna i nie wywołuje żadnych emocji, ale jeśli ten stan trwa dłużej, to prowadzi do wystąpienia emocji negatywnych. Mata rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a rzeczywistością wywołuje zawsze emocje pozytywne.
Ważnym źródłem emocji są również relacje między oczekiwaniami, co do podjętych działań przez człowieka a osiągniętymi rezultatami. Osiągnięcie oczekiwanego rezultatu wywołuje emocje dodatnie, a nie osiągnięcie go prowadzi zawsze do emocji negatywnych.
Regulacyjne funkcje emocji:
Emocje stanowią najbardziej podstawowy czynnik orientacji w środowisku i w tym sensie nawet poprzedzają czynności poznawcze. Ponieważ stanowią genetycznie najstarszą i najprostszą formę orientacji, nabierają szczególnego znaczenia w sytuacjach, gdy korzystanie z mechanizmów poznawczych jest niemożliwe lub bardzo ograniczone. Ma to miejsce zawsze wtedy, gdy wymagana jest szybka i skuteczna regulacja z punktu widzenia interesów organizmu.
Reakcje emocjonalne w pewnych podstawowych formach są wrodzone, ale pełna gama stanów emocjonalnych człowieka jest następstwem uczenia się, w którym ważną rolę odgrywają czynniki społeczno - kulturowe. Reakcje emocjonalne działają jako czynnik motywujący i regulujący zachowanie. Występować mogą w czterech formach jako:
- ekspresja procesów emocjonalnych,
- wyładowanie emocjonalne,
- zmiany w stanie świadomości,
- gotowość do określonych stosunków z otoczeniem.
Ekspresja emocjonalna umożliwia komunikowanie swoich stanów emocjonalnych innym ludziom. Człowiek wyraża swoje emocje w różnych formach mimiki, pantomimiki, wokalizacji i sposobie zachowania się. Człowiek swoją ekspresję emocjonalną ujawnia w zmianie wyrazu twarzy. Na podstawie mimiki możemy dość dokładnie ocenić stan emocjonalny drugiej osoby. Ekspresja mimiczna w podstawowej formie jest wrodzona. Mimika była przedmiotem licznych badań w celu znalezienia typowych reakcji mimicznych dla wyrażenia określonych uczuć. Okazuje się, że na podstawie wyrazu twarzy można określić, jakie proste reakcje są wyrażane, np. strach, zdziwienie, szczęście, smutek. Sposób wyrażania mimicznego wymienionych emocji jest wspólny dla gatunku ludzkiego, niezależny od ras i grup społecznych. Człowiek pod wpływem emocji często przyjmuje określoną postawę ciała, a także wykonuje szereg charakterystycznych ruchów dla przeżywanej przez siebie emocji; np. żywo gestykuluje.
Nie zawsze jednak na podstawie mimiki i pantomimiki drugiej osoby, potrafimy bezbłędnie ocenić jej stan emocjonalny, ponieważ na sposób oceny emocji innych osób ma wpływ nasz własny stan emocjonalny. Ponadto w ocenie cudzych stanów emocjonalnych posługujemy się osobistymi sposobami ujawniania emocji, które w pewnym stopniu są wrodzone, ale także zależą od innych czynników środowiskowych, sytuacyjnych i osobowościowych. Istnieje, co prawda wspólny dla ogółu ludzi sposób elementarnej komunikacji emocjonalnej. Występują również różnice kulturowe odnoszące się do wyuczonych reakcji emocjonalnych. Czynnikiem utrudniającym odczytywanie znaczenia emocji jest nastawienie na poznawczą orientacje w świecie. Wyraziste formy ekspresji emocjonalnej są w naszej kulturze źle widziane jako oznaka braku umiaru i powściągliwości.
Szczególnym rodzajem ekspresji przeżyć emocjonalnych jest ich werbalizacja. Człowiek przy pomocy słów może przekazywać informacje o bardzo delikatnych, niekiedy nie przejawiających się ani w mimice, ani w pantomimice stanach emocjonalnych. Jednak ekspresja werbalna jest najmniej wiarygodnym sposobem informowania o rzeczywistych przeżyciach emocjonalnych jednostki, ponieważ reakcje słowne stanowią tę formę zachowania się, która podlega ścisłej samokontroli.
Zachowanie się jako forma ekspresji emocjonalnej obejmuje np. śmiech, płacz lub też wydawanie różnych, często nieartykułowanych dźwięków i głosów.
Do reakcji emocjonalnych zalicza się zachowania wyładowujące. Ich podstawową funkcją jest komunikowanie pewnych treści innym ludziom. Do tego typu zachowań, zwłaszcza w kulturach dawnych należy taniec i śpiew. Współcześnie bardziej charakterystyczne są wyładowania werbalne i różnego rodzaju zachowania gwałtowne, agresywne, destrukcyjne. Polegają one na bieganiu, tupaniu załamywaniu rąk, biciu pięściami w stół, wyrywaniu włosów, drapaniu twarzy itp. Do kategorii zachowań wyładowujących można zaliczyć także palenie papierosów, upijanie się narkotyzowanie czy nadmierne jedzenie.
Reakcje emocjonalne wywoływać mogą zmiany wstanie świadomości. Człowiek nie zawsze może sobie zdawać sprawę ze swoich stanów emocjonalnych. Może mieć świadomość niepełną, ograniczoną, bądź zniekształconą. Emocje, zwłaszcza bardzo intensywne, mogą wpływać bezpośrednio na procesy świadomości zmieniając ich przebieg. Może dojść do zmiany kategorii, za pomocą, których człowiek rejestruje i kumuluje doświadczenie. Pod wpływem emocji posługujemy się kategoriami o silnym komponencie emocjonalnym wartościującym i oceniającym.
Reakcje emocjonalne mogą się przejawiać u człowieka w gotowości do określonych stosunków z otoczeniem. Wyraża się to w zbliżaniu bądź oddalaniu się od otoczenia, albo wręcz w jego atakowaniu.
Wpływ emocji na przebieg czynności poznawczych:
Istotą emocji jest ocena stosunków między podmiotem a otoczeniem, dlatego w sposób szczególny wpływają one na przebieg procesów poznawczych. Wpływ ten jest uzależniony zarówno od pewnych cech emocji, jak również samych procesów poznawczych. Emocje wywierają znaczący wpływ na wszystkie procesy poznawcze, to jest na spostrzeganie (szczególnie spostrzeganie ludzi), uczenie się, pamięć, wyobrażenie, myślenie. Wpływ ten z jednej strony może być pozytywny, to znaczy mogą ułatwiać bądź usprawniać przebieg określonych czynności. Spostrzeżenia stają się bardziej żywe, wyraziste, a spostrzeganie bardziej skoncentrowane i dokładne. Pamięć i myślenie funkcjonują poprawniej.
Emocje wpływają również ujemnie na procesy poznawcze, zaburzają je, a niekiedy wręcz całkowicie dezorganizują. Emocje
wpływają na selekcję procesów poznawczych i selekcję informacji.
Podstawowymi czynnikami determinującymi wpływ emocji na procesy poznawcze są przede wszystkim siła i znak emocji, ale także stopień ustrukturalizowania procesów poznawczych. Największy wpływ na proces organizacji i dezorganizacji struktur umysłowych ma jednak stopień intensywności emocji.
Gdybyśmy procesy emocjonalne stopniowali od najsłabszych, tzn. od braku emocji do najsilniejszych, to wpływ ekspresji znacznie różni się na poszczególnych etapach w sposobie organizowania lub dezorganizowania procesów poznawczych. Wpływ emocji na struktury poznawcze przeanalizujemy na podstawie wyodrębnionych 5 stopni ich intensywności.
Pierwszy stopień intensywności.
W sytuacji, gdy jest brak emocji, tzn. intensywność emocji jest zerowa lub bliska zeru, człowiek kieruje się w działaniu przede wszystkim informacją, jaką niosą dochodzące do niego bodźce.
Drugi stopień intensywności.
Występuje tu minimalny stan natężenia emocji, który może być nawet nie uświadamiany przez podmiot Wpływa on korzystnie na przebieg procesów poznawczych i jest w zasadzie niezależny od znaku emocji. Zauważa się, że mają one większy wpływ, ale również pobudzenie negatywne nie wpływa na jakąkolwiek deformację procesów poznawczych.
Trzeci stopień intensywności.
Występują tu emocje o średniej sile, które człowiek jest w stanie w pełni kontrolować. Emocje te mają wyraźny wpływ na przebieg czynności poznawczych, który koresponduje z charakterem przeżywanych emocji. Np. u człowieka głodnego pojawiają się wyobrażenia związane z jedzeniem.
Czwarty stopień intensywności.
Występują tu emocje silne, które działają w kierunku selekcji czynności poznawczych zgodnie z treścią przeżywanych emocji. Silne emocje mogą przybrać postać gwałtownych wybuchów emocjonalnych szybko ustępujących, bądź też przeżyć bardziej intensywnych, utrzymujących się przez dłuższy czas. Długotrwałe przeżycia emocjonalne powodują, że tok myśli, procesy pamięci, czy sposób spostrzegania otoczenia są wyraźnie podporządkowane dominującym emocjom. Niekiedy pod wpływem silnych emocji powstają blokady czynności, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają uruchomienie procesów poznawczych.
Piąty stopień intensywności.
Na tym etapie emocje osiągają maksymalne nasilenie przybierając postać furii, szału czy też stuporu, które całkowicie dezorganizują czynności poznawcze. Człowiek w stanie takiego wzburzenia emocjonalnego nie jest zdolny myśleć ani prawidłowo spostrzegać. Sam atak szału lub stuporu jest groźny zarówno dla podmiotu przeżywającego afekt, ale także dla otoczenia. Człowiek przeżywający tak silne emocje uruchamia tylko te czynności poznawcze, które służą bezpośrednio wyładowaniu stanu emocjonalnego.
Emocje w znacznym stopniu wpływają na sprawność działania człowieka, która jest różna w zależności od stopnia intensywności i treści przeżywanych emocji. Brak pobudzenia emocjonalnego, czy tez zbyt słabe pobudzenie nie sprzyja sprawności działania. Podobnie jest w pobudzeniu zbyt wysokim, które również dezorganizuje i zaburza działanie człowieka. Omawiając to na przykładzie działalności szkolnej można stwierdzić, że uczeń, który przystępuje do egzaminu z pełną obojętnością, najprawdopodobniej będzie zdawał gorzej niż przy lekkim udziale emocji, ponieważ trema sprzyja wówczas efektywności działania usprawniając procesy umysłowe człowieka. Z kolei uczeń zbyt silnie zdenerwowany, przejawiający nadmierne pobudzenie emocjonalne, skazany jest raczej na niepowodzenie, ponieważ jego stan afektywności dezorganizuje proces myślenia, w wyniku czego uzyskuje ocenę na egzaminie znacznie poniżej jego potencjalnych możliwości intelektualnych.
Treść przeżywanych emocji pozostaje w określonym związku z efektywnością działania człowieka. Na przykład uczucie gniewu wpływa z reguły mobilizująco na działanie, zwiększając aktywność podmiotu, natomiast uczucie smutku lub przygnębienia wywołuje przeciwny efekt, doprowadzając nawet do całkowitej bierności. Jednak treść emocji, jak i ich intensywność wzajemnie się warunkują i wpływają na efektywność działań człowieka.
Jak wykazano nawet intensywność emocji o średnim stopniu natężenia wpływa ujemnie na procesy poznawcze człowieka, a zwłaszcza na jego myślenie. Natomiast w stanie wzburzenia emocjonalnego człowiek nie jest w stanie reagować adekwatnie do sytuacji, gdyż jego stan afektywny zaburza i całkowicie dezorganizuje jego zdolności pamięci, uwagi, spostrzegania i myślenia. Jednak kiedy człowiek ochłonie, uspokoi się, znowu może zacząć działać efektywnie, a jego procesy poznawcze funkcjonują poprawnie. Emocje mogą mieć, zatem przejściowy ujemny wpływ na procesy psychiczne i jest to uwarunkowane przede wszystkim długością trwania intensywnego stanu emocjonalnego. Człowiek, który znajduje się przez długi czas pod wpływem działania silnych emocji nie jest w stanie poprawnie i efektywnie funkcjonować. Przeżycia bardzo intensywne i utrzymujące się przez dłuższy czas, powodują, że tok myśli, procesy pamięci, czy też sposób spostrzegania otoczenia czy sytuacji życiowej są wyraźnie podporządkowane dominującym emocjom.
Wpływ emocji na organizm:
Emocje poza przejściowym, ujemnym wpływem na procesy poznawcze mogą wywierać również trwalsze, szkodliwe skutki organiczne. Nadmiar ujemnych emocji przeżywanych przez człowieka może wpływać niekorzystnie na jego zdrowie. Wpłynęło to na rozwój całej gałęzi nauki z pogranicza medycyny i psychologii zwanej psychosomatyką. U jej podstaw leży założenie, że wiele fizycznych dolegliwości wiąże się z psychicznym nastawieniem i typem reakcji emocjonalnej na życiowe problemy.
Wyróżnia się tu dwie klasy problemów:
- uraz psychiczny, nadmierny długotrwały stan emocjonalny wpływa na rozwój choroby somatycznej, co ujawnia się w postaci choroby psychosomatycznej,
-choroba somatyczna wpływa na ujawnienie się typowych dla niej cech psychicznych. Przykładem może być ukształtowany się stan psychiczny osób chorych na serce, u których występuje silny lęk i koncentrowanie się na własnym organizmie, albo w przypadku osób z nadczynnością tarczycy zauważa się zwiększoną pobudliwość połączoną z negatywnymi emocjami lęku lub gniewu.
W psychosomatyce jest już poznana dość duża liczba chorób, które mają swe podłoże w psychice ludzkiej, w nadmiernej liczbie negatywnych emocji, z którymi człowiek nie może sobie poradzić.
Do chorób psychosomatycznych zalicza się chorobę żołądka i dwunastnicy, mającą swe źródło w zbyt licznych stresach przeżywanych przez człowieka. Wtedy to nadmiernym napięciom emocjonalnym towarzyszy zwykle zwiększone wydzielanie się kwasów żołądkowych przyczyniających się do powstawania wrzodu i krwawienia. Chorobą układu pokarmowego, która zazwyczaj ma również podłoże psychosomatyczne, jest zapalenie okrężnicy, której przyczyną jest niewłaściwa perystaltyka jelit.
Silne i długotrwałe emocje mogą być przyczyną wielu chorób skórnych wśród których najczęściej spotykaną jest pokrzywka. Szczególnie niekorzystny wpływ emocji zaznacza się w chorobach serca i układu krążenia. W organizmie człowieka pod wpływem przeżywanych silnych emocji krew krąży szybciej i wzrasta jej ciśnienie. Jeśli człowiek znajduje się często w sytuacjach dla niego trudnych wywołujących nadmierne emocje, wówczas stan podwyższonego ciśnienia może się u niego utrwalić w postaci choroby nadciśnieniowej. W czasie przezywanych emocji gruczoły nadnerczy produkują nadmierną ilość adrenaliny, powodującej wzrost krzepliwości krwi. Może to doprowadzić do zawału serca lub zatoru mózgu.
Następnym narządem podatnym na schorzenia psychosomatyczne jest układ oddechowy. W czasie przeżywania nadmiernych emocji zaburza się rytm oddechowy człowieka polegający na tym, że wdech jest dłuższy, a wydech krótszy. Powoduje to niekiedy znaczne powiększenie się oskrzelików i pęcherzyków płucnych dających często początek astmy oskrzelowej.
Do chorób psychosomatycznych zalicza się migrenę, wywoływaną najczęściej urazem emocjonalnym człowieka.
Nawet, jeśli emocje nie doprowadzą do ujawnienia się choroby psychosomatycznej, to ich wpływ może być znaczny dając np. chwilowe zaburzenia funkcjonowania poszczególnych narządów wewnętrznych człowieka. U niektórych ludzi w stanach emocjonalnego napięcia poziom cukru we krwi wykazuje tendencje do obniżania się. W przypadkach tych nie dochodzi do głębszych stanów niedocukrzenia, ale mimo to stan psychiczny tych osób przynajmniej na jakiś czas się zmienia. Jest to tak zwana hipoglikemia emocjonalna, spowodowana jakimś stanem emocjonalnym, np. lękiem przed egzaminem lub zabiegiem dentystycznym, ujawniająca się m.in. drżeniem rąk, poceniem się, biciem serca, uczuciem pogłębiającego się osłabienia, bólami głowy, uczuciem duszności, sennością.
Emocje wpływają również na przebieg chorób innych niż psychosomatyczne. Negatywne emocje często utrudniają leczenie takich chorób jak gruźlica, choroby serca, cukrzyca czy epilepsja.
Stan psychiczny człowieka wpływa w sposób decydujący na szybkość leczenia się. Jeśli w chorobie mamy obniżony nastrój i nie wierzymy w rychłe wyzdrowienie, to wówczas chorujemy dłużej i dotkliwiej. Znane są w medycynie przypadki ludzi po ciężkich operacjach chirurgicznych przy odpowiednim nastawieniu psychicznym szybko powracających do zdrowia i sytuacje odwrotne, gdy pesymizm, brak woli walki z chorobą utrudnia proces leczenia.
Zasady kontrolowania emocji:
Człowiek jest istotą rozumną, świadomą, skierowaną na osiąganie celów. Tymczasem przeżywanie intensywnych, zwłaszcza negatywnych emocji znacznie upośledza zdolność rozumowania, kojarzenia, spostrzegania, zapamiętywania i sprawnego funkcjonowania. Stąd konieczność poradzenia sobie zwłaszcza z ujemnymi stanami afektywnymi jest oczywista. Ludzie zauważając taką konieczność stosują różne techniki kontroli emocjonalnej. Polegają one na podejmowaniu przez człowieka, czasami w pełni świadomie, a nieraz zupełnie nawykowo, różnych zabiegów umożliwiających sprawowanie kontroli nad własnymi emocjami. Owe mechanizmy kontroli mogą jednak działać w różny sposób. Możliwe jest świadome przewidywanie własnych reakcji na różne, zwłaszcza trudne sytuacje życiowe, zdawanie sobie sprawy z ich charakteru i dynamiki. Emocje mają jednak charakter reaktywny i nie wszystkie sytuacje da się przewidzieć. Inny rodzaj kontroli polega na tłumieniu objawów negatywnych emocji, szczególnie lęku, usuwaniu ich ze świadomości nie przyznawaniu się do nich. Są to zabiegi, których stosowanie na dłuższą metę, ma zdecydowanie negatywne konsekwencje dla zdrowia psychicznego człowieka, ale doraźnie czasem mogą chronić go dezorganizacją działania lub nagłym zachowaniem wyładowującym. Tłumienie emocji może doprowadzić do powstania wielu chorób psychosomatycznych, albo do konieczności wyładowania swych skumulowanych emocji w postaci reakcji nieadekwatnych do sytuacji, bądź zachowań niezrozumiałych dla otoczenia. Zbyt silna kontrola życia emocjonalnego również może dawać szereg niekorzystnych konsekwencji. Prowadzić może do trudności w wyrażaniu swoich emocji, a z czasem także do zubożenia przeżyć. Stąd umiejętność kontrolowania emocji jest warunkiem właściwego funkcjonowania psychicznego jak i somatycznego człowieka.
Nauka kontroli wyrażania własnych emocji rozpoczyna się już od wczesnego dzieciństwa. Już od najmłodszych lat rodzice uświadamiają dziecku, że pewnych emocji wyrażać nie wypada i nie należy. Uczenie się takie można nazwać treningiem, ponieważ główną rolę w tym procesie odgrywają kary lub nagrody. Dziecku trudno jest w tym okresie zrozumieć, a rodzicom wytłumaczyć znaczenie pewnych reguł i norm, które nakazują kontrolę wyrażania własnych emocji przy pomocy mimiki, gestów lub stów. Stąd rodzice chcąc nauczyć dziecko właściwych reakcji emocjonalnych, uciekają się do stosowania kar lub nagród. Dziecko jest uczone, iż sposób wyrażania emocji powinien być dostosowany do sytuacji i osób, z jakimi ma ono kontakt. Wpajane jest mu również, że emocje powinno się kontrolować także ze względu na to, jak jest odbierane przez
otoczenie, co inni mogą o nim pomyśleć i jak może zostać ocenione. Rodzicielski trening w zakresie kontroli emocji obejmuje dwie kwestie:
1. Intensywności wyrażania emocji, dotyczący ograniczenia w jej wyrażaniu,
2. Wpajaniu zasad, iż pewnych emocji wyrażać nie należy. Np. nie należy okazywać swej niechęci członkom rodziny bez względu na to, jakie uczucia mogą w dziecku budzić lub, że nie należy w ogóle okazywać komuś niechęci lub złości itp. Trening rodzicielski znacznie się nasila w momencie, gdy kontakty dziecka rozszerzają się poza krąg najbliższej rodziny, stanowiąc wówczas element procesu socjalizacji, to jest przystosowania jednostki do reguł i norm współżycia, obowiązującego w danym środowisku, a potem z czasem i w społeczeństwie. Chodzi tutaj o wykształcenie się nawyków w zakresie wyrażania emocji i przeżyć w zależności od sytuacji. Ostatecznym celem treningu wychowawczego jest ukształtowanie przez młodego człowieka mechanizmu samokontroli emocjonalnej, dzięki której może on często nawet w sposób nawykowy i niezależnie od reakcji otoczenia dostosowywać się i właściwie regulować swe stosunki z otoczeniem.
Ważnym elementem w procesie socjalizacji i kształtowania reakcji
emocjonalnych odgrywają oczekiwania społeczne związane z
określoną płcią. W społeczeństwie istnieją odmienne oczekiwania co
do ról, związanych z płcią;
pewne zachowania uważane są za typowo kobiece inne zaś za typowo
męskie. Zgodnie z tymi wzorcami kobiety mogą przejawiać reakcje
emocjonalne, natomiast dla mężczyzn charakterystyczne jest nie
przejawianie na zewnątrz emocji i przeżyć, kierowaniem się rozumem
i rozsądkiem, pewność siebie i zdecydowanie. Zagadnienia różnic
psychicznych między kobietami i mężczyznami były przedmiotem
wielu badań i dyskusji naukowych, polemik, artykułów i książek.
Badacze z Uniwersytetu Stanford dokonali przeglądu i
podsumowania ponad dwóch tysięcy książek i artykułów opisujących
psychologiczne różnice pomiędzy płciami. Podsumowując badania
stwierdzono, że kobiety są bardziej skłonne niż mężczyźni do
ujawniania swoich emocji oraz okazywania empatii w odpowiedzi na
emocje innych osób. Jednak różnice w przejawianiu emocjonalności
nie są uwarunkowane genetycznie, a środowiskowo. Mężczyźni,
podobnie jak kobiety, doznają odczuć emocjonalnych, ale
oddziaływania wychowawcze i oczekiwania społeczne sprawiły, iż
mężczyznom nie wypada przyznać się do przeżywanych uczuć, ani
ich ujawniać. To podejście zapewne stało się przyczyną wielu chorób
psychosomatycznych i zaburzeń emocjonalnych znacznie częściej
spotykanych wśród mężczyzn niż wśród kobiet.
Zdolność do kierowania emocjami jest umiejętnością wysoce pożądaną, zapewniającą człowiekowi sprawne regulowanie samego siebie i nawiązywanie właściwych stosunków z otoczeniem. Ażeby uniknąć szkodliwych skutków emocji, człowiek powinien nauczyć się panować nad swymi emocjami na tyle, by ich nie tłumić, a równocześnie, by one nie zaburzały i nie dezorganizowały innych jego procesów psychicznych i działań.
Poznanie zasad kierowania emocjami stanowi podstawę satysfakcjonującego stylu życia, zapewnia osiąganie zamierzonych celów i nawiązywanie i podtrzymywanie właściwych kontaktów interpersonalnych.
Pierwsza zasada kontrolowania emocji polega na przyznawaniu się do przeżywanych emocji przed samym sobą i innymi ludźmi. Człowiek ma trudności przede wszystkim do przyznania się do przeżywania emocji negatywnych. Najczęściej te emocje tłumi, nie przyznaje się do nich. Nawet w sytuacji, gdy jest świadomy swoich emocji w stosunku do drugiego człowieka, to nie potrafi ich w prawidłowy sposób przekazać. Zwykle ludzie chcąc ujawnić swoje poczucie niezadowolenia w stosunkach z innymi atakują ich, a nie problem. Naturalną reakcją na krytykę czy obelgi jest atak i w ten sposób może dojść do ostrej wymiany zdań znacznie jeszcze wzmagającej już i tak napięte stosunki. W ujawnianiu swoich uczuć człowiek powinien kierować się zasadą informowania o nich w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Zamiast więc atakować partnera, powinien oznajmić, że np. czuje się zawiedziony postawą drugiego człowieka, że czegoś innego od niego oczekiwał. Wtedy to współrozmówca nie czuje się zaatakowany, lecz skłoniony do wytłumaczenia swej postawy.
Nie przyznawanie się do przeżywanych emocji stanowi ponadto źródło dodatkowych emocji. Polegać to może na tym, że osoba, która przechwala się, że nie odczuwa lęku w obliczu jakiegoś niebezpieczeństwa, podwaja wagę własnego strachu. Boi się wtedy nie tylko samego niebezpieczeństwa, ale i tego, że zdradzi się przypadkowo ze swoim strachem. Tego rodzaju dodatkowe źródła emocji mogą być usunięte dzięki zaakceptowaniu faktu, że odczuwa się lęk.
Drugą zasadą kontrolowania emocji jest reinterpretacja emocji, bądź sytuacji - o ile to jest tylko możliwe. Emocje są zazwyczaj wynikiem pewnych interpretacji. To zwykle nie sam bodziec, ale sposób widzenia (interpretacji) tej sytuacji wyzwala reakcję emocjonalną. Pracownik, czując się przerażony nagłym wezwaniem do dyrektora, może próbować opanować emocje tłumacząc sobie, że nie musi być ono sprowokowane niezadowoleniem pracodawcy, ale np. potrzebą uzyskania od niego pewnych informacji, albo sam pracownik od szefa otrzyma dla siebie pozytywną informację. Reinterpretacje nie są łatwe. Wymagają obiektywnego, pełnego wyobraźni sposobu myślenia, nastawionego na analizowanie sytuacji z różnego punktu widzenia. Czasem potrzebna jest pomoc osoby postronnej, aby pomogła spojrzeć na zaistniały problem z innego punktu widzenia.
Niekiedy określona sytuacja następuje nagle i nie ma czasu na prowadzenie wewnętrznego dialogu z samym sobą i dokonywanie reinterpretacji. W takich przypadkach pewna doza poczucia humoru i realistycznego dystansu do siebie i sytuacji może okazać się nieodzowna. Poczucie realizmu i dystansu do siebie oraz posiadanie poczucia humoru to cechy, które wielu psychologów wymienia dla scharakteryzowania tzw. dojrzałej osobowości.
Poczucie realizmu chroni zwykle ludzi przed traktowaniem siebie zbyt poważnie. Dystans do siebie warunkuje poczucie humoru, umiejętność śmiania się z własnych słabostek, a to pozwala rozładować emocjonalne napięcie.
Trzecią zasadą kontrolowania emocji jest umiejętność rozładowania napięcia wewnętrznego. Przeżywanie intensywnych emocji zwłaszcza negatywnych, powoduje wzmożony stan napięcia mięśniowego. Kontrolowanie swego stanu emocjonalnego obejmuje, więc także umiejętność rozładowywania napięć wewnętrznych. Stosowanie technik relaksacyjnych i prawidłowe oddychanie skutecznie obniża poziom napięcia. Podstawą uzyskania rozkurczu mięśniowego jest głębokie przeponowe oddychanie. Najlepiej nauczyć się go pozostając w pozycji leżącej na wznak. Należy nabrać powietrze przez nos i starać się go przepchnąć przez klatkę piersiową aż do przepony, a następnie zrobić głęboki wydech. Tego rodzaju głębokie oddychanie jest składową częścią wszystkich technik relaksacyjnych i warto opanować je na, tyle, aby móc przywołać je w momencie przeżywania intensywnych emocji, np. przed wejściem na egzamin, lub trudną rozmową z szefem. Oddychanie przeponą ułatwia rozkurcz różnych grup mięśni i powoduje spadek napięcia emocjonalnego. Napięte mięśnie niekorzystnie wpływają na efektywność wykonywania różnych czynności, ale także utrudniają przepływ krwi przez organizm, przez co nie jest on należycie dotleniony.
Wśród technik relaksacyjnych najbardziej znane są trening autogenny Schultza i trening neuromięśniowy Jacobsona. Schultz określa trening autogenny jako metodę oddziaływania na własny organizm i psychikę, polegającą na wyzwalaniu u siebie reakcji odprężenia i koncentracji poprzez stosowanie prostych formuł autosugestii. Propaguje on stosowanie czterech postaw ciała w czasie treningu: wykonywanie ćwiczeń w pozycji leżącej, pół leżącej w fotelu, siedzącej i tzw. pozycji dorożkarza lekko pochylonej z oparciem przedramienia o uda. Pierwszym etapem treningu autogennego Schultza jest nauczenie się przyjmowania odpowiedniej postawy ciała ułatwiającej uzyskiwanie stanu odprężenia mięśni i naczyń krwionośnych, zwolnienie rytmu pracy własnego organizmu. Przyjęcie odpowiedniej postawy zamknięcie oczu odcina dopływ do organizmu bodźców z otoczenia. Daje to poczucie prawdziwego odprężenia. Drugim etapem ćwiczenia jest uczenie się koncentrowania na reakcjach własnego organizmu i własnej psychiki. W tym etapie poprzez dokonywanie sugestii bądź autosugestii o ciężkości poszczególnych części ciała, człowiek koncentruje się na wrażeniach płynących z własnego ciała oraz uczy się pracy własnych narządów wewnętrznych. Człowiek wykonując trening ćwiczy się w przestrajaniu pracy własnego organizmu polegający na zwolnieniu tempa pracy serca i oddechu. Ćwiczenia odczuwania wrażenia ciężkości powodują rozluźnienie mięśni. Następnym etapem jest dokonywanie sugestii lub autosugestii o odczuwanym cieple w poszczególnych partiach organizmu, ćwiczenie to ma na celu rozluźnienie napięcia naczyń krwionośnych.
Technika relaksacyjna Jacobsona polega na wykonywaniu określonych, celowych ruchów rękami, nogami, tułowiem i twarzą, po to, aby napinać i rozluźniać poszczególne grupy mięśni. Napinanie i rozluźnianie służy najpierw do wyuczenia zdawania sobie sprawy z różnicy we, wrażeniach płynących z mięśnia napiętego i wrażeniach płynących z mięśnia rozluźnionego. Przez celowe kurczenie i rozkurczanie mięśni człowiek uczy się obok odróżniania wrażeń nawyku rozluźniania własnych mięśni, czyli ich relaksacji.
Jacobson wymienia liczne korzyści, jakie daje człowiekowi umiejętność odprężania własnych mięśni. Praktyki relaksacyjne przeciwdziałają stanom lękowym poprzez rozluźnienie mięśni trzewnych wewnątrz klatki piersiowej, których napięcie jest charakterystyczne dla przeżywania lęku i niepokoju. Relaksacja przyczynia się do zmniejszenia nadciśnienia, poprawia pracę serca i oszczędza serce. Praktyki relaksacyjne przyczyniają się do lepszej pracy żołądka i jelit i tym samym działają profilaktycznie przeciw wrzodom żołądka i dwunastnicy, przyczyniając się także do szybszego leczenia tych chorób.
Oprócz metod relaksacyjnych wpływających na obniżenie napięcia mięśniowego i psychicznego ogromny wpływ ma wykonywanie różnego rodzaju ćwiczeń gimnastycznych lub też uprawianie jakiejś dziedziny sportu. Nie tyle chodzi tu o uprawianie sportu wyczynowego, a raczej o zwiększenie własnej odporności i zachowanie kondycji fizycznej. Każdy człowiek powinien tu dokonać wyboru optymalnej dla siebie proporcji aktywności i bierności, w myśl porzekadła ?w zdrowym ciele zdrowy duch". W czasie aktywności fizycznej człowiek pozbywa się w sposób naturalny nadmiernego natężenia mięśni, a także rozładowuje skumulowane emocje.
Czwartą zasadą w kierowaniu emocjami jest posiadanie własnego realistycznego obrazu siebie. Człowiek posiadający adekwatny obraz samego siebie tworzy go na podstawie ukształtowanej hierarchii wartości, poczucia szacunku i godności swojej własnej osoby. Osoba taka akceptuje siebie, zna "swoje mocne i słabe strony i w oparciu o nie stawia sobie cele życiowe, adekwatne do swoich możliwości. Człowiek taki wolny jest od wewnętrznych napięć emocjonalnych, od przeżywania nieadekwatnych lęków i nieuzasadnionych obaw. Ważne jest, by człowiek ze względu na wrodzony typ układu nerwowego, czyli temperament, nie godził się na życie w ustawicznym pośpiechu, ani na życie zbyt monotonne, wolne i nudne.
Piąta zasada kontrolowania emocji dotyczy utrzymywania pozytywnych kontaktów społecznych. Posiadanie przyjaciół, własnego grona znajomych warunkuje równowagę emocjonalną człowieka. Samotność, poczucie izolacji jest najbardziej emotogennym doświadczeniem ludzkim.
Stopień kontrolowania emocji mierzy się aktywnością człowieka w podejmowaniu i rozwiązywaniu swoich zadań życiowych. Najlepszą metodą poradzenia sobie z problemem jest podjęcie takiej aktywności, która bezpośrednio pomoże zmienić kłopotliwą sytuację. Łatwiej jest zawsze zaatakować problem i próbować go rozwiązywać niż biernie się mu przypatrywać i koncentrować się na kontrolowaniu emocji z nim związanych. Np. zamiast bać się miesiącami i latami o utratę pracy, lepiej jest poświęcić ten czas na dokształcanie i doskonalenie swych zawodowych umiejętności, a wówczas wszelkie obawy dotyczące tej kwestii mogą stać się bezpodstawne.
Ostateczna zasada i konkluzja kontrolowania emocji dotyczy właśnie podejścia do problemów. Człowiek, chcąc panować nad emocjami powinien stosować zasadę stawiania czoła własnym problemom. Stany emocjonalne człowieka zależą w dużej mierze od utrwalonych przekonań o tym, jak poradzi sobie w trudnych życiowych sytuacjach. Dobrze przygotowany student nie wpada w panikę tuż przed egzaminem, lecz podchodzi z rozsądkiem, chcąc się wykazać wiedzą. Student źle przygotowany oczywiście boi się próby i do braku wiedzy dołącza się jeszcze lęk, który potęguje i wzmacnia już i tak napiętą sytuację emocjonalną.
Wszystkie wymienione zasady panowania nad emocjami dotyczą ludzi zdrowych. Osoby, których narządy wewnętrzne z jakichś powodów nie funkcjonują prawidłowo, mogą podlegać emocjom nie dającym się opanować i kontrolować. Nie zawsze można wytłumaczyć czyjąś wybuchowość słabą samokontrolą, a lękliwość negatywnymi uwarunkowaniami. Niekiedy wybuchowość, impulsywność, czy tendencja do wpadania w smutny, depresyjny nastrój nie wynika z braku umiejętności kontrolowania emocji, ale uwarunkowana może być np. zaburzeniami wydzielania wewnętrznego.
8.Teratogeny- czynniki uszkadzające płód w okresie płodowym Np. leki terapeutyczne jak aspiryna, barbituraty w dużych ilościach mogą powodować krwawienie, poronienie, kłopoty noworodka z oddychaniem, a niektóre leki zapobiegające poronieniu stwierdzono, że mogą powodować anomalia narządów płciowych i nowotwory. Witamina A- używana przy leczeniu wysypek może dawać zniekształcenie uszów, uszkodzenie centralnego układu nerwowego.
Kalidomit- dzieci rodzą się bez kończyn.
Hinina- może powodować utratę wzroku.
Narkotyki:
*kokaina- powoduje zahamowanie wzrostu, przedwczesny poród, syndrom głodu narkotycznego
*heroina i metadol- powoduje zahamowanie wzrostu, przedwczesny
poród, zespół odstawienia, syndrom nagłej śmierci
*LSD i marihuana- powoduje przedwczesny poród, zahamowanie wzrostu, zespół odstawienia i syndrom nagłej śmierci
Warunki związane z matką:
*picie alkoholu przez matkę- uszkodzenie mózgu i serca,
opróżnienie rozwoju, dzieci rodzą się z zespołem po alkoholowym wygląd odbiega od dzieci zdrowych
*cukrzyca- trzy krotne prawdopodobieństwo wystąpienia wad wrodzonych
*palenie papierosów- zahamowanie wzrostu i wcześniactwo
Infekcje matki w czasie ciąży:
*liszaje- opóźnienie umysłowe, uszkodzenie oczu, śmierć
*różyczka- upośledzenie umysłowe, uszkodzenie oczu, głuchota, wady wrodzone
*toksoplazmoza- upośledzenie umysłowe, anomalie rozwoju głowy i mózgu dziecka
Zagrożenia środowiskowe:
*ołów- upośledzenie umysłowe, anemie, poronienie
*rtęć- anomalie rozwoju głowy, brak koordynacji motorycznej, opóźnienie umysłowe
*promieniowania- białaczka, zmiany genetyczne, poronienia, urodzenie martwego dziecka.
Psychologia ogólna- jest to psychologia, która ustala pewne prawa badające człowieka dorosłego zdrowego.
1.Podejście fizjologiczne- psychologowie reprezentujący te podejście fizjologiczne szukają metod opisu, funkcji i wyjaśnień psychologicznych w biologii. Uważają, że nasze zachowania, a także to, co myślimy i czujemy wynika z naszej struktury biologicznej. Do tych osób należą neuropsycholodzy, psycholodzy kliniczni i biopsychologowie. Szczególnie ostatnio gwałtownie rozwijają się badania układu nerwowego przede wszystkim mózgu, doskonałe obrazowanie pracy mózgu. Dużo wiadomo o systemie hormonalnym, bada się wzajemne oddziaływanie tych systemów układu nerwowego i hormonalnego, ich wpływ na czynniki psychiczne. Ten kierunek psychologii stara się odpowiedzieć na następujące pytania: Co dzieje się w mózgu podczas myślenia, zapamiętywania? Jaki jest związek pomiędzy układem hormonalnym, a procesami emocjonalnymi lub agresją i zachowaniami seksualnymi? Jakie mechanizmy fizjologiczne kryją się za motywami i potrzebami człowieka. Ten kierunek interesuje się przekazem genetycznym. Stara się odpowiedzieć na pytania: Jakie cechy przekazywane są genetycznie, czyli zapisywane w chemicznym kodzie naszych genów? Stwierdzono, że choroby przekazywane przez dominujące geny są stosunkowo rzadkie, ponieważ dotknięci nimi rodzice prawie zawsze wiedzą o swojej przypadłości i są nie zdolni bądź świadomie rezygnują z ich reprodukowania. O wiele bardziej powszechne są choroby wywoływane przez geny recesywne. Genetycy oceniają, że przeciętny dorosły nosi geny czterech różnych chorób recesywnych lub anomalii. Wielu współczesnych badaczy zamiennie używa terminów mózg i umysł. Jednak słowo umysł pierwotnie odnosiło się raczej do czegoś psychologicznego niż fizjologicznego. Umysł jest nie tyle fizjologicznym mechanizmem ile czynnikiem psychicznym leżącym u podstaw świadomości. Znamy wpływ ciała na umysł i wpływ umysłu na ciało(joga).
2.Podejście psychoanalityczne- jako teoria osobowości i metoda terapii. Zostało stworzone przez Z. Freunda (1856-1939). Psychoanaliza bada psychikę zakładając istnienie nieświadomej warstwy.3 warstwy nieświadomości istnieje id-ono, ego-płaskie ja, superego-potocznie sumienie człowieka. Twierdził, że dziecko, które rodzi się ma tylko id-poziom instynktu. Ego jest to własne ja, które kształtuje się w rozwoju osobniczym. Kształtuje się w zależności od tego jak dziecko jest traktowane. Jeśli jest kochane i dobrze traktowane to ma silne ego. Jeżeli dziecko jest oddawane z rąk do rąk, nie czuje się bezpiecznie, ważne ma słabe ego. Ego powinno się kierować zasadą realizmu. Superego to, co nazywamy sumieniem mieści się w płatach czołowych. Tam znajduje się empatia, wrażliwość itp. Uważał, że główną siłą napędową człowieka jest libido, utożsamiał to z potencjałem seksualnym. Za starość uważał, to, że człowiekiem kierują dwa instynkty życia i śmierci. Twierdził, że kiedy człowiek jest młody przeważa instynkt życia, a kiedy człowiek jest stary to instynkt śmierci.
Analiza snów- człowiek opowiada o snach. Nerwica powstaje w następujący sposób: mówią, że u człowieka pojawią się jakieś myśli np. dziecko nienawidzi matki, ale chowa to w nieświadomości- to jest jednoznaczne z pojawieniem się nerwicy. Psychoanalitycy twierdzą, że wyciągnięcie na zewnątrz tego konfliktu jest końcem leczenia.
Metoda przeniesienia- polega na przeniesieniu relacji z jednej osoby na drugą(konflikt syna i ojca) człowiek ukrył w nieświadomości konflikt i terapeuta w wieku ojca nie może go wyleczyć, bo chłopak stawia opór, przeniesienie stosunku do ojca na terapeutę.
Metoda przejęzyczeń- podświadomie mówimy.
Metoda wolnych skojarzeń- pacjentowi przedstawia się słowa i prosi się, żeby natychmiast powiedział drugie słowo. Jeżeli się zastanawia to znaczy, że ma konflikt i ukrył go w nieświadomości.
Jung rozwinął frojdowską teorie nieświadomości, przyjął dodatkowo istnienie nieświadomości zbiorowej. Zakładał, że ludzki umysł dziedziczy pamięć doświadczeń przodków tak jak ciało dziedziczy struktury biologiczne. Twierdził, że treści nieświadomości zbiorowej nie są nam dostępne bezpośrednio. Ujawniają się jednak w kreowanych w danym kręgu kulturowym mitach czy artystycznych symbolach. Nieświadomość zbiorowa ujawnia się w archetypach(dziewczynka miała sny o obozie koncentracyjnym, bo jej rodzice byli w obozie).
Alfred Adler twórca psychologii indywidualnej uznał, że potrzeba mocy i dominacji jest najważniejszym ludzkim popędem. Nie negował istnienia motywacji nieświadomej uważał jednak, że u człowieka przeważają motywy świadome. Twierdził, że kolejność urodzenia się wśród braci i sióstr ma decydujący wpływ na rozwój osobowości.
Główne filary Adlera to:
a)twierdził, że poczucie niepełnowartościowości, niższości jest cechą natury człowieka wrodzoną. Twierdził, że poczucie to jest powszechne, nie jest jednak równo głębokie u każdego człowieka
b)stwierdził, że u ludzi istnieje dążenie do kompensacji poczucia wartości- nazwał to dążeniem do normy. Stwierdził, że poczucie niższości nie jest czymś negatywnym, popycha człowieka do przezwyciężenia go i każdy takiemu dążeniu podlega.
c)twierdził, że ważną sprawą jest cel życia, dodawał, że tylko kierując się w swym życiu celami wypływającymi z poczucia wspólnoty można złagodzić ogólne ludzkie poczucie mniejszej wartości. Twierdził, że złe cechy charakteru biorą się z braku poczucia wspólnoty.
d)Adler był zdania, że styl życia wybiera się mniej więcej dziecko koło 5 roku życia. Styl życia jest to nasz indywidualny sposób bycia w świecie. Nasz indywidualny wzór nawiązywania kontaktu ze światem i indywidualny styl radzenia sobie z problemami życia.
Adler mówił, że ?sami jesteśmy stylem życia? dodawał, że ?człowiek jest zarówno obrazem jak i artystą?.
Eryk From napisał książkę Pt. ?Ucieczka od wolności? ? twierdził, że nie jest prawdą, że człowiek nie chce być wolny.
Erikson- uważał, że rozwój psychiczny jednostki przebiega wbrew temu, co sądził Freund, raczej przez stadia psychospołeczne niż psychoseksualne. Uważał, że całe życie ludzi może być podzielone na stadia wyznaczone przez kryzysy życiowe, których przezwyciężenie prowadzi do rozwoju i ukształtowania niezrównoważonej osobowości. Uznawał istnienie nieświadomości, ale przypisywał jej małą rolę. Uważał, że do rozwoju dziecka potrzebne są:
- posiadanie więzi, która daje opiekę- otrzymanie akceptacji i miłości
- otrzymanie wzorów postępowania i informacji o sobie i świecie
- tworzenie okazji do rozwijania swoich możliwości.
3.Teoria behawiorystyczna(teoria uczenia się)- behawioryści proponują odmienny model osobowości człowieka, badają uwarunkowania środowiskowe pomijając to wszystko, co dzieje się wewnątrz organizmu. Starają się raczej odpowiedzieć na pytania: W jakich warunkach pojawiają się określone zachowania? Jak określone bodźce wpływają na zachowanie? Behawioryzm posługuje się następującymi założeniami:
a)człowiek kształtowany jest przez swoje interakcje z otoczeniem inaczej uczenie się i doświadczenie determinują zdaniem behawiorystów to, jakimi ludźmi stajemy się. Głównym przedstawicielem jest T. Watson określił osobowość jako zbiór względnie trwałych nawyków ukształtowanych w wyniku uczenia się. Behawioryści podkreślali, że poznanie człowieka wymaga poznania biografii, środowiska i działających na niego bodźców. Behawioryści odrzucili psychoanalizę. Stwierdzili, że ważne jest to, co obserwowane. Stworzyli metodę żetonów nagród. Jest bodziec jest reakcja. Terapia behawioralna, która daje skutki dużo szybciej niż psychoanaliza.
Podstawowe cechy behawioryzmu:
a)zakłada się, że aktywne jest środowisko a człowiek jest reaktywny, reaguje na to, co na niego działa
b)cechy sytuacji warunkują Popendy i one uruchamiają zachowanie człowieka. Zachowanie utrwalane jest przez wzmocnienia nazywa się je gratyfikacje to jest odpowiednie umotywowanie człowieka przy pomocy kary i nagrody.
c)człowiek jest taki, jakie ma nawyki. Nawyk jest to względnie stała forma reagowania na określone cechy sytuacji. Terapeuta nie ma bezpośredniego wglądu w życie człowieka. Ocenia to życie na podstawie objawów zewnętrznych np płacz, krzyk z powodu bólu itp.
Podejście behawioralne spotkało się też z krytyką. Stwierdzono, że jest to mechanistyczny punkt widzenia, w którym nie zwraca się uwagi na dziedziny świadomości. Krytykowano również to, że niektóre teorie były testowane na zwierzętach(teoria klasyczna i instrumentalna).
4.Podejście poznawcze- silnie kontrastuje z podejściem psychoanalizy i behawioryzmu. Psychologowie poznawczy sądzą, że aby w pełni zrozumieć zachowanie człowieka należy zbadać to, co dzieje się w jego wnętrzu, te wewnętrzne procesy są nazywane procesami pośredniczącymi, jako, że pośredniczą między bodźcami zachowania. Na procesy pośredniczące składa się percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, pamięć i procesy językowe. Psychologowie ci przy tym podejściu stawiają pytania: Jak pamiętamy? Dlaczego zapominamy? Jakich strategii używamy rozwiązując problemy? Jak tworzymy pojęcia? Jakie są relacje między językiem a myśleniem? Przyjmuje się, że procesy poznawcze nie funkcjonują oddzielnie i przypadkowo, lecz są zorganizowane i dlatego umysł ludzki jest porównywany do komputera. A ludzie widziani są jako jednostki przetwarzające informacje a następnie magazynujące te informacje i wykorzystujące dane. Według tej teorii człowiek jest osobą myślącą, otwartą i ciekawą. Metody badań, jakie były preferowane są w tym kontekście to eksperyment.
Eksperyment- zapewnie obiektywność, kontrolowalność, powtarzalność rezultatów. Procesy badane przez psychologów poznawczych nie są bezpośrednio obserwowalne, nie można zajrzeć do ludzkiej głowy, ale można poznać, czym są procesy umysłowe wnioskując z zachowania. Są i takie wnioski wspierane innymi danymi empirycznymi. Psychologia poznawcza tworzy modele, działania i systemy układu nerwowego np. pamięć. Podsumowując można powiedzieć, że badania przeprowadzone przez psychologów poznawczych pomagają nam zrozumieć i docenić wagę procesów pośredniczących(myślenia, percepcji). Słabość podejścia poznawczego leży w jego nie wielkiej wewnętrznej integracji. Istnieje szereg teorii poznawczych i nie ma między nimi spójności. Krytykuje się metodę eksperymentu, bo odbywa się ona w warunkach sztucznych.
5.Podejście humanistyczne lub fenomenologiczne- jest to teoria oferująca wizje człowieka wolnego, bogatego w możliwości rozwoju i samorealizacji. Psychologia humanistyczna jest tworem amerykańskim. Powstała na przełomie lat 50-60 ubiegłego stulecia i nazwana jest trzecią siłą w psychologii ?przełomem kopernikańskim?. Psychologowie humanistyczni przeciwstawiają się psychoanalizie i behawioryzmie. Przyjmują tezę, że oba te kierunki pozbawiały człowieka podmiotowości. Człowiek stał się zdeterminowany przez popędy, bodźce zewnętrzne, w przewidywalnym i korygowanym zachowaniu. A także naprawialny w swojej strukturze. Psychologia doprowadzając do dużej precyzji procedury badawczej zagłębiła przedmiot swojego badania człowieka, przestała go poznawać takim, jaki w rzeczywistości jest. Psychologia humanistyczna zaczęła zwracać uwagę na ludzkie doświadczenie wewnętrzne, na różnorodność osób, na kontakty między ludzkie i na ich wpływ na dojrzewanie człowieka.
Podstawowe założenia psychologii humanistycznej:
a)człowiek jest osobą unikatową , jedyną i nie powtarzalną
b)człowiek jest osobą zawsze pozostającą w związkach z innymi ludźmi, nie jest samotną wyspą.
c)człowiek jest samoświadomy, zachowuje własną tożsamość
d)człowiek ma względną możliwość wyboru
e)człowiek jest bytem intencjonalnym, czyli posiada cele, wartościuje, nadaje wydarzeniu znaczenie. Przedstawicielem tego kierunku jest K. Rogers. Zaobserwował w czasie klinicznej praktyki, że wiele klinicznych problemów wypływa z czegoś, co nazwał dylematem(mógłbym, powinienem) oznacza to konflikt po między tym, co ludzie uważają, co powinni zrobić a tym, co w ich odczuciu jest dla nich najlepsze. Rogers zakłada, że ludzie są z natury dobrzy i każda osoba jest kimś nie powtarzalnym a podstawową potrzebą człowieka jest potrzeba uznania i szacunku ze strony innych. Centralnym pojęciem w teorii Rogera jest pojęcie ja. Wyróżnia pojęcie ja- idealny i ja-realny. Problemy pojawiają się, kiedy jest duża rozbieżność pomiędzy ja-idealne i ja-realne. Opracował terapie skoncentrowaną na kliencie, której klienci uzyskują siłę i motywację do radzenia sobie, jeśli stworzy mu się odpowiednie warunki ułatwiające dobre funkcjonowanie. Zdaniem terapeuty jest wytworzenie pełnej akceptacji atmosfery. Celem takiej terapii jest dopomorzenie klientowi do jaśniejszego zobaczenia jego problemów i osiągnięcie wglądu w siebie ułatwia to rozpoznanie własnych słabych i mocnych stron i temu zazwyczaj towarzyszy wzrost samooceny. Kluczowym czynnikiem jest to, że klient bardziej kontroluje swoje losy i znajduje satysfakcynujące rozwiązanie swoich problemów. Uważał, że terapeuta osądza czyny klienta a ktoś, kto ułatwia tego nie widzi. Rogers preferował terapie grupową.
Wrażenia- jest to uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodźce zewnętrzne.
Spostrzeżenie- jest zespołem procesów za pośrednictwem, których rozpoznajemy i organizujemy wrażenia wywołane przez bodźce zewnętrzne oraz nadajemy im sens.
Percepcja- jest to proces odbioru i analizy informacji zmysłowej oraz jej interpretacja w świetle posiadanej wiedzy. Niemal w każdym akcie percepcyjnym koordynowane są informacje pochodzące z różnych zmysłów.
Psychologia spostrzegania- istotną cechą percepcji jest jej aktywny twórczy charakter. Człowiek nie jest biernym odbiorcą aktualnie docierających do niego informacji, lecz przetwarza informacje selekcjonuje i interpretuje. W świetle zarejestrowanych w pamięci wiedzy o otaczającym świecie. Nasze doznania percepcyjne nie są, więc prostą sumą wrażeń dostarczanych przez zmysły.
Należy pamiętać:
a)że wszystkie istoty żywe charakteryzują się tym, że do wiadomości przyjmują zaledwie niewielki odcinek zdarzeń fizycznych, każdy narząd jest swego rodzaju filtrem, który przepuszcza jedynie nie które bodźce.
b)ważnym zadaniem narządów zmysłów jest takie zaszyfrowanie zdarzeń fizycznych by mogły one być przekazane centralnemu układowi nerwowemu.
Mechanizm zachowania może być rozpatrywany z dwóch punktów widzenia:
*jeżeli patrzymy na mechanizm zachowania od wewnątrz, za pomocą introspekcji(czyli wgląd w siebie) to mechanizm zachowania dla nas jest mechanizmem psychicznym- ja myślę, czuje
*jeżeli natomiast neurofizjolog spojrzy na mechanizm zewnętrzny to dla niego będzie to materialny proces nerwowy polegający na przewodzeniu impulsów z receptora poprzez ośrodki mózgowe do efektorów(narządów wykonawczych).
Fechner stworzył psychologiczną teorie względności.
Procesy nerwowe składające się na mechanizm zachowania polegają na:
a)przekazanie przez sieć nerwową informacje o tym, co dzieje się w organizmie i w jego otoczeniu
b)informacje te są przez układ nerwowy kodowane szyfrem impulsów bioelektrycznych
c)w tej formie są przekazywane do ośrodków nerwowych
d)w tych ośrodkach ulegają przeróbce na podstawie zgromadzonych w mózgu doświadczenia
e)potem są przekazywane do efektorów, czyli do narządów wykonawczych.
Psychologia osobowości- przenika nasze całe życie, kiedy opisujemy jakąś znajomość, kiedy zastanawiamy się jak ktoś przyjmuje złe wiadomości, z kim chcemy spędzić resztę życia na to wszystko ma wpływ nasza osobowość. Osobowość opisywana jest jako wewnętrznie spójny zespół charakterystycznych zachowań, które ludzie prezentują w różnych momentach i różnych sytuacjach, a którym jednostki różnią się od siebie. Pojęcie osobowości zakłada, że ludzie cechują się trwałymi, stabilnymi właściwościami takimi jak rozmowność czy ciekawość. Te właściwości nazywa się cechami osobowości. Są to względnie trwałe cechy przejawiające się w różnych sytuacjach. Cechy człowieka istnieją jako kontinuum (od milczący do rozmowny). Wielu psychologów, którzy badają cechy i sądzą, że osobowość składa się z cech, twierdzi, że każdy człowiek dysponuje tym samym zestawem cech, ale u każdego człowieka, każda cecha wypada w innym miejscu kontinuum. Niektórzy teoretycy twierdzą, że nasze cechy każą nam zachowywać się w określony sposób, ale nie wszyscy teoretycy podzielają to zdanie o takim związku przyczynowo-skutkowym. Niektórzy z nich traktują pojęcie cechy raczej jako etykietę dla pewnych zespołów zachowań niż jako ich przyczynę. Pojęcie cechy zakłada spójność, ale stwierdzono, że ludzie nie we wszystkich cechach są jednakowo spójni, niektóre cechy nie są ważne dla niektórych z nas, nie są ważne w naszym życiu. Allport jest zdania, że niektóre cechy osobowości tworzą zespół cech głównych są to cechy, które wiążą się z szerokim zakresem zachowań. Cechy te będą różne u poszczególnych osób. Silny wpływ na nasze zachowanie, myśli i uczucia wywiera również sytuacja.
Sytuacjonizm- jest to pogląd, że różne nasze cechy ujawniają się dzięki sytuacji. Pewne zachowania i cechy większość ludzi przejawia tylko w pewnych sytuacjach i momentach życia.(np. dziecko ściąga na klasówce okłamuje nauczyciela, ale nie rodziców)
Teoria sytuacjonizmu mówi, że zachowanie osoby jest w przeważającej części funkcją danej sytuacji, a nie cech wewnętrznych danej osoby. Sytuacjoniści twierdzą, że częściowo tworzymy sytuacje, w jakich się znajdujemy i tworzymy te sytuacje nie koniecznie przez nasze działanie, ale przez to, jacy jesteśmy innymi słowy czynniki takie jak wiek, płeć, kolor skóry, wyznanie religijne, narodowość czy status społeczno-ekonomiczny wpływają na zachowanie innych ludzi w stosunku do nas. Często w sposób uwarunkowany kulturowo stwarzając nową sytuacje, która z kolei może prowadzić do różnic w zachowaniu ludzi. Z pewną przesadą można powiedzieć, że sytuacjonizm traktuje cechy jako pewną iluzję. Ludzie, których znamy sprawiają wrażenie, że posiadają stałe cechy osobowości tylko, dlatego, że widzimy tych ludzi w określonego typu sytuacjach takich samych, np. w pracy.
Interakcjonizm- sytuacjonizm miał swoich krytyków, którzy wykazywali, że w różnych okresach życia i wielu sytuacjach ludzie zachowują się jednak spójnie, a cechy osobowości stają się wyraźnie widoczne. Interakcjonizm jest to pogląd na osobowość zgodnie, z którym zarówno cechy jak i sytuacje wpływają na myśli, uczucia i zachowanie. Osobowość człowieka może wpływać na sytuacje, w jakiej się on znalazł w dwojaki sposób:
a)Ludzie często mają możliwość wyboru sytuacji, pracy, znajomych, przyjaciół, spędzania wolnego czasu w takim stopniu, w jakim mogą wybierać środowiska, które pasują do ich osobowości.
b)Ludzie często mają okazję kreowania swego środowiska, osoba agresywna może słowami lub czynami tworzyć pełne napięcia sytuacje, w których inni będą reagować podobnie. Ile jest cech osobowości? Odpowiedź zależy od tego jak bardzo szczegółowo traktujemy daną cechę np. możemy określić taką cechę jak towarzyskość jako ekstrawersja.
Ekstrawersja- jest w rzeczywistości kombinacją bardziej szczególnej cechy jak ciepło, towarzyskość, asertywność i wtedy możemy powiedzieć, że ekstrawersja jest wymiarem osobowości inaczej jest zespołem wzajemnie powiązanych cech i to wzajemnie powiązanie cech nazwano w psychologii czynnikami.
Zwolennikiem był Kattell. Przeprowadzono bardzo wiele badań z użyciem analizy czynnikowej, które ujawniły czy liczbę cech można ograniczyć do 5 czynników. Czynniki tworzą tak samo kontinuum, przy czym nazwa czynnika, jakie cechy odnosi się do jednego bieguna tego kontinuum. Takim czynnikiem może być np. neurotyzm. Drugi biegun tego czynnika nazywa się stabilnością emocjonalną. Istnieje w psychologii pojęcie wielkiej piątki to są czynniki i cechy.
CZYNNIKI CECHY
1. Ekstrawersja zwana uspołecznieniem.2. Neurotyzm nazywamy emocjonalnością. 3. Ugodowość.4. Sumienność inaczej niezawodność.5. Otwartość na doświadczenie. 1. Ciepło w relacjach z innymi ludźmi, -towarzyskość, asertywność, aktywność, pozytywne emocje, poszukiwanie bodźców.2. Lęk, nienawiść, depresja, impulsywność, wrażliwość.3. Ufność, wrażliwość, prostolinijność, altruizm, uległość, skromność. 4. Kompetencja, uporządkowanie, dążenie do osiągnięć, rozwaga, samodyscyplina.5. Fantazja, zmysł estetyczny, uczciwość działania, wartość, idee.
R=f(SAW)O
R-zachowanie
f-funkcja
S-sytuacja
A-poddźwięk po poprzednich
W-bodźce wewnętrzne płynące z wnętrza naszego ciała (np. boli nas ząb)
Na to wszystko składa się osobowość.
Przed ponad 60 laty weszło na stałe pojęcie osobowości, wcześniej podobną funkcje pełniło pojęcie charakter. Podać czyjś charakter: opisanie zalet, wad i wszystko to, co wyraźnie jest u człowieka, wszystko to, co uderza zachowanie nazywamy charakterem. Punktem wyjścia dla rozważań o charakterze były różnice indywidualne charakteryzując kogoś określono, jakimi zasadami się kieruje, jaki ten ktoś jest dla innych, jak zachowuje się w poszczególnych sytuacjach, ale również to jak wygląda, porusza, jaki sposób bycia ma. Na przełomie czwartego i trzeciego wieku przed naszą erą, Teofrast napisał pierwsze dzieło w historii poświęcone, rozważaniu o charakterze ludzkim. Jego pracami zachwycano się 2000 lat później. Kiedy stała się aktualna problematyka osobowości zarysowały się dwie tendencje: w jednej, która dominowała we Francji na czołowe miejsce wysunęło się pojęcie osobowości, w drugiej w Niemczech na czołowo miejsce wysunęło się pojęcie charakter. Szczególnie psychiatrzy częściej operowali pojęciem charakter i ta tendencja ukształtowała się w Niemczech jako charakterologia.
Pojęcie charakterologii weszło do słownika psychologicznego na oznaczenie nauki o osobowości. Byli autorzy lansujący identyfikacje pojęcia osobowość i charakter.
Dopiero po drugiej wojnie światowej osłabło zainteresowanie tym ujęciem. Psychologia osobowości wypiera charakterologie, która w mniejszym zakresie utrzymuje się na terenie Niemiec. Szczególnie psychologia w Stanach Zjednoczonych eliminuje pojecie charakteru w psychologii w przekonaniu, że jest ono obarczone nie jasnościami, uwikłaniami moralno-wartościowymi umożliwiającymi posługiwanie się nimi w sposób obiektywno-opisowy. Istotnym elementem, składnikiem struktury charakteru są dwa sposoby:
a) realizowanie celów- w sposobach realizacji celów wyraża się wola człowieka, chodzi oto jak człowiek planuje realizacje celów, jaki jest poziom i zakres jego aktywności, sposobów między celami i środkami, jaki jest przebieg decyzji, jak zachowuje się wobec trudności napotykanych na drodze do celów. Jaki jest stopień stałości, jego celów i zakres świadomego kierowania swoim działaniem zmierzając do celu. Tu wszędzie wyraża się wola człowieka, a przez nią cecha charakteru.
ASPEKTY REALIZUJĄCE CECHY
1. Planowanie.2. Poziom aktywności.3. Stosunek celów i środków.4. Przebieg decyzji.5. Trudność.6. Odwaga w działaniu.7. Stałość celów.8. Zakres świadomości. 1. Systematyczność- bałaganiarstwo. 2. Energiczność kontra opieszałość. 3. Rozsądność- bezwzględność. 4. Zdecydowanie- niezdecydowanie. 5. Nieugiętość- bezradność.6. Bohaterstwo- tchórzostwo. 7. Konsekwencja- niekonsekwencja.8. Samodzielność- bezwolność.
b) ustosunkowanie się do ludzi- sposoby ustosunkowania się do ludzi obejmują wszystkie ważniejsze relacje między ludźmi ich uporządkowanie czeka na swego autora. Obecnie wyróżnia się 8 aspektów, których każdy ma swoją skalę rozpiętą między 2 biegunami.
c)
ASPEKT REALIZUJĄCY CECHY
1. Pomoc.2. Ufność.3. Uczciwość i uczuciowość. 4. Kontaktowość.5. Otwartość.6. Tolerancja.7. Takt.8. Reagowanie. 1. Ofiarność- obojętność.2. Zawierzenie ludzią kontra podejrzliwość.3. Czułość- oschłość. 4. Śmiałość- wstydliwość.5. Szczerość- skrytość. 6. Wyrozumiałość- bezwzględność. 7. Delikatność- grubiaństwo. 8. Pyszałkowatość- uniżoność.
Cechy te w różnym połączeniu barwią stosunki między ludzkie.
d) Ustosunkowanie się do siebie i własnego działania- powstał na podstawie punktu b.
ASPEKT CECHY
1. Pomoc.2. Ufność. 3. Uczciwość i uczuciowość. 4. Kontaktowość.5. Otwartość.6. Tolerancja. 7. Takt.8. Reagowanie. 1. Praca nad sobą- rezygnacja. 2. Wiara w siebie- niepewność siebie.3. Zahartowanie- roztkliwianie się nad sobą.4. Łatwość samokontroli- trudność samokontroli.5. Szczerość względem siebie- samookłamywanie. 6. Wyrozumiałość- bezwzględność. 7. Delikatność- bezwzględność.8. Zarozumiałość- poczucie niepełnowartościowości.
Charakter człowieka pozostaje w wielorakim połączeniu z poglądami na świat z jego ideałami, ale nie zawiera ich jako swoich składników.
Światopogląd- uważa się, że nie determinuje w sposób bezwzględny cech charakteru i może być tak, że ludzie o różnych światopoglądach mają podobne charaktery i mniej podobnym światopoglądzie całkowicie odmienny charakter. Z drugiej strony trzeba podkreślić, że głęboka ideowość inaczej wpływa na kształtowanie się charakteru niż bezideowość.
Większość współczesnych psychologów mówiąc o osobowości ma na myśli jakąś organizację całokształtu życia psychicznego. Podkreślają, że osobowość jest względnie stałą organizacją charakteru, temperamentu, intelektu oraz konstatacji fizycznej człowieka determinującą specyficzny sposób przystosowania do otoczenia. W organizacji zwanej osobowością psychologowie wyróżniają różne elementy: uzdolnienia, potrzeby psychiczne, mechanizmy obronne, uczucia i emocje, cechy temperamentu i charakteru, właściwości woli człowieka, cechy obrazu siebie, postawy i nastawienia. Na wszystkie te elementy celowo i świadomie oddziałowywać? W jaki sposób je formować?
Formowaniem osobowości zajmują się rodzice, wychowawcy, księża, działacze polityczni, społeczni, psychologowie w ramach psychoterapii. Poszczególne kręgi ludzi zajmujące się formowaniem zachowań osobowości starają się osiągnąć różne cele: jedni pracują nad poprawą zdrowia psychicznego, nad wyrobieniem charakteru i postaw moralnych, nad wyrobieniem zachowań prospołecznych.
Formowanie osobowości- rozwijanie i utrwalanie zachowań specyficznych dla dojrzałej, dobrze przystosowanej osobowości. Przyjęto, że na rozwój osobowości składają się 3 grupy procesów:
a) dojrzewanie- przez dojrzewanie rozumiemy rozwój struktur anatomii- fizyczny zaprogramowany, pojawienie się w związku z tym nowych reakcji i schematów reagowania, które są ?zaprogramowane? do pojawienia się w odpowiednim czasie inaczej dojrzewanie jest procesem wyłaniania się wrodzonych reakcji i schematów zachowań organizmów chodzi o to, że te elementy wrodzone pojawiają się, gdy jednostka ludzka czy zwierzęca nie miała jeszcze możliwości nabycia tych form zachowań przez uczenie się. Jest to przekazywanie informacji z jednego organizmu w procesie dziedziczenia do komórek w następnej generacji. Dokładnie ten mechanizm nie jest jeszcze poznany. Wiadomo, że biorą w nim udział dwa kwasy nukleinowe pierwszy kwas to rybonukleinowy RNA, drugi kwas to dezoksyrybonukleinowy DNA. Sterowanie procesami dojrzewanie polegałoby, zatem na tym, że informacje, ?co i jak robić? zmagazynowane są w cząsteczkach DNA i przekazywane do RNA w jąderku komórki i w cytoplazmie. Instrukcje te są dekodowane wtedy, gdy dzięki działaniu enzymów powstają wewnątrz komórki specyficzne proteiny. Mechanizm tego magazynowania informacji, kodowania ich w DNA i dekodowane wewnątrz komórki. Nazywany bywa pamięcią biologiczną. Przykładem jest, że u dziecka pojawia się siadanie, chodzenie itp. Proces dojrzewania przebiega, jeśli bieg zdarzeń jest prawidłowy to działają na organizm odpowiednie bodźce, organizm jest prawidłowo odżywiony i niewystawiony na działanie szkodliwych czynników. Poszczególne schematy reagowania organizmu pojawiają się jakby nagle w tych samych okresach czasu u wszystkich dzieci. W procesie dojrzewania pojawiają się jedynie potencjalne możliwości reagowania, pojawiają się zadatki reagowania, które pod wpływem działania odpowiednich bodźców i procesów uczenia się wykształcą się w specyficzne sposoby reagowania.
b) uczenie się- jako proces rozwoju osobowości. Problematyka jest złożona, istnieje wiele koncepcji procesów uczenia się, co w połączeniu z różnymi koncepcjami i modelami struktury osobowości tworzy prawdziwy gąszcz różnych teorii i szczególnych punktów widzenia:
*Spory dotyczą rzeczy podstawowej: czy istnieje jeden rodzaj procesów uczenie się odkryty przez Pawłowa zwany warunkowanie- klasycznym, czy istnieje również warunkowanie instrumentalne, czy są to procesy te sama czy różne.
*Spory dotyczą tego jak wytłumaczyć i interpretować procesy zachodzące w ramach warunkowania instrumentalnego i klasycznego. Jak wytłumaczyć procesy wzmacniania, generalizacji, różnicowania, wygaszania, każdy z tych procesów ma dwa lub trzy teorie tłumaczące jak to się dzieje?
*Po trzecie nie jasna jest sprawa ilości różnych odmian uczenia się. Przyjęto, że istnieje metoda uczenia się zwana metoda prób i błędów. Metoda wglądu opisywane jest uczenie przez naśladowanie, przez habituacje, uczenie zwane przez interakcje, identyfikacja jako proces uczenia się. Są badacze, którzy uważają tzw. ?uczenie przez wdrukowywanie? zwane imprintiną za proces uczenia się, a inni uważają, że jest to inny proces jak uczenie się.
*Sposoby uczenie się:
-uczenie się metodą prób i błędów- (kot w klatce pociąga za sznurek i spada jedzenie)
Uczenie się przez wgląd jest traktowany jako twórcze pomysły, chodzi o znalezienie związku pomiędzy środkami prowadzącymi do prawidłowego rozwiązania, do celu (małpa w klatce, banan wisi zawieszony wysoko, małpa podkłada skrzynkę wchodzi i strąca banana).
-uczenie się przez naśladowanie- nazywane jest uczeniem się przez społeczną fatyfikacje- społeczne ułatwienie( osobnik robi to co inni).
-uczenie się przez wdrukowywanie- inprinting- polega na tym, że organizm modyfikuje swoje zachowanie w określonym czasie swego rozwoju, gdy zadziałają na niego określone bodźce fizyczne i społeczne.(w pierwszym roku dziecko wdrukowywuje zależność od matki, w 2 i 3 roku życia dziecko uczy się niezależności).
-uczenie się uczenie i habituacji- warunkiem tego uczenie się jest działanie na organizm wielu bodźców. Uczenie się uczenia nazywamy procesem stopniowego nabywania wprawy w rozpoznawaniu przedmiotów danej kategorii.
Habituacja- jest procesem modyfikacji zachowania pod wpływem doświadczenia, np. pies jest w domu, gdy pierwszy raz trzaśniemy drzwiami zareaguje, ale gdy zrobimy to kilkakrotnie przestaje reagować na trzaśnięcia.
Habituacja jest to eliminowanie lub odrzucanie nie potrzebnych aktualnych bezużytecznie reakcji, to jest jakby przyzwyczajenie się układu nerwowego do jakiegoś bodźca jakby układ nerwowy oszczędzał energie na bodźce ważne.
Uczenie się- jest to mniej lub bardziej trwała modyfikacja zachowania, która jest wynikiem aktywności, specjalnego treningu lub obserwacji tak twierdzi Hilgard.
Przystosowanie jako proces rozwoju osobowości. Uznaje się, że przystosowanie jest procesem uczenia się, w którym powstają modyfikacje zachowań pod wpływem działania nacisków społeczno-kulturowych. Mówi się o roli strumieni bodźców w procesie rozwoju. O roli frustracji- ktoś rozpoczął realizacje celu, ale nastąpiła przeszkoda.
Mechanizm identyfikacji- polega na tym, że dziecko identyfikuje się z rodzicem, są to wzory do naśladowania, łatwiej wtedy przystosowuje się do życia(córka z matką, syn z ojcem).
Haren mówi, że czasem dziecko może wyuczyć się bezradności- zjawisko wyuczonej bezradności. Istnieją 3 typy strategii przystosowania się dziecka, które broni się przed lękiem:
- dziecko może reagować uporem, negatywizmem, napadem wściekłości lub ucieczką w samotność
- inne dziecko może poddawać się na ślepo wymaganiu otoczenia- dziecko karczuje emocje
- z Wysokiem poziomem lęku może przywierać do silniejszego rodzica
To są neurotyczne tendencje, które utrzymują się u dorosłych. Stwierdzono, że społeczeństwo oddziałowuje na formowanie osobowości po przez naciski, opinie i oceny społeczne, po przez pomaganie i popieranie zachowań zgodnych z oczekiwaniami określonego kręgu kulturowego oraz przeszkadzanie i represjonowanie zachowań nie zgodnych z oczekiwaniami.
Oddziaływanie nacisków kulturowych zaczyna się w okresie najwcześniejszego dzieciństwa już pod koniec okresu niemowlęcego dziecko zaczyna uczyć się zachowań przychylnych, antagonistycznych, egoistycznych i altruistycznych.
Nieco później zaczyna uświadamiać sobie, że istnieją określone normy regulujące zachowanie ludzi między sobą. Wreście pod wpływem oddziaływań wychowawczych i własnej aktywności dochodzi do tego, że ma pełnić określoną rolę społeczną, w której trzeba zachowywać się tak a tak, że na określone prawa, przywileje i obowiązki zaczyna samo zachowywać się według określonych istniejących dla niego w danej grupie społecznej wzorców. Dziecko uczy się, że trzeba być w jednych rolach rozsądnym, w innych dobrą pamięć a w jeszcze innych wytrwałym i posłusznym
Przeczytaj podobne teksty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.