Starożytność - Egipt, Mezopotamia, Indie, Chiny - najważniejsze informacje

Źródła historyczne:
- Informacje o przeszłości, o zdarzeniach;
- Informacje odnoszące się do działalności człowieka w przeszłości;

- Podział źródeł historycznych:
- Materialne
- Pisane
- Biografie (żywoty);
- Hagiograficzne (żywoty świętych);
- Histograficzne (kroniki, roczniki);
- Aktowe (przywileje, subskrypcje);
- Epistolarne (listy);
- Niepisane (pozostałości po przodkach);
- Niematerialne (źródła językowe, etnograficzne – opowiadania, podania, wierzenia)

Krytyka źródła:
- Zewnętrzna (data powstania, miejsce powstania, autor, autentyczność);
- Wewnętrzna (treść, wiarygodność autora, czy autor był świadkiem zdarzenia);

Podział nowych dziejów:
- STAROŻYTNOŚĆ - IV tys. p.n.e. – 476r.n.e
- ŚREDNIOWIECZE – 476r.n.e. – 1450r, 1453r, 1492r, 1517r.n.e
- WCZESNONOWOŻYTNA – IV daty – 1789r. (rewolucja francuska)
- NOWOŻYTNOŚĆ – 1789r. – 1918r.
- DZIEJE NAJNOWSZE – 1918 – i trwa do teraz

Fazy antropogenezy:
- DROPITEK – 10mln l. p.n.e.
- GORYLOWATE;
- AUSTRALOPITEK – 5mln l. p.n.e. ; dwunożny chód, kilkunastoosobowe grupy, stosowanie prymitywnych narzędzi, mięsożerny;
- HOMO HABILIS – 2mln l. p.n.e. ; człowiek uzdolniony, kamienne narzędzia, inny układ żuchwy, 125cm wzrostu;
- HOMO ERECTUS – 1,8mln l. p.n.e. ; człowiek wyprostowany, opuścił Afrykę, mięsożerny, podtrzymywał ogień, 160cm wzrostu, udoskonalone narzędzia;
- NEANDERTALCZYK 300-200tys. l. p.n.e. ; wzniecał ogień, być może znał mowę, 20-25 osobowe grupy, osiedlał się w jaskiniach, miał swoją religię – kult lunarny;
- HOMO SAPIENS SAPIENS – 60-50tys. l. p.n.e. ; człowiek myślący, do 190cm wzrostu, wyprostowany, mniejszy mózg, kamienne groty oszczepów, drewniane szałasy a w środku palenisko;

PALEOLIT – starsza epoka kamienia – 2mln p.n.e. – XI tys. p.n.e.
- Otoczaki, topory kamienne, coraz mniejsze groty, łuki, podział pracy (kobiety zbierały żywność, mężczyźni – polowanie), potrafiono łączyć surowce, w ostatnim wieku pojawił się Homo Sapiens Sapiens, przechowywał żywność

MEZOLIT – średnia epoka kamienia – X tys. p.n.e. – VI tys. p.n.e.
- Koczowniczy tryb życia, mieszkał w jaskiniach, rybołówstwo, udomowił psa, świnię, uprawiał zboże.
- 10tys. l. p.n.e. – cofnął się lodowiec na północ, zmiana klimatu, przemieszczał się na północ do Anglii i Irlandii

NEOLIT – młodsza epoka kamienia – IX tys. – III tys. p.n.e.
- Osiadły tryb życia, rolnictwo, użyźnianie gleby, osiedlanie w górach. Sierp i radło, bydło ciągło radło, nie zabijano zwierząt, hodowano je. Zaczęto organizować życia społeczne i tworzono pierwsze miasta-państwa, pierwszy podział prac, pierwsze domy słupowe. Początki tkactwa, wylatano kosze, garncarstwo, wypalanie gliny, wynalezienie koła, wynalezienie miedzi, robiono ozdoby, odkryto złoto i srebro.

EPOKA BRĄZU – MIEDŹ+CYNA – III tys. – I tys. p.n.e.
- Poszerzenie szlaków handlowych, nowe zawody – hutnictwo, kopalnictwo, grotnicy, miecznicy, płatnerzy. Narzędzia z brązu, wynalezienie pisma klinowego, unowocześnienie żeglugi. Kultura Łużycka w Polsce.

EPOKA ŻELAZA – epoka Hallstatt – 1200 – 1100p.n.e. – XIX w.n.e.
- Żelazne piły, siekiery.

Położenie geograficzne Egiptu:
- Na północy Morze Śródziemne;
- Na wschodzie Półwysep Synaj;
- Na schodzie Morze Czarne;
- Na południu Nubia;
- Na zachodzie Pustynia Libijska;

Podział na Egipt Dolny i Egipt Górny. Powierzchnia 1mln km2. Zamieszkane tylko 30tys. km2.

OKRES PREDYNASTYCZNY – założycielem był MENES, zjednoczył Dolny i Górny Egipt, stolica była w THINIS; powiększanie terenów aż do NUBII, przeniesienie stolicy do MEMFIS.

OKRES STAREGO PAŃSTWA – okrzepła władza, zaczęły powstawać pierwsze piramidy CHEOPSA, CHEFRENA, MYKERINOS; rósł wpływ arystokracji.

I OKRES PRZEJŚCIOWY – zanik władzy centralnej; władzę przejmują władze lokalne – anarchia; II tys. – zjednoczenie władzy przez MENTUHOTEPA II.

EPOKA ŚREDNIEGO PAŃSTWA – stolica w TEBACH; kompleksy świątynne w KARNAKU i LUKSORZE; DOLINA KRÓLÓW staje się miejscem pochówków faraonów; zaczęto wierzyć, że ciało i dusza to jedność; powiększanie terenów do Płw. Synaj; irygacja.

II OKRES PRZEJŚCIOWY – słabnie dynastia; upadek autorytetu faraona; na Egipt najechali HYKSOSI z Synaju; przeniesienie stolicy do AWARIS.

EPOKA NOWEGO PAŃSTWA – Egipcjan złączył James i stworzył nowe państwo; faraon nie jest już bogiem, lecz zwykłym człowiekiem; (faraonem kobieta – HATSZEPSUT); szczyt potęgi państwa za panowania TOTHMESA III; podbił Synaj, Libię; ECHNATON stara się wprowadzić kult jednego boga (AMON-RE – bóg słońca); wybudowanie słynnego ABU SIMBEL; dynastię kończą RAMZESI.

III OKRES PRZEJŚCIOWY – podbój Egiptu przez Asyryjczyków i podział Egiptu na dwa państwa.

EPOKA PÓŹNA – w VI wieku p.n.e. Egipt zdobywają Persowie.

EPOKA GRECKA – w IV wieku p.n.e. zaczyna się epoka PTOLEMEUSZY; ostatnią władczynią była KLEOPATRA.

PANOWANIE RZYMSKIE – od 30r.p.n.e. Egipt staje się prowincją rzymską.

Zajęcia ludności:
- Rolnictwo, rybołówstwo, budownictwo, kopalnictwo, myślistwo;
- Wytwarzanie papirusu;
- Prowadzenie systemu irygacyjnego przez chłopów;
- Wydobywanie złota, miedzi, turkusów; handel (Afryka – kość słoniowa, Liban – drewno, Synaj – srebro, Palestyna – wino, oliwa);

Pismo:
- HIEROGLIFY – pismo święte w świątyniach;
- HIERATYCZNE – pismo kapłańskie na papirusie;
- DEMOTYCZNE – pismo ludu;
- KAMIEŃ Z ROSETTY – CHAMPOLLION odczytał hieroglify;

Religia:
- Politeistyczna – 9 bóstw (OZYRYS – roślinność, zmarli; IZYDA – magia; SETH – pustynia; CHORUS – żywi; ANUBIS – dusze zmarłych; AMON-RE – słońce);
- Wierzyli w życie po śmierci – balsamowali ciała;

Osiągnięcia:
- Matematyka;
- Architektura (piramidy);
- Astronomia (gwiazdy, kierunki świata, kalendarz);
- Medycyna;
- Obróbka kamienia;

Mezopotamia leży pomiędzy rzekami Eufrat i Tygrys.

Ludy Mezopotamii:
- Haltyci;
- Mittani;
- Asyryjczycy
- Akadyjczycy;
- Sumerowie;

Historia Mezopotamii:
- W IV tys. p.n.e. pojawiają się Sumerowie; w III tys. p.n.e. wyparto Sumerów z kraju; Sargon przenosi stolicę do AKADU; potem napadły koczownicze ludy GUTÓW ze wschodu – sumeryjskie miasta-państwa odzyskują niezależność;
- 1900r.p.n.e. – AMORYCI stwarzają 4 państwa;
- HAMMURABI zebrał prawo, ujednolicił je i zapisał na kamieniu STELLA. („Oko za oko”, „Ząb za ząb”);
- XVI w.p.n.e. – najazd HETYTÓW, zniszczenie Babilonu;
- ASYRYJCZYCY tworzą 2 stolice w ASSURZE i NINIWIE; prowadzą żelazną dyscyplinę wojskową, dobre uzbrojenie i terror;
- ASSURBANIPAL – król, otworzył bibliotekę w Niniwie, podbił Egipt, Syrię i 12 ościennych państw;
- Bunt Babilończyków – Medzi, Scyci, Babilończycy;
- NABUCHODONOZOR II – władca Babilonii, wybudował Wieżę Babel dla Marduka, wiszące ogrody, zburzył świątynię w Jerozolimie;
- 539r.p.n.e. – CYRRUS podbija Mezopotamię, odbudowywuje Jerozolimę;

Pismo:
- PIKTOGRAFICZNE – wynalezione przez Sumerów;
- IDEOGRAFICZNE – pojęciowe;
- KLINOWE;

Ustrój:
- Król – najwyższy kapłan;
- Urzędnicy;
- Dowódcy wojskowi;
- Chłopi;
- Niewolnicy;

Religia – politeistyczna, panteon bóstw:
- ENLIL – burza (Sumerowie, Babilończycy)
- ENKI – woda (Babilończycy, Asyryjczycy)
- ISZTAR – miłość (Asyryjczycy, Babilończycy)
- MARDUK – słońce (Babilończycy)
- ASZUR – słońce, wojna (Asyryjczycy)

Osiągnięcia:
- Pismo klinowe;
- Koło:
- System dziesiętny i sześćdziesiętny;
- Podział doby na 24h, roku na 12 miesięcy;
- Miary, wagi;
- Pieniądze;
- Arytmetyka
- Alfabet;
- Matematyka (potęgi, pierwiastki);
- Zegar słoneczny;
- Kalendarz (cykl księżyca);
- Wynalezienie brązu;
- Metalurgia;
- Instrumenty muzyczne (harfa);
- Naczynia gliniane;
- Rozróżniano gwiazdy od planet;
- Mapa sklepienia niebieskiego;
- Zaznaczano orbity planet;
- ZIKKURAT – świątynie schodkowe;
- Brama LWÓW – brama obronna;

Indie – leżą na Płw. Indyjskim, przy rzece INDUS i GANGES (święta rzeka).

Historia Indii:
- MOHENDŻO-DARO, HARAPPA – najstarsze miasta;
- Ariowie – indoeuropejczycy, zdobyli terytorium Indii w 1500r.p.n.e.
- Indie dzielą się na kilka państw, rządzili nimi książęta RADŻDŻA;
- Dochodziło między państwami do wojen; PENDŻAB dostał się pod władzę Persów;
- Ostatnia wyprawa Aleksandra Wielkiego do Indii, dochodzi w armii do buntu i Indie nie zostają zdobyte;
- 312r.p.n.e. – dochodzi do zjednoczenia Indii przez MAURIÓW, władcą jest ASIOKA;
- W V w.n.e. Indie zostają zdobyte przez HUNÓW, a następnie przez ARABÓW;

Ustrój Indii (podział na KASTY):
- Kapłani – BRAMINI;
- Wojownicy;
- Chłopi i rzemieślnicy;
- Niewolnicy
- PARIASI – nietykalni, poza kastami, skazani na życie na uboczu za przewinienia społeczne, tzw. WYRZUTKI SPOŁECZEŃSTWA;

Religia (ŚWIĘTA KSIĘGA WEDY):
- MANTRA – pieśni śpiewane przez kapłanów;
- WEDYZM – (KSIĘGA + MANTRA), wierzono w siły przyrody, kosmiczny ład, świat fantastyczny;
- BRAMINIZM – największy bóg BRAHMA, reinkarnacja – wędrówka dusz;
- HINDUIZM – bóg BRAHME, WINSZU (świat), SIWA (zagłada);
- SIDDHARTA – książę, który stał się BUDDĄ
- BUDDYZM – wyzbycie się pragnień materialnych, nirwana – spokój, ukojenie; nie ma reinkarnacji; V zakazów (nie zabijać, nie kraść, nie kłamać, nie cudzołożyć, nie pić alkoholu); święte księgi buddyzmu – - SRILANKA (reguły życia mnichów, pouczenia Buddy);

Osiągnięcia:
- Medycyna (igły);
- Matematyka (cyfry arabskie);
- Kanalizacja;
- Gra w szachy;
- Przestrzenne ułożenie miast;

Chiny – leżą przy rzece JANGCY i HUANG-HE, na Dalekim Wschodzie, nad Morzem Chińskim, po południu nad Oceanem Indyjskim;

Historia:
- V tys. p.n.e. – pierwsze osadnictwo;
- Dynastia SZANG, władca SZY HUANG – TI, powiększenie terytoriów, reformy gospodarcze, ujednolicił pismo, miary, wagi; zjednoczył Chiny, wybudował Mur Chiński;
- Istniała arystokracja, która wyzyskiwała chłopów, przez co powstawały bunty;

Ustrój:
- Cesarz – cyn niebios (nadawał urzędy, kult jego osoby);
- Urzędnicy (20 stopni urzędniczych) = SZLACHTA (dawano na nich daniny, pańszczyznę);
- Chłopi = rzemieślnicy;

Religia:
- BUDDYZM;
- KONFUCJONIZM – stworzył go Konfucjusz; odwoływał się do bogów, człowiek ma postępować dobrze, kierować się rozumem; powstały pierwsze zasady dobrego postępowania;
- TAOIZM – stworzył go Lao-Cy, przeciwstawny do wartości z przeszłości, dążenie do doskonałości poprzez medytację i dobre postępowanie;

Osiągnięcia:
- Druk;
- Porcelana;
- Sztuczne ognie;
- Proch;
- Jedwab;
- Stopy metali;
- Żelazny pług;
- Papierowe pieniądze;
- Gaz bojowy;