Homer - grecki epik, uważany za twórce Iliady i Odysei

Homer, Homeros (VIII w. przed Chr.) - grecki epik, o którego życiu mamy niewiele informacji. Uważany za autora Iliady i Odysei, reprezentujących najstarszy epicki gatunek literacki - epos bohaterski. Prawdopodobnie urodził się w Smyrnie w Azji Mniejszej. Legenda mówi, że był Ślepym Śpiewakiem wędrownym (aojdem). Badania nad tekstami Iliady i Odysei doprowadziły do powstania różnych poglądów co do ich powstania i osoby autora. Tak zwana kwestia homerycka zaistniała pierwszy raz w II w. przed Chr., kiedy to filologowie aleksandryjscy przyznawali Homerowi tylko autorstwo Iliady. Pogląd ten został jednak zapomniany. Po wielu wiekach, na początku XIX w. wrócił do niego uczony niemiecki F. A. Wolf, który zakwestionował istnienie Homera, twierdząc, że oba dzieła są zlepkami różnych pieśni połączonych w Atenach w VI w. przed Chr. Obecnie dominuje pogląd, że wobec spójnej kompozycji Iliada i Odyseja nie mogły być dziełem wielu autorów. Większość badaczy twierdzi, że Iliada i Odyseja narodziły się na wybrzeżu Azji Mniejszej i na pobliskich wyspach (m.in. na Chios). Odrzucono natomiast autorstwo Homera co do poematu humorystycznego, stanowiącego parodię eposu heroicznego - Batrachomyomachia (Wojna żab z myszami). Do tej tradycji odwołał się m.in. Krasicki, pisząc swoją Myszeidę.
Tekst Iliady i Odysei podzielony został w III-I w. przed Chr. przez uczonych z Aleksandrii na 24 księgi. Wiadomo, że oba poematy powstały w wyniku rozwoju epiki rycerskiej tworzonej przez wędrownych aojdów. Pomimo różnic językowych czy stylistycznych łączy je podobna kompozycja, m.in. zindywidualizowany język bohaterów, homeryckie porównania. W obu utworach występuje też podobny, odziedziczony po aojdach, styl. Podobny jest też język. O ile wspólny jest styl, o tyle różny jest nastrój. Iliada, opisująca 50-dniowy epizod z 10-letniej wojny Greków z mieszkańcami Troi, przepojona jest tragizmem. Odyseja, opowiadająca o dziejach bohatera na tle baśniowych przygód żeglarskich, dzięki przepowiedniom nie ma aż tak tragicznej formy. Czytelnik wie, że wszystko zakończy się szczęśliwie, a zło zostanie ukarane. Ważną cechą epiki homeryckiej jest obszerne przedstawienie świata bogów. Mitologia prezentowana przez Homera była oficjalną w państwach greckich aż do końca ich istnienia.
Dla współczesnych Greków teksty Homera stały się wzorem i przyczyniły się do ustalenia poczucia wspólnoty świata helleńskiego. Były one dla starożytnych punktem wyjścia i miarą wartości wszelkiej poezji. Grecy uczyli się z nich historii przodków i etyki. Teksty te były obecne w życiu codziennym Greków. Świadczą o tym choćby wróżby homeryckie. Polegały one na wróżeniu z ksiąg poprzez otwieranie ich w dowolnym miejscu i czytaniu ustępu, na którym zatrzymał się palec. Wierzono również w magiczną moc tekstu Homera. Uważano, że chorobę można wyleczyć obwiązując chore miejsce papirusem z odpowiednim cytatem z Homera. Jak bardzo ceniono tekst Homera, świadczyć może tzw. egzemplarz z kasetki. Był to egzemplarz Iliady, który Aleksander Macedoński otrzymał od Arystotelesa, a który przechowywał w najkosztowniejszym ze skarbów zdobytym na Dariuszu - kasetce na pachnidła.
Homer inspirował wielu twórców starożytnych, jak np. Wergiliusz, który pod wpływem lektury jego dzieł stworzył Eneidę. Studia nad dziełami aojdosa trwały nadal w epoce bizantyjskiej, w Europie szerzej został poznany dopiero po zdobyciu Bizancjum przez Turków. Liczne przekłady na języki europejskie pojawiły się w XVII-XVIII w. Wtedy zaczęto także publikować kolejne polskie przekłady. Homera tłumaczył częściowo już J. Kochanowski, który sięgnął po III księgę Iliady pt. Monachomachia Parysowa z Menelausem. Posłużył się również wątkami z Iliady w Odprawie posłów greckich. Nauczano o Homerze w Akademii Krakowskiej już od 1504. Pierwszy kompletny przekład po polsku opublikował w 1800-01 F. Dmochowski. Na uwagę zasługują przekłady J. Wittlina z 1924, J. Parandowskiego, prozą, z 1953.