Profilaktyka Prof.UJ F. Wojciechowski- wykłady

KONCEPCJE PROFILAKTYKI SPOŁECZNEJ

WSTĘP
Wychowanie to uczynienie z istoty biologicznej istoty społecznej.
Socjalizacja i resocjalizacja.
Socjalizacja - ogół wpływów zamierzonych i niezamierzonych. Efektem jest jednostka przystosowana społecznie, funkcjonują w rolach społecznych.
Wychowanie - działalność intencjonalna (czytaj zamierzona).
Profilaktyka ? Relacja między profilaktyką a wychowaniem: profilaktyka wspiera proces wychowania, chroni człowieka przed negatywnym wpływem działania czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Efektem właściwego procesu wychowawczego jest jednostka uspołeczniona.
Profilaktyka to czynności, które mają nie dopuścić do wykolejenia społecznego. Ma zapobiegać temu co jest niepożądane z pkt widzenia jednostki (samoagresja), co jest niepożądane z pkt widzenia społecznego.
Profilaktyka to działalność resocjalizacyjna skierowana na stany niepożądane, które mogą nastąpić.
Antycypacja - wg Czapówa przewidywanie stanów niekorzystnych.
Kiedyś profilaktyka miała charakter jednostronny, blokowała niepożądane zachowania. Obecnie do profilaktyki Pytka dodaje profil.kreatywną.
Są dwa komplementarne nurty:
1. ukierunkowane na zapobieganie temu co niepożądane z pkt widzenia jednostki i społeczeństwa,
2. promowanie tego co pożądane z pkt widzenia jednostki i społeczeństwa.
Dziś nowy nurt ? inwestycja w człowieka.
Trzy poziomy profilaktyki:
I-rzędowa zorientowana na ogół społeczności, jej głównym celem ? promocja zdrowia. Zadania profilaktyki I-rzędowej to: wzmacniać czynniki chroniące i osłabiać czynniki ryzyzka.
II-rzędowa zorientowana na grupy podwyższonego ryzyka, jednostki, które znalazły się w obrębie czynników ryzyka. Posiada wstępną diagnozę kliniczną.
III-rzędowa ma charakter pewnych zajęć podtrzymujących, zorientowana na osoby po zakończonej terapii, ma nie dopuścić do recydywy, działania postterapeutyczne.
Profilaktyka odnoszona do jednostki i najbliższych kręgów w systemie ekologicznym (rodzina, szkoła, gr.rówieśnicza, środowisko lokalne). Pospiszyl mówi - pozytywna gr. Rówieśnicza.
Nie sposób odnieść do szczegółowych obszarów: uzależnień, samobójstw, zachowań przestępczych czy agresywnych itp. Profilaktyka często skupia się na okresie adolescencji, gdyż jest to ?wiek ryzyka?. Immanentną częścią profilaktyki społecznej jest profilaktyka przestępczości.
?Najlepszym rozwiązaniem praktyki jest dobrze uprawiana teoria?!
Profilaktyka społeczna odwołuje się do pewnych zasad, norm życia społecznego, tylko pewne normy mają swoje aplikacje prawne (nie zabijaj, nie kradnij). Punktem wyjścia dla profilaktyki społecznej jest norma prawna (czyn uznawany za karalny). Pewne normy społeczne np. ?nie upijaj się? nie są normami prawnymi.

Wybrane koncepcje i poglądy na temat profilaktyki.

Społeczny kontekst profilaktyki.
Nowe problemy społeczeństwa okresu transformacji. Problemy społeczne:
- bezrobocie
- bezdomność (z wyboru i z konieczności)
- przestępczość (w tym zorganizowana)
- nadużywanie substancji psychoaktywnych (coraz częściej sięgają osoby o wysokim statusie socjo-ekonomicznym; styl życia, promocja i reklama alkoholu, reklama i rosnąca podaż leków, wpływa na konsumpcję leków psychoaktywnych)
- wolny rynek pracy, wolny rynek edukacji to wpływa na stres wpływający na człowieka ? bezsenność, depresje, drażliwość, mobbing, uzależnienie od pracy
- medykalizacja codziennego życia (lansowanie, że nauka i medycyna dysponuje środkami na wszelkie dolegliwości (popularność amfetaminy, zwiększa się podaż na leki, alkohol, narkotyki, lansowane przez apteki, media, zespoły muzyczne ? ?być na chaju?.

Lansowane strategie profilaktyczne (tło społeczne):
1/ zmiana strategii profilaktycznej (kiedyś celowano na państwo, dziś celuje się na szczebel lokalny, głównie samorządy)
2/ zmiana w ogólnej polityce państwa wobec legalnych i nie legalnych środków psychoaktywnych
3/ zmiana polityki państwa wobec leków (można dziś kupić w sklepach, bez recepty)
4/ podejście w polityce wobec narkomanii, rok 1985 ustalenie ustawy o zapobieganiu narkomanii, celem ? prawne umocowanie lecznictwa dla narkomanii; w latach 90-tych nowelizacja ustawy w kwestii posiadania narkotyków
5/ zawężenie działań profilaktycznych głównie do młodzieży w okresie adolescencji.

Istota i sens profilaktyki.

Istota ? pewien sposób reagowania na określone zjawiska społeczne i te zjawiska społ.oceniane są jako niepożądane a nawet szkodliwe. Negatywna ocena określonych zjawisk prowadzi do definiowania tych zjawisk w kategoriach zagrożeń.

Profilaktyka podejmuje w tym kontekście 2 rodzaje działań:
1. eliminacja danych zjawisk
2. ograniczenie zakresu tych zjawisk i minimalizacja skutków tych zjawisk.

Opracowuje się określone strategie zapobiegawcze.

Co odróżnia profilaktykę od innych sposobów przeciwdziałania?

Profilaktyka jest czynnością uprzedzającą, czyli działania są podejmowane zanim dane zjawisko się ujawni, jest to przeciwdziałanie zagrożeniom, których wystąpienie w przyszłości jest wysoce prawdopodobne. Są to przedsięwzięcia, środki ostrożności w obliczu antycypowanych (przewidywanych) zagrożeń.

W jakich naukach posługujemy się pojęciem ?profilaktyka??

Prakseologia ? nauka o sprawnym działaniu.
Socjotechnika ? nauka o sposobach wprowadzania celowych zmian społecznych. Nauka, która odnosi się do praktycznego wykorzystania wiedzy socjologicznej. Socjotechnika jest bliska polityce społecznej.
Co oznacza profilaktyka na gruncie prakseologii, jakie działania?
1. działania permentacyjne uzyskanie zmian w obiekcie oddziaływań, np.obniżenie poziomu agresji. Czynności w obrębie tych działań:
- konstrukcyjne (podmiot oddziaływań zyskuje nową, pożądaną cechę),
- destrukcyjne (podmiot traci dotychczasową cechę ? czytaj niepożądaną, np. wysoki poziom lęku, agresji).
2. działania perseweracyjne
Promowanie czegoś, niedopuszczanie do czegoś.
Podmiot zachowuje dotychczasowe cechy.

W obrębie tych działań mamy czynności:
- konserwacyjne (mamy na uwadze by podmiot nie utracił pożądanej cechy, by uczeń nadal był pozytywnie nastawiony do nauczyciela),
- profilaktyczne (mamy na uwadze by podmiot nie nabył cech, których nie posiadał przed oddziaływaniem profilaktycznym).

Środowisko przyjazne ? do którego chce należeć.
Środowisko ucieczkowe ? od którego ucieka.

Socjotechnika, rodzaje działań:
1. Postępowanie reformujące zaleca się kiedy istnieje potrzeba zmiany aktualnego stanu rzeczy, taką sytuację, gdy w tym stanie negatywnie oceniane rzeczy są efektem nieskutecznych działań zaradczych. Profilaktyka szkolna w świetle reformy (można opracować na egzamin!). Kiedy profilaktyka może szkodzić? Kiedy jest nieskuteczna? Wtedy, gdy: informacja profilaktyczna jest instruktażem lub kiedy jest informacją o skutkach zjawisk, to jest dla podmiotu odległe, co będzie z nim za 10 czy ileś lat.
2. Postępowanie projektujące tworzenie pewnego stanu rzeczy. Stan rzeczy, który jest w zamyśle pożądany, ale który nie istnieje. Takim stanem rzeczy jest np.odpowiedni klimat w szkole.
3. Postępowanie profilaktyczne zalecane wtedy, kiedy kierunek w którym zmienia się stan rzeczy, danego stanu rzeczy oceniany jest jako negatywny.

W jednym ujęciu, z jednej strony, profilaktyka to pewna procedura ingerowania w rzeczywistość społeczną (polityka społeczna - prakseologia), z drugiej zaś strony, profilaktyka to świadome kształtowanie rzeczywistości społecznej w pożądanym kierunku (socjotechnika).

Pytania stawiane w profilaktyce:
1. Czemu zapobiegać, jakim zjawiskom? Ma to kontekst aksjologiczny, bo ktoś może zapytać, czemu jest to zjawisko niepożądane? Cz. Cekiera ?Kulturowy aspekt profilaktyki?.
2. Jak zapobiegać, co należy konkretnie czynić, jak należy postępować by działania profilaktyczne miały sens i by przyniosły skutek, efekt?
Skutki, efekty w profilaktyce:
- bezpośrednie (uzyskujemy po działaniu profilaktycznym)
- odroczone (inwestycja w człowieka).
Profilaktyka ta jest często zapominana przez władze bo skutki odroczone są często widoczne dopiero po wielu latach.

KONCEPCJE PROFILAKTYKI.

Najważniejsze to: promocja zdrowia i profilaktyka uzależnień.

Kategorie procedur zapobiegawczych wg prof. J. Kwaśniewskiego:
1. Koncepcja profilaktyki defensywnej (destrukcyjnej) jako pewne swoiste, negatywne sposoby i środki działania. Środki zawsze stosujemy. Celem zastosowanych środków: piętnowanie, blokowanie, wygaszanie postaw niewłaściwych (wzmożona kontrola policyjna hamuje zachowania niewłaściwe). Odwołujemy się do różnych czynności destrukcyjnych, które dotyczą przewidywanych zagrożeń (uzależnień). Mamy na uwadze likwidację bądź osłabienie danego zagrożenia.
2. Koncepcja profilaktyki kreatywnej określamy system racjonalnych działań. Celem tego systemu jest: wzmocnienie, podtrzymywanie prospołecznych postaw (postaw, które powinny być ukształtowane w okresie dorastania). Jest to pewien system działań, który kształtuje prospołeczne postawy, to preferowanie pozytywnych postaw i sposobów, środków działania. Te sposoby i środki mają służyć wzmacnianiu i podtrzymywaniu prospołecznych postaw.
Profilaktyka kreatywna to wykorzystanie czynności o charakterze konstrukcyjnym i te czynności są zorientowane na wspomaganie aktywności człowieka. Efektem tych działań jest, że nasz podmiot oddziaływań będzie sobie radził z różnymi zagrożeniami. Te zagrożenia, których nie dało się wyeliminować na drodze profilaktyki defensywnej.

Relacje między profilaktyką kreatywną a defensywną.

Przeważa pogląd o opcji komplementarnej (wzajemnie uzupełniające, dopełniające się).

Od czego zależy przyjęcie określonej strategii?
Dwa wyznaczniki:
1. Indywidualne preferencje realizatorów (nazywanych też sprawcami).
2. Typ zagrożeń, ?odporność? tych zagrożeń na zabiegi eliminujące.

Kwaśniewski mówi, że w profilaktyce defensywnej działania skłaniają się ?by chwasty nie zagłuszyły zboża?, w profilaktyce kreatywnej ?by zboże zagłuszyło chwasty?.

TEORETYCZNE PODSTAWY ORGANIZACJI ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH.

Istnieje 8 głównych problemów, pytań:
1. Pojęcie ?profilaktyka?.
2. Skuteczność podejmowanych działań.
3. Ukierunkowania określonych działań profilaktycznych.
4. Środowiskowy kontekst profilaktyki.
5. Koncepcja profilaktyki, a sposób rozumienia zjawisk jakimi ma się zapobiegać.
6. Kierunki działań profilaktycznych.
7. Model udzielania pomocy w pokonywaniu trudności rozwojowych.
8. Zasady o które opiera się podejście profilaktyczne nowej generacji.

Pojęcie ?profilaktyki?.

Wg Hołysta jest to pewien system metod i środków, który ma w zamiarze dwa cele: (ważne do egzam.!)
- usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych,
- stwarzanie warunków dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju (warunków dotyczących jednostki i grupy społecznej).

Model oddziaływań profilaktycznych, ujęcie oddziaływania profilaktycznego.
Wg Podgóreckiego przez postępowanie profilaktyczne rozumie się dwie podstawowe kwestie:
1. Postępowanie, które dąży do zapobiegania negatywnym stanom rzeczy, ale on dodaje ? rzeczy, które mogą zaistnieć. Antycypacyjnny model działań.
2. Punktem wyjścia postępowania celowościowego, przy czym Podgórecki postępowanie profilaktyczne też ujmuje jako postępowanie celowościowe.
Wyróżniamy tu 3 kroki, elementy:
- diagnoza wstępna (opis pewnych stanów rzeczy w stosunku do których podejmujemy post.celowościowe)
- ocena danego, diagnozowanego stanu rzeczy, pewna konkluzja oceniająca
- w postępowaniu profilaktycznym (dodaje Podgórecki) negatywnej ocenie podlegają 2 podstawowe kwestie:
1. zalążkowe stany negatywne (wtedy profilaktyka ma charakter wczesnej interwencji)
2. możliwość pojawienia się określonych negatywnych stanów rzeczy.

Czego od nas wymaga postępowanie profilaktyczne? Zwraca się uwagę na 2 aspekty wiedzy:
1. znajomość praw rozwoju człowieka
2. umiejętność przewidywania tego co może nastąpić (w zamyśle jako stan negatywny).

W postępowaniu profilaktycznym wyróżniamy 3 podstawowe rodzaje postępowania:
1. postępowanie powstrzymujące (na gruncie kryminologii, wczesne powstrzymywanie sprawcy przed dokonaniem czynu zabronionego),
2. postępowanie eliminująco-objawowe (na gruncie kryminologii, jest to eliminowanie tzw. dyspozycji, skłonności przestepczych),
3. postępowanie eliminująco-uprzedzające (na gruncie kryminologii, wczesne wykrywanie kryminogennych czynników psychicznych, biologicznych, środowiskowych, sytuacyjnych, właściwa reakcja terapeutyczno-pomocowa).
Pedagog jest lekarzem duszy.

W postępowaniu profilaktyczno-eliminującym spotyka się podział na 3 poziomy (stopnie, rzędy, prewencje):
1. prewencja pierwotna (ogólna) pierwszego stopnia ? obejmuje szeroko pojętą politykę społeczną, określone przedsięwzięcia społeczne, ekonomiczne, wychowawcze, przedsięwzięcia z zakresu higieny psychicznej. Są one zorientowane na ogół społeczeństwa.
2. prewencja wtórna, drugiego stopnia ? w zakres jej wchodzi wczesna diagnoza, a łączy się z tym wczesna interwencja i terapia zaburzeń osobowości.
3. prewencja trzeciego stopnia ? zapobieganie społecznym konsekwencjom wykolejenia społ. (zapobieganie recydywie).

Wg Czapówa działalność profilaktyczna na poziomie I pokrywa się z postępowaniem uprzedzającym;
poziom II to postępowanie objawowe; poziom III pokrywa się z resocjalizacyjnym postępowaniem reformującym.
Profilaktyka ujmowana jako działalność o charakterze oświatowo-wychowawczym na rzecz dzieci i młodzieży.
Profilaktyka jest to dyscyplina naukowa, która integruje wyniki badań i dorobek innych dyscyplin naukowych i pewniki badań. Dotyczy zapobiegania negatywnym zjawiskom społecznym. Dyscypliny:
? kryminologia
? epidemiologia psychiatryczna
? psychologia rozwojowa
? pedagogika
? socjologia.

Cel jaki stawia sobie w tym znaczeniu profilaktyka (cel i przedmiot profilaktyki społecznej):
1. całościowa inter- i multidyscyplinarne podejście do zagadnienia zapobiegania nieprawidłowym zjawiskom i procesom,
2. integracja dorobku naukowego różnych dyscyplin naukowych,
3. łączenie ustaleń naukowych z praktyką społeczną (teoria i praktyka), wypracowanie określonych metod zapobiegania zjawiskom.

Wiodące problemy w programowaniu profilaktyki:
? zjawisko recydywy
? przestępczość nieletnich i młodocianych
? uzależnienia
? przemoc i agresja

Skuteczność podejmowanych działań:
Elementy brane pod uwagę:
- stopień realizacji zamierzonych, wytyczonych celów
- efekty strategii (zmiany, kt.wywołuje wprowadzenie określonej strategii)
- koszty społeczne i finansowe

Jakie czynniki zwiększają skuteczność podejmowanych działań?
1. Odwołanie się do psychologii rozwojowej, czyli programowanie działań profilaktycznych należy oprzeć na znajomości praw, które rządzą psychosomatycznym rozwojem człowieka (uwzględnienie okresu adolescencji ? negowanie wszelkich norm. Eric Berne ? co tworzy autonomię człowieka?: świadomość bycia sobą, intymność swoich problemów, spraw, spontaniczność, wyrażanie siebie takim jakim jestem.
2. Powiązanie państwowego i społecznego systemu zapobiegania patologii.

Ukierunkowanie działań profilaktycznych. 3 obszary ukierunkowań:
1. ukierunkować działania na pewne zachowania, wspierać zachowania pożądane;
2. ukierunkować działania na zahamowanie pewnych zachowań, np.agresji, kradzieży, nadużywanie alkoholu, narkotyków;
3. ukierunkować nasze oddziaływania profilaktyczne na przyczyny wadliwego przystosowania, np.: a/wyrównywanie braków w nauce,
b/ likwidowanie postaw lękowych (kojarzy się nam z sięganiem po środki psychoaktywne),
c/ rozwój dojrzałej osobowości.
W jakich momentach profilaktyka przynosi skutki pożądane?
Dlaczego pewien program profilaktyczny w jednym środowisku przyjmuje się, a w innym nie?

Środowiskowy aspekt oddziaływań profilaktycznych.

Jeżeli mamy zapobiegać zjawiskom to na czym koncentrować uwagę: na człowieku i jego środowisku.

Czy nasza uwaga nie powinna być skoncentrowana na systemach, ekosystemach, strukturach społecznych, instytucjach, których złe funkcjonowanie przyczynia się do wadliwego przystosowania. Zwraca się uwagę, że zasadnicze przemiany systemowe są trudne i czasochłonne. Oddziaływanie skierowane na człowieka, jego rozwój, przygotowanie zawodowe człowieka, działanie skierowane na umiejętności, kompetencje pozwalają stawić czoło wezwaniom, trudnościom, pokusom społecznym (zagrożeniom społecznym).
Od czego zależy charakter oddziaływań profilaktycznych?

Zależy od sposobu w jaki wyjaśniamy szeroko pojęte zjawisko nieprzystosowania społecznego. Jednym ze sposobów jest zwrócenie uwagi na cechy indywidualne człowieka (właściwości biopsychiczne).
Szeroko pojęte wychowanie, terapia, poradnictwo. Kiedy zjawisko nieprzystosowania społ.będziemy wyjaśniać koncentrując się na ekosystemie życia ? wtedy oddziaływania profilaktyczne ukierunkowane są na szersze społeczności (wg Szpringer).

Teorie wyjaśniające profilaktykę.

I. Teoria kontroli społecznej (Hirschego) ? wg niej nieprzystosowaniu społ., przestępczości zapobiega silna więź między jednostką a innymi osobami (osoby znaczące).

Rodzaje więzi wg Hirschego:
1. powiązanie uczuciowe i poszanowanie dla osób znaczących;
2. aktywny udział, włączenie się w określone działania konwencjonalne (nauka, praca, osiąganie prestiżu);

3. zaangażowanie, chodzi tu o czas jaki człowiek poświęca aktywności społecznej aprobowanej;
4. przekonania (stosunek człowieka do podstawowych wartości ? zdrowia, życia), osoby, które akceptują system społeczny w mniejszym stopniu skłonne są do naruszania norm społecznych;

Wniosek:
Profilaktyka oparta o tą teorię defakto koncentruje się na wzmacnianiu więzi społecznych.

II. Teoria napięcia społecznego Mertona.
Źródłem zachowań nieadaptacyjnych jest pewne napięcie, ma on na myśli napięcie, które powstaje w wyniku styku niezrealizowanych aspiracji przy pomocy środków społecznie aprobowanych. Inni autorzy wskazują za Mertonem na inne napięcia: złe stosunki rodzinne, utrata czegoś cennego.

Wniosek:
Sposoby na profilaktykę:
- poprawa warunków życia
- wyrównywanie szans życiowych
- stwarzanie młodzieży warunków do osiągania wartości pozytywnych.

III. Teoria społecznego uczenia się (Dollar, Miller).
Ujmuje zachowanie jako zachowanie wyuczone. Oni powiadają, że dochodzenie do przestępstwa ? poprzez otrzymywanie nagród za zachowania społecznie nie aprobowane i kar za zachowania akceptowane społecznie.
Organizowanie działań profilaktyki poprzez odpowiedni system wzmocnień.
Oddziaływanie na grupy nieletnich przestępców i zapobieganie ich tworzeniu.
Zachowania, które mają w swej istocie naruszanie norm są często wynikiem identyfikacji z wzorami zachowań jakie propagują środki masowego przekazu.

IV. Teoria reakcji społecznej.
Wg niej reakcja społeczna wobec osób naruszających normy społeczne bardzo często prowadzi do samookreślenia się tej grupy ludzi jako dewiantów. Reakcja społeczna bardzo często prowadzi do utrwalania się i rozszerzania zachowań napiętnowanych społecznie.

V.Teoria reintegracyjnego zachowania (Brantweit).
Dotyczy ona reakcji społecznej widowni na zachowania nie akceptowane społ. (zawstydzanie sprawcy). Reakcja stygmatyzująca, odrzucająca. Reakcja może mieć charakter reintegrujący. Polega na tym, że zawiera pewien szacunek dla osoby sprawcy, że zachowanie człowieka spotyka się z negatywną oceną.

Wniosek dla koncepcji profilaktycznej z tej koncepcji:
Dezaprobata nasza, społeczna powinna dotyczyć tylko określonych zachowań, a dezaprobata nie powinna dotyczyć człowieka zachowującego się w dany sposób (zachowanie a nie człowieka!).

VI.Teoria podkultury (Horward).
Podkreśla znaczenie grupy dla procesów adaptacyjnych. Poszukuje ona pewnych uwarunkowań dotyczących zachowań w określonej odrębności społecznej......................................................................................................... Podkreśla, że naruszenie norm ogólno-społecznych bardzo często jest zgodne z normami, które obowiązują w danej grupie. Tego typu zachowania są często nagradzane. Wskazuje ona na pewną specyfikę procesu resocjalizacji. Socjalizacja w tego typu grupach sama w sobie może zachęcać do przekraczania norm prawnych, a z drugiej strony tego typu socjalizacja w dużym stopniu może dostarczać pewnych usprawiedliwień w sytuacji popełnienia przestępstwa.

Wniosek:
Przed pedagogiem stoi zadanie: poznanie mechanizmów tworzenia się tego typu grup, poznać mechanizm kształcenia się tego typu grupowych wartości, odpowiedzieć na pytanie: dlaczego siła tych wartości jest większa niż siła wartości, które ja próbuję przekazać, preferować?

Wnioski końcowe:
Kwestia profilaktyczna jest dość złożona. Złożoność problemu profilaktycznego zwraca uwagę na konieczność integracji różnych teorii. Ta integracja powinna się wyrażać przy projektowaniu działalności profilaktycznej.

Kierunki oddziaływań profilaktycznych.
! Zapobieganie przestępczości i wymiar sprawiedliwości stanowią integralną część na rzecz rozwoju.

Zasady uchwalone na VII Kongresie ONZ dla Zapobiegania przestępczości i postępowania z przestępcami:
1. konieczność stwarzania młodzieży warunków dla pełnowartościowego życia;
2. znaczenie ?środków pozytywnych? ? rola rodziny, szkoły, stowarzyszeń, społeczności lokalnych, w zamyśle mają one promować pozytywny rozwój młodzieży.
Jakie działania profilaktyczne preferuje ONZ:
1. profilaktyka powinna być ukierunkowana na ogół młodzieży, a nie tylko na zagrożona kategorie (grupy ryzyka), czyli profilaktyka I-stopnia;
2. podkreślenie organizacji takich programów profilaktycznych, które będą nie tylko dla młodzieży, ale również będą aktywnie włączać młodzież w realizację programów profilaktycznych;
3. negatywny wpływ telewizji;
4. niedostateczne wykorzystanie środków masowego przekazu w profilaktyce. (Jednym z tematów do egzaminu będzie rozdział z ?Kompedium wiedzy o profilaktyce?).

Niedostosowanie jest zjawiskiem społecznym, a jeśli tak to powiada się, że nie można zalecić jednego jednolitego, zunifikowanego programu profilaktycznego!
Podkreśla się, że profilaktyka:
1. musi być dostosowana do istniejących potrzeb;
2. musi być dostosowana do kultury środowiska;
3. musi być dostosowana do indywidualnych cech adresatów;
4. musi uwzględniać możliwości, kompetencje osób, które podejmują tą działalność.

Zwraca się uwagę na :
? potrzebę koordynacji działań profilaktycznych,
? potrzebę ujęcia profilaktyki w kontekście szerszych przedsięwzięć społecznych,
? że zapobieganie przestępczości nieletnich powinno stanowić integralną część zapobiegania przestępczości w społeczeństwie.
?
Należy samodzielnie opracować podrozdział ?Kierunki zmian w polskim systemie profilaktyczno-wychowawczym?
W: ?Pedagogika resocjalizacyjna? L. Pytka.
Modele udzielania pomocy w pokonywaniu trudności rozwojowych.
Kto odpowiada za trudności życiowe w życiu człowieka?
Kto odpowiada za ich rozwiązanie?

Są 4 podstawowe modele (w Encyklopedii pedag.: Zadania rozwojowe):

I. Model medyczny ? człowiek nie jest odpowiedzialny za swoje problemy, trudności i nie jest odpowiedzialny za ich rozwiązanie. Człowieka traktujemy jako jednostkę, która nie jest w stanie samodzielnie radzić sobie z problemami. Oczekujemy od niego 2 umiejętności (cech), sposobów podejścia: umiejętności poszukania fachowej pomocy i posłusznego, bezwzględnego podporządkowania się osobie udzielającej wsparcia (pomocy). Skutki uboczne tego modelu udzielania pomocy: zanik odpowiedzialności za własne problemy oraz zanik inicjatywy i samodzielności.
II. Model kompensacyjny ? W tym modelu człowiek nie jest odpowiedzialny za problemy, ale jest odpowiedzialny za ich rozwiązanie. Przyczyną trudności jest np. brak korzystnych możliwości rozwojowych w rodzinie patologicznej. Kompensacja występujących braków (skierowanie dziecka do świetlicy terapeutycznej). Współpraca z jednostką, człowiekiem dotycząca sposobu rozwiązania problemów życiowych. Mocna strona tego modelu: Podkreśla on twórczą aktywność człowieka. Słabe strony modelu: Fakt pojawienia się pewnej nieufności do otoczenia. Wynika z tego ? czemu ja mam płacić za niezawinione grzechy?!
III. Model oświatowy ? Jednostka odpowiada za problemy, a nie odpowiada za ich rozwiązanie. Zadania przed osobą udzielającej wsparcia: pomoc daje się pomieścić w pojęciu ?edukacja człowieka?, w tym analiza przeżywanych trudności. Służyć to ma jednej kwestii: człowiek ma utwierdzić się w negatywnym obrazie własnej osoby, a z drugiej strony ma to wywołać potrzebę tego człowieka bezwarunkowego podporządkowania się terapeucie (np. w MONARZE). Słabości, uboczne skutki tego modelu : Obsesyjna, nadmierna koncentracja na jednym, określonym problemie, a z drugiej strony całe życie organizowane jest wokół tego problemu.
IV. Model moralny ? Człowiek jest odpowiedzialny za problemy i za ich rozwiązanie. Zadanie przed terapeutą: uświadomić człowiekowi, że sam jest za siebie odpowiedzialny, za swoje życie, a z drugiej strony ma uświadomić, że sam odpowiada za zmianę swego życia. Naszym zadaniem jest zachęcić człowieka do odnalezienia dróg wyjścia z tego problemu. Mocne strony modelu: Przyjmowanie odpowiedzialności za własne życie. Słabością: nadmierne przekonanie, że człowiek zawsze potrafi sam poradzić sobie z problemami.

Poradnictwo dialogowe, poradnictwo edukacyjne ? ?ludzka luka?.

Gdzie te modele mają zastosowanie?

Model medyczny dominuje w szkole podstawowej.
Model kompensacyjny dominuje w gimnazjum i ponadgimnazjalnej.
M. moralny dominuje na wyższych szczeblach edukacji.
M. oświatowy dominuje w placówkach resocjalizacyjnych.

Zasady na jakich opiera się podejście profilaktyczne:
1. Problemy związane z różnymi patologiami, dysfunkcjami społecznymi są cechą systemu społecznego. Te problemy muszą być rozpatrywane w kontekście tego, jak ten system działa (zachowanie degradacyjne dziecka rozpatrywane w aspekcie jak działa jego system rodzinny).
2. Jeżeli przyjąć, że dysfunkcjonalność to problem o charakterze systemowym to głównym obiektem oddziaływań stają się podstawowe ekosystemy życia człowieka (ekosystemy te to: rodzina, klasa szkolna, szkoła, środowisko lokalne).
3. Zdrowie jednostki i społeczeństwa jest wartością ogólnospołeczną, to działaniem pierwszoplanowym staje się promocja i ochrona zdrowia.
4. Racjonalna profilaktyka zakłada dzielenie odpowiedzialności na różne ogniwa systemu profilaktycznego.
5. Splot czynników wpływa na powstawanie zaburzeń psychospołecznych.

Wniosek:
Współczesna profilaktyka preferuje wszechstronność oddziaływań ? czynniki dotyczące jednostki i jej środowiska życia.

Rodzaje profilaktyki przestępczości:
Relacja między profilaktyką przestępczości a profilaktyką społeczną

Polityka kryminalna to całokształt zagadnień dotyczących przestępczości.
Ze względu na cele i metody tej działalności profilaktycznej wyróżnia się kilka obszarów tej działalności:
1. Profilaktyka kryminalistyczna ? jest to cały zespół metod, środków, które uniemożliwiają lub utrudniają popełnienie przestępstwa (ochrona, straż, policja).
2. Polityka karna ? jest to adekwatność kary do rodzaju, okoliczności przestępstwa i osobowości sprawcy.
3. Profilaktyka penitencjarna - to właściwe kształtowanie warunków odbywania kary, by kara spełniała funkcję resocjalizacji.
4. Profilaktyka kryminologiczna - dotyczy zagadnień genezy i etiologii czynu przestępczego. Posługuje się głównie metodami z zakresu psychologii i pedagogiki społecznej.

Cel profilaktyki kryminologicznej:
? Nadawanie pozytywnego kierunku aktywności człowieka;
? Wywieranie wpływu na zmianę ujemnych, niekorzystnych postaw czy tendencji.

Profilaktyka kryminologiczna ujmowana jest, rozpatrywana w szerszym kontekście społecznym, jako taka tym samym wchodzi w zakres profilaktyki społecznej.

PROBLEMATYKA ZAPOBIEGANIA PRZESTĘPCZOŚCI.

Strategie działań prewencyjnych, standardy zapobiegania przestępczości.

1. Kontrola społ.strategii działań prewencyjnych.
? Istota prewencji społecznej. Od czego zależy strategia działań prewen.? Zależy od przyjętych założeń teoretycznych. Przyjmując pewne zał.teoretyczne dokonuje się wyborów określonych środków dotyczących zapobiegania przestepczości.
Co jest istotą zapobiegania przestępczości (Kołakowska)?
- działania prowadzone bezpośrednio jak i pośrednio.
Co jest celem tak podjętych działań?
- powstrzymywanie powstawania zjawiska przestępczości
- działania, które zmierzają do niedopuszczenia popełnienia przestępstwa (konkretna osoba)
- działania, które mają nie dopuścić do rozpowszechnienia zjawiska przestępczości w skali makro (globalnym) i mikrospołecznej.

Współczesne strategie zapobiegania przestępczości:
? (Kołakowska) TREATMENT, indywidualizacja wykonania kary pozbawienia wolności. Czemu służy?
- środki ~~ systemy probacji
- różne formy terapii medycznej
- różne formy intensywnej opieki
? obrona społeczna ? DEFENSE................
- dążenie do stworzenia systemu zapobiegania przest.i postępowania z przestępcami (zalecenia 7 kongresu ONZ ~~ próba stworzenia systemu).
? DEFERRENCE (odstraszanie), uwaga na powrót do koncepcji prewencji generalnej, inaczej uwaga ~~ wykorzystanie motywacyjnego wpływu kary.
? DIVERSION, pewien wybór dokonywany przez sprawcę określonego czynu. Jaki to jest wybór ~~ między programem rehabilitacyjnym, który nie ma programu stygmatyzującego. A drugi wybór ~~ normalny proces kary. Sprawca dokonuje wyboru albo terapia albo kara.
? UCZESTNICTWO SPOŁECZEŃSTWA oparte na koncepcjach kontr.społecznej. Ta kontrola miała się dokonywać na różnych poziomach.
I poziom: rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, zakład pracy, środowisko lokalne, ?przyzwolenie społeczne?.
? PLANIFIKACJA to pewna strategia zapobiegania przestępczości. Służy tu planowanie całości życia społecznego i rozwój społeczny.
Co składa się na tą strategię?
- powiązanie zapobiegania przest.z ogólną polityką społeczną państwa,
- udostępnienie oświaty,
- poprawa stanu służby zdrowia
- poprawa warunków materialnych.

SUMA:
W systemie zapobiegania przestępczości możemy wyróżnić 2 podsystemy:
1. Podsystem zapobiegania ogólnego ? całość polityki społecznej państwa
2. Podsystem zapobiegania specjalnego - polityka kryminalna.

Krukowski dzielił profilaktykę przestępczości ze względu na podejmowane środki i wyróżnia:
1. profilaktyka podmiotowa (są to oddziaływania na człowieka, grupę, która jest zagrożona wejściem w konflikt z prawem)
2. profilaktyka przedmiotowa (stanowi różnego rodzaju przedsięwzięcia natury organizacyjnej: ochrona obiektu, monitoring, patrole policyjne).

Kaufman i French wyróżniają 6 głównych podejść strategii prewencyjnej:
(Patrz! W. Szymański ?Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki?)
1. Programy informacyjne
2. Programy edukacyjne
3. Programy alternatyw
4. Programy interwencyjne
5. Programy zmiany środowiskowej
6. Programy zmiany przepisów

Rozwój różnych form i metod działań profilaktycznych wytworzył potrzebę opracowania programów nowej generacji. Jak należy spojrzeć na te programy? Stanowią one przeciwieństwo programów starych generacji. Stare programy miały charakter spóźnionej terapii i niskiej represji.
Cechy programów nowej generacji:
? szeroki zakres i koncentrowanie się na problemach patologii zachowania w szerokim pojęciu (one idą w kierunku, które obejmują całość pewnych zagadnień);
? niekonwencjonalność (różne metody);
? dokładnie planowane, rzetelnie oceniane (jaki skutek tego), modyfikowane w trakcie realizacji;
? obejmują osoby zarówno o niskim, jak i wysokim ryzyku zagrożenia ? na wzór profilaktyki w odniesieniu do medycyny;
? programy realizowane wieloma metodami;
? za kształt programu odpowiedzialni są wszyscy, którzy w nim uczestniczą (7 zjazd ONZ ? programy prof.mają być nie tylko dla młodzieży, ale z udziałem młodzieży)
? te programy są wrażliwe na historię społeczną, tzn. muszą być dostosowane do cech adresatów i cech kultury środowiska.
? Te programy są prowadzone równocześnie na jednostkę jak i środowisko życia ( chociaż przyczyna zaburzeń leży w jednostce lub środowisku to oddziaływania muszą być prowadzone w 2 kierunkach: jednostka i środowisko).

Zapobieganie przestępczości jako element kontroli społecznej.
Są to wszelkie działania. Celem jest podporządkowanie członków społeczeństwa normom grupowym, czyli kodeks karny.
Zawsze należy pamiętać?! Normy grupowe i stosowane środki, które służą do przestrzegania norm grupowych przez człowieka. Jak należy odczytać te normy?
Dotyczy to określonych zachowań:
- zachowania obowiązkowe lub nakazane (alimenty, opieka nad dzieckiem do 18r.ż.)
- zachowania zakazane (zakaz wjazdu na skrzyżowanie na czerwonym świetle)
- zachowania uprawnione (do jakich zachowań mamy prawo i jak należy je odczytać? Mają one zawsze na celu skłonienie członków społ.do przestrzegania norm, które stanowią istotę konformizmu).

RODZAJE KONTROLI SPOŁECZNEJ
Mamy tu 3 grupy zachowań ? kto sprawuje, że te normy są przestrzegane?
1. Kontrola sformalizowana jest regulowana systemem norm ściśle określonych (agendy kontroli prawnej, czyli sąd, policja, agendy kontroli pozaprawnej, są to np. instytucje religijne, sądy koleżeńskie, np. w zakładach pracy, komisja dyscyplinarna przy kuratorze etc.)
2. Kontrola nie sformalizowana jest pełniona spontanicznie przez pewnych ludzi czy określone zbiorowości. W środowiskach wielkomiejskich zanika, w śr.wiejskich jeszcze trwa.
3. Kontrola instytucjonalna kontrola nie sformalizowana, pewne organizowanie wspólnot lokalnych ? kierunek współpraca z policją, a z drugiej strony ma na celu wzbudzanie tzw. sąsiedzkiej czujności, która ma na celu walkę z przestępczością.

ETAPY DZIAŁAŃ ZAPOBIEGAWCZYCH PUNKTEM WYJŚCIA DO TAK POJĘTEJ DZIAŁALNOŚCI:
Jest ustalenie normy prawnej obwarowanej sankcją karną, jeżeli tak to jakie etapy wyróżniamy przy zapobieganiu przestępczości?
I etap
Działania pierwotne; jest to kształtowanie określonej polityki społecznej, w jakim kierunku? By eliminować warunki, które sprzyjają popełnieniu przestępstwa. Wykorzystywane są środki wchodzące w zakres strategii kreatywnej: wyrównywanie szans edukacyjnych, właściwa polityka społeczna i gospodarcza, właściwe planowanie przestrzeni.
II etap
Etap działań wtórnych. Co wchodzi w obszar tej działalności?
- Usuwanie warunków, które sprzyjają popełnieniu przestępstwa.
- Tworzenie utrudnień dla popełnienia przestępstwa.
Jakie działania?
- odpowiednie zabezpieczenie domów lub obiektów
- policyjne rozpoznanie środowisk przestępczych
- kontrola środowisk młodzieżowych wykazujących braki socjalizacyjne (np.spisywanie blokersów).
III etap
Działania następcze:
- reakcja na popełnione przestępstwo (np. w Chinach 90% wyroków śmierci)
- zapobieganie powtórnemu wejściu na drogę przestępstwa. Miejsce do sformalizowanych agend kontroli społ.(np. sąd, prokuratura).

Metody stosowane w strategiach działań prewencyjnych:

1. STRATEGIA KREATYWNA
Działania:
? szkolenie: świadomy przekaz wiedzy (kompetencje interpersonalne, komunikacyjne, asertywności), kształtowanie umiejętności w określonych dziedzinach
? przekonywanie: podawanie argumentów na rzecz pewnych zachowań (nasze zachowania są proprawne)
? propaganda: oddziaływanie na zachowanie człowieka poprzez sferę emocji i podświadomości, taką samą funkcję pełni reklama
? informowanie: uzupełniający przekaz wiedzy przy zastosowaniu innych metod
? przetwarzanie: wprowadzenie określonych zmian w środowisku, które w zamyśle sprzyjają zachowaniom adaptacyjnym lub proprawnym.
2. STRATEGIA DESTRUKTYWNA (DEFENSYWNA)
Działania:
? Uniemożliwienie: odcinanie możliwości lub jest to utrudnianie podejmowania pewnych zachowań np. pies w szkołach po to by odnalazł narkotyki.
? Wytłumienie: reagowanie sankcją negatywną na zachowanie przestępcze.
? Zagrażanie: zapowiadanie reakcji negatywnej na określone zachowania, np. policja mówi ?będziemy odbierać prawa jazdy za kierowanie pod wpływem alkoholu?.

Źródłem zachowań dewiacyjnych jest osłabienie więzi społ. Profilaktyka oparta jest na wzmacnianie więzi społ.

Błędne przekonania normatywne to np. ?Wszyscy piją?, ?Wszyscy kradną?, ?Wszyscy biją żony?.
Profilaktyka ma zmierzać do likwidowania, zwalczania błędnych przekonań normatywnych!!!

Temat: KONCEPCJA I SYSTEMY PROFILAKTYKI UZALEŻNIEŃ.

Zachowania promujące zdrowie człowieka.
Przyczyny zainteresowania się problematyką zdrowia:
- nagromadzenie w otoczeniu człowieka zagrożeń dla rozwoju zdrowia fizycznego i psychicznego
- zdrowie staje się coraz bardziej cenioną wartością
- zdrowie staje się wartością socjalizowaną, tzn., że stan naszego zdrowia w dużym stopniu zależy od tzw. zdrowego stylu życia.
Istotne znaczenie dla problematyki zdrowia mają prace Kaplana ? dotyczą badań zaburzeń psychicznych u człowieka.

Jak dziś patrzymy ma zdrowie?
Dziś ujmuje się zdrowie w perspektywie holistycznej. Powiada się, że zdrowie to nie tylko brak choroby czy niepełnosprawności, ale podkreśla się pozytywne aspekty zdrowia, a więc
Zdrowie to (aspekty zdrowia):
1. dobre samopoczucie psychiczne i fizyczne
2. zdolność do adaptacji, ale zarazem zdolność do pełnienia adekwatnych ról społecznych
3. zdrowie jest wartością samą w sobie
4. zdrowie to warunek właściwej jakości życia (poczucie jakości życia)
5. zdrowie jest to określony zasób społeczny.

Co z tego wynika?
Można powiedzieć: z jednej strony zdrowie to zdolność do:
aktywnego radzenia sobie ze środowiskiem,
aktywnego radzenia sobie z warunkami życia
kierowania własnym życiem.

4 wymiary szeroko pojętego zdrowia:

1. Zdrowie fizyczne
Minimalnym wskaźnikiem z.fizycznego jest brak dysfunkcji.

2. Zdrowie psychiczne
Jest to subiektywnie odczuwane dobre samopoczucie, jest to poczucie własnej kompetencji, adekwatności, własnej kontroli wewnętrznej.
Minimalnym wskaźnikiem jest brak symptomów depresji.

3. Zdrowie społeczne
Jest to umiejętność (zdolność) przystosowania się do nowych sytuacji społecznych.
Minimalnym wskaźnikiem jest wywiązywanie się z podstawowych ról społecznych i umiejętność osiągania podstawowych celów życiowych. Projektowanie własnego życia ? piszą psychologowie.

4. Zdrowie osobowe
Minimalnym wskaźnikiem jest angażowanie się w działania, które umożliwiają przekraczanie granic własnego rozwoju.

(książka ?Genetyka zachowania? ? autor ?Prominet).

Jeżeli człowiek osiągnie 4 wymiary zdrowia ~~ 70% naszego zdrowia to nasz styl życia, 20% to genetyka, 10% to środowisko.

Podstawowe cele promocji zdrowia i profilaktyki uzależnień.
I kierunek działań:
Przezwyciężanie trudności dydaktycznych i wychowawczych. Przykładowe formy pracy temu celowi służące:
? wzmacnianie poczucia własnej wartości
? integracja w zespołach uczniowskich
? kształtowanie umiejętności otwartego wyrażanie swoich myśli i poglądów
? kształtowanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych, np. paleniu papierosów ? nie!
? kształtowanie postaw asertywnych
? kształtowanie umiejętności świadomego dokonywania wyborów (do obejrzenia mamy film).
?Twórcza wizualizacja? ? jak wykorzystać w profilaktyce?
? informacje o uzależnieniach adekwatnie do wieku
? propagowanie zdrowego stylu życia.

II kierunek działań:
Określanie (definiowanie) najważniejszych potrzeb społeczności uczniowskiej.
Są to potrzeby:
? samoakceptacji
? bezpieczeństwa w grupie.

III kierunek działań:
Poprawa komunikacji między jednostką w podstawowych relacjach społecznych (uczeń-uczeń; uczeń-nauczyciel; rodzic-dziecko).

IV kierunek działań:
Edukacja nauczycieli w zakresie profilaktyki uzależnień:
? pewna wiedza na temat zagrożeń uzależnieniem
? pewna wiedza na temat środków psychoaktywnych
? pewna wiedza na temat programów profilaktycznych.

Psychospołeczne mechanizmy uzależnienia:

1. Poszukiwanie i ucieczka:
? ciekawość
? problemy osobiste
? chęć zaimponowania innym
? namowa
2. Czynniki natury osobowościowej:
? wysoki poziom lęku i niepokoju
? bierność
? niska tolerancja na frustrację
? poczucie mniejszej wartości
? poczucie wyobcowania i odrzucenia (od gr.rówieśniczej, od rodziny)
3. Czynniki leżące po stronie szkoły:
? braki w poziomie wiedzy psychologiczno-pedagogicznej u nauczycieli
? nieodpowiedni system oceniania
? brak opieki indywidualnej
? niepowodzenia szkolne
4. Czynniki związane z funkcjonowaniem rodziny:
? szeroko pojęta dysfunkcjonalność rodziny
? nadmierne pochłonięcie rodziców pracą zawodową
? brak określonego światopoglądu ze strony rodziców (zasad postepowania)
? odrzucenie dziecka przez rodziców.
Literatura Gaś: ?Rodzina a uzależnienia?, może być do egzaminu.

Teoria Sztrajta ? szerzej wyjaśnia mechanizmy uzależnienia zw.z funkcjonowaniem rodziny. Mówi on, że percepcja więzi uczuciowej, postaw rodziców (relacji interpersonalnych wewnątrz rodziny) ma wpływ bezpośredni na zachowanie dziecka. Jeśli występuje zaburzenie w zachowaniu to dziecko postrzega swoją rodzinę jako niekorzystną wręcz zagrażającą. Sposób percepcji postaw rodzicielskich może decydować po jaki środek psychoaktywny sięgnie dziecko. I tak, gdy postrzega rodziców jako:
- wrogich, odrzucających ? po opiaty
- dających zbyt dużo swobody ? po halucynogenne (LSD, konopie indyjskie)
- zbyt wymagających, kontrolujących ? dziecko pragnie wymknąć się spod kontroli poprzez alkohol, środki pobudzające bądź uspokajające
- jako osoby opiekuńcze, kochające, akceptujące, gdy postrzega ich jako wartość ? dziecko nie sięgnie raczej po środki odurzające.

POZIOMY PROFILAKTYKI UZALEŻNIEŃ
1. Profilaktyka I rzędowa
Cele:
? promocja zdrowia
? zapobieganie problemom, które wiążą się z zachowaniem dysfunkcjonalnym
? dostarczenie informacji adekwatnych do specyfiki odbiorcy

2. Profilaktyka II rzędowa
Cele:
? ujawnianie osób o podwyższonym ryzyku dysfunkcjonalności
? pomoc w zapobieganiu rozwoju zaburzeń

3. Profilaktyka III rzędowa
Cele:
Interwencja po wystąpieniu dysfunkcji, 2 momenty:
? zapobieganie pogłębianiu się procesu chorobowego
? pomoc człowiekowi objętemu terapią w powrocie do społeczeństwa.

WSPÓLNE I SWOISTE PROBLEMY (ZAGADNIENIA, CECHY) W RAMACH POSZCZEGÓLNYCH POZIOMÓW PROFILAKTYKI.

PROBLEMY WSPÓLNE TO:
1. Propagowanie zdrowego stylu życia. Wydłużanie życia jednostkowego.
2. Redukowanie, ograniczanie przypadków uzależnień ogólnej populacji.
3. Redukowanie zachorowalności, śmiertelności, które związane są z nadużywaniem śr. psychoaktywnych.

PROBLEMY SWOISTE PROFILAKTYKI I- RZĘDOWEJ TO:
1. Ma charakter proaktywny i przedterapeutyczny, uprzedza pojawienie się problemu.
2. Ukierunkowanie profilaktyki na ogół osób potencjalnie zagrożonych (na wszystkich, np. populację szkolną)
Cechy populacji:
- Populacja ma charakter nie kliniczny, nie ma diagnozy choroby.
- Zdolność do uczenia się oceniana jako wysoka (zdolność do modyfikowania swojego zachowania)
3. Uczestnictwo w profilaktyce jest dobrowolna ? ma charakter pewnej oferty.

Kto może realizować program:
- wolontariusze
- paraprofesjonaliści
- sami uczniowie bądź studenci
Rodzaj interwencji profilaktycznej:
- działania wzmacniające
- działania wzbogacające rozwój
- działania wzbogacające styl życia.

PROBLEMY SWOISTE PROFILAKTYKI II-RZĘDOWEJ:
1. Ma charakter paraaktywny i charakter paraterapeutyczny.
2. Adresowana do osób: znajdujących się w sytuacji ryzyka i osób wymagających wczesnej interwencji.
Cechy populacji:
- Ma charakter przedkliniczny (ma wstępnie określoną diagnozę kliniczną).
- Zdolność do uczenia się tej grupy oceniana na poziomie umiarkowanym.
3. Uczestnictwo ma charakter raczej obligatoryjne (zaleca się uczestnictwo z zarazem ostrzega się przed możliwością pojawienia się problemu).

Kto może realizować program, profilaktykę II-rzędową:
- profesjonaliści.
Rodzaj interwencji profilaktycznej:
- specyficzne oddziaływania edukacyjno-terapeutyczne, to: rozwijanie umiejętności radzenia sobie z problemami życiowymi, radzenia sobie z kryzysem i krytycznym wydarzeniem życiowym, np. śmierć bliskiej osoby.

PROBLEMY SWOISTE PROFILAKTYKI III-RZĘDOWEJ:
1. Ma charakter reaktywny i terapeutyczny.
2. Adresowana (ukierunkowana) do osób znajdujących się w kryzysie.
Cechy populacji:
- Populacja klinicznie zdiagnozowana (wymaga psychoterapii ukierunkowanej na kryzys).
- Zdolność do uczenia się (w aspekcie behawioralnym) na ogół niska.

Kto może realizować program:
- profesjonaliści wysokiej klasy.

Celem oddziaływań profilaktyki III-rzędowej:
- Ograniczenie głębokości i czasu trwania zaburzeń,
- Zmniejszenie szkód jakie wiążą się z ryzykownym trybem życia.

Formy oddziaływań:
1. Odtrucie i leczenie odwykowe.
2. Psychoterapia, rehabilitacja, resocjalizacja.

Aby osiągnąć sukcesy w procesie resocjalizacji trzeba osiągnąć sukcesy w procesie rehabilitacji.

3 MODELE PROFILAKTYKI DOTYCZĄCE ZAPOBIEGANIA UZALEŻNIENIOM

1. Model społeczno-kulturowy (m.społeczno-naukowy), dotyczy gł.problematyki alkoholowej.
2. Model struktury konsumpcji.
3. Model zakazów.

[Ustawa ?nie wolno?, w USA prohibicja nie zdała egzaminu].

ZMIANA MODELU MYŚLENIA O PROFILAKTYCE
W czym wyraża się swoisty paradoks profilaktyki?

W tym, że im więcej działań, programów tym więcej osób uzależnionych. Tłumaczy się pewną specyfikę rozwoju człowieka w okresie dorastania, a ta specyfika wyraża się pewnym oporem przed oddziaływaniami profilaktycznymi. W okresie dorastania budowanie własnego ?ja? to nic innego jak odrzucanie wszelkich przestróg, zaleceń, jakby naprzekór temu. Efektem tego zmagania jest: w samym środku osobowości wytwarza się mechanizm, który odrzuca przestrogi rodziców, nauczycieli, księży (ogólnie moralizatorów), wszelkie autorytety. Jeśli tak, to ta profilaktyka powinna być kierowana do tych struktur osobowości, przy pomocy których lekceważy się przekazy, oddziaływanie profilaktyczne. Dziś proponuje się nowy model, a model poprzedni koncentrował się na przekazach informacji, przestrogach dotyczących różnych zagrożeń. Efektem profilaktyki było to, że młodzież pogłębiła informacje, swoją wiedzę na temat środków odurzających, ale ta wiedza nie współwystępowała z ograniczeniem zjawiska uzależnienia.
Obecny model profilaktyki (nowoczesna profilaktyka) - przestrogi, zalecenia podawane są w sposób sygnalny. Czemu służą oddziaływania profilaktyczne?

Zwraca się uwagę, że współczesna profilaktyka idzie w kierunku:
1. uczenie umiejętności służących zdrowemu życiu,
2. uczenie umiejętności podejmowania decyzji,
3. uczenie sposobów radzenia sobie ze stresem.

Zalecenie dotyczące profilaktyki:
Podstawowymi osobami, które realizują profilaktykę (głównie w aspekcie I-rzędowej) są młodzi ludzie, jest to spójne. Profilaktyka nie tylko dla młodzieży, ale i z udziałem młodzieży.

WYKŁAD VI (9.01.2005)
PROFILAKTYKA OKRESU DORASTANIA, AKCELERACJI ROZWOJOW.

Profilaktyka to pewna dziedzina wiedzy, umiejętności praktycznych odnoszonych do skali mikro- i makrospoł.

Celem jej jest:
? zapobieganie występowaniu zjawisk patologicznych, dewiacyjnych, pojawieniu się problemów społecznych.
Jest to zapobieganie rozprzestrzenianiu się określonych zjawisk w sytuacji ich wystąpienia (narkomanii, alkoh.).

Zadania profilaktyki jako nauki praktycznej:
? opis
? wyjaśnianie } pewnych zjawisk chorobliwych, szkodliwych.
? przewidywanie

Celem tak nakreślonych zadań jest konstruowanie określonych programów, strategii, procedur dotyczących zwalczania problemów.
Te strategie odnoszą się do wymiaru społecznego, globalnego, do wymiaru lokalnego, indywidualnego.

Należy zwrócić uwagę na to, że profilaktyka społ.jako nauka wielostronnie (wieloaspektowo) podchodzi do skomplikowanej rzeczywistości społ., problemów społ., trudności sfery życia społecznego.

Tak pojęta profilaktyka musi współpracować z wieloma dyscyplinami (monodyscypliny naukowe):
- prawo
- socjologia
- pedagogika
- psychologia
- demografia
- medycyna

Główny sens profilaktyki społ.jako dziedziny działalności praktycznej:
Czynności profilaktyczne sprowadzają się do czynności perseweracyjnych, te które nie dopuszczają na rozwój, czyli eskalację określonych zjawisk patologicznych.

Profilaktyka w aspekcie (sensie) teoretycznym (prewencja społeczna):
Profilaktyka społeczna jest nauką, która dotyczy sposobów i środków kształtowania zdrowego społeczeństwa.

> Ze względu na rodzaj stosowanych środków profilaktykę możemy podzielić na 2 podstawowe grupy:
1. profilaktyka kreatywna
2. profilaktyka negatywna

Profilaktyka kreatywna
Stosowanie w skali globalnej środków pozytywnych, konstruktywnych, inicjujących.
Profilaktyka negatywna
Polega na nie dopuszczaniu do dewiacji, dysfunkcji. Stosuje się środki negatywne, np. blokada, zakaz, sankcje, zagrożenie sankcją, odstraszanie, napiętnowanie (podanie do publicznej wiadomości wyroku sądowego).

Inne kryteria podziałów profilaktyki:
Ofensywna
Defensywna
Przedprzestępcza
Poprzestępcza

Profilaktyka jako alternatywa nieprzystosowania społ.młodzieży szkolnej

Wyjdźmy od: Koncepcja systemowo-holistyczna ujmowania zdrowia.

Z tego wynikają 3 istotne wnioski:
1. Koncepcja ta pozwala śledzić zmiany jakie zachodzą u dorastającego człowieka w procesie rozwoju.
2. Stwierdzenie faktu, że koncepcja ta prowadzi do wniosku, że profilaktyka powinna być wbudowana w cały proces socjalizacji (poczytać podejście wg Branhoffa).
3. Skuteczność profilaktyki zostanie zwiększona wówczas, gdy rozwiązane zostaną inne problemy kształtowania się egzystencji człowieka (np. ubóstwo, bezrobocie, problemy terenów popeegerowskich).

Program planowania zdrowia młodzieży (walijski)

Lista zadań (problemów) które powinny być uwzględnione w planowaniu działań profilaktycznych:

1. Stwarzanie warunków sprzyjających wyborom korzystnych dla zdrowia.
2. Dostarczanie wiedzy i umiejętności jakie są niezbędne dla promowania zdrowia.
3. Przedsięwzięcia na rzecz promocji zdrowia dorastających.
4. Stałe podnoszenie jakości wiedzy (dotyczy to osób, które są odpowiedzialne za pracę z dorastającymi).

Modelem profilaktyki, który wychodzi naprzeciw temu jest model edukacji kreatywnej, czyli taki, który stymuluje wszelkie sposoby myślenia i działania, które blokują te negatywne zjawiska.

Wniosek z tych badań:
1. Próby zorganizowania profilaktyki na wzór policyjny, kuratorski (zakazy, nakazy) są mało skuteczne w odniesieniu do dorastających.
2. Powiedziano, że profilaktyka masowa realizowana w szkole ? charakterystyczne dla niej: ogranicza się do diagnozy wstępnej, nie przynosi rezultatów bo brak jest odpowiedniego postępowania postdiagnostycznego.

Co powinien zawierać model profilaktyki w odniesieniu do młodzieży, są 2 aspekty:
1. Działanie ukierunkowane na eliminowanie, powstrzymanie negatywnych postaw czy zachowań.
2. Mieć charakter kreatywnej prof.społ.
Co ma na celu?
Ma wzmacniać, podtrzymywać postawy prospołeczne. A co temu służy? Różnego rodzaju przedsięwzięcia, zabiegi edukacyjno-wychowawcze. Mają one minimalizować negatywne skutki postaw anty- czy aspołecznych.

Przykłady działań profilaktycznych w odniesieniu do młodzieży (sprawdzone programy w krajach europejskich i w USA).
Celem tych programów są 2 aspekty:
- wspieranie rozwoju fizycznego i społ.człowieka,
- wspieranie zdrowia.
Jakie działania temu służą?
Służy temu: ?umożliwienie młodzieży pomocy niezbędnej w konfrontacji ze złożonymi i stresującymi warunkami życia?
Pomoc młodzieży aplikuje (wyraża się) poprzez umożliwienie młodzieży osiąganie subiektywnie satysfakcjonującego życia, a z drugiej strony umożliwienie młodzieży społecznie bogatego życia.

Model profilaktyki amerykańskiej zawiera w sobie 2 nurty:
1 NURT: promowanie rozwoju możliwości:
- zdobywanie wykształcenia
- zdobywanie stanowiska, kariery życiowej
- tworzenie kultury.
Celem tego typu działań jest:
- rozwój predyspozycji jednostki
- osiąganie wyższego, świadomego, indywidualnego rozwoju.

2 NURT: przeciwdziałanie szkodliwym wpływom:
- ryzyko utraty zdrowia i bezpieczeństwa
- niedostosowanie społeczne
- stresy rodzinne, zawodowe
- izolacja społeczna
- przemoc
- niewłaściwe warunki życia
Oczekuje się od osób odpowiedzialnych za profilaktykę w koncepcji amerykańskiej:
? wiedza na temat czynników wspierających zdrowie człowieka i jego rozwój
? umiejętność definiowania przyczyn i uwarunkowań dziedzicznych, behawioralnych, środowiskowych zaburzeń adaptacyjnych

[Pedagog a psycholog: Pedagog musi posiadać tą wiedzę co psycholog i umiejętnie wykorzystywać ją w procesie wychowawczym].

Charakterystyczne dla profilaktyki wobec dorastających: konieczność i zasadność działań profilaktycznych.
Jakie działania w ramach tej profilaktyki?

1. Okres przed urodzeniem dziecka - ukierunkowana na rodziców poczętego dziecka. Zwraca się uwagę na: edukację, w tym też zdrowotną, pomoc w planowaniu rodziny, wsparcie społeczne, poradnictwo genetyczne (określa prawdopodobieństwo urodzenia dzieci chorych, zdrowych, zdrowego przekazującego chorobę w następnym pokoleniu), prenatalna opieka lekarska.
2. Okres niemowlęctwa -
? okresowa kontrola procesów metabolicznych
? bezpośrednie środowisko
? wzmacnianie więzi rodzinnych
? stymulacja rozwoju społecznego.
3. Okres dzieciństwa ?
? jakość wsparcia społecznego
? właściwa opieka zdrowotna
? rozwój umiejętności interpersonalnych
? umożliwienie osiągania sukcesów w dziedzinie zadaniowej
4. Dorastanie -
? możliwość nauki
? wsparcie rówieśnicze
? umiejętności dotyczące radzenia sobie z wymogami życia
? właściwa edukacja seksualna
? doświadczanie pozytywnych wpływów rodzinnych.
(Na temat percepcji postaw rodzicielskich w teorii Sztrajta)

Celem tych przedsięwzięć jest:
1. Twórcza postawa wobec zdrowia oraz dojrzałość psychiczna
2. Odpowiedzialność i umiejętność przystosowania się do norm społecznych (tyle wolności ile odpowiedzialności)
3. Poczucie godności
4. Plastyczność w zachowaniu
5. Podejmowanie właściwej dla wieku aktywności
6. Obiektywna postawa wobec siebie (właściwe przeżywanie siebie, swoich mocnych i słabych stron).

WNIOSKI:

Przyjęcie przez dorastającego twórczej postawy, która afirmuje życie i zdrowie, to ten człowiek odrzuca zarazem zachowania negatywne (chodzi o zwrócenie uwagi na pozytywną motywację rozwoju, tzn. motywacja, która wykracza poza motywację biologiczną (genetyczną) i tworzy wizerunek adolestenta.
Obraz (wizerunek) adolestenta (dorastającego):
Człowiek dorastający, który żyje w symbiozie i równowadze z samym sobą. To człowiek, który żyje harmonijnie z otoczeniem zewnętrznym.

Cechy charakterystyczne dla profilaktyki okresu dorastania:
- Powinna być realizowana przez rodziców, nauczycieli i innych, ma towarzyszyć zmianom rozwojowym.
- To ciągła (permanentna) edukacja w zakresie zmian jakie pojawiają się w okresie adolescencji.
(Gaś ?Psychoprofilaktyka? ? rozdział I Program wspierania zdrowia rodziny, do egzaminu)
- Umiejętne wykorzystanie wiedzy w interakcjach społecznych.
Temat: WYBRANE UWARUNKOWANIA OPTYMALIZACJI DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH.

WYMOGI:
I wymóg:
Uwzględnienie tzw. zmian ekologicznych (odwołując się do Bronfebrenera), uwzględniać tzw. przesunięcia ekologiczne, tzn. fakt, że biegiem czasu jednostka rozwija się, poszerza się jej krąg rówieśniczy. Pojawiają się zmiany oczekiwań wobec człowieka i pewne rozbieżności między wymogami społecznymi a potrzebami człowieka (np. naturalną potrzebą dziecka jest ruch, a uczeń musi 8 godzin siedzieć w ławce). Wg Bronfebrenera ? planowanie i ciągła komunikacja w okresie zachodzących zmian u człowieka ułatwia prawidłowy proces adaptacji.

Projekty profilaktyki oparte na koncepcji socjoekologicznej zwracają uwagę na 3 czynniki:
? Komponenty rozwojowe
? Okresowe planowanie i stosowanie metod interwencji
? Konsekwentnie prowadzoną ewaluację (ocenę).

Po tak prowadzonych oddziaływaniach profilaktycznych oczekujemy:
1. Ograniczenia wzrostu zachowań problemowych
2. Opóźnienie powstawania zachowań problemowych u zagrożonych jednostek.

Najbardziej skuteczne programy profilaktyczne:

1. Te, które ukierunkowane są na zmiany zarówno w jednostce, jak i zmiany dotyczące jej relacji interpersonalnych.
2. Zwraca się uwagę na tzw. zmiany dotyczące kontekstu rozwojowego, jest to tzw. środowisko,
kontekst rozwojowy = środowisko (J. Pol ?Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży?)
Interwencja ma być zorientowana na jednostkę i środowisko.
Kontekst środowiskowy = klimat szkoły.

II wymóg:
Właściwe rozpoznanie czynników ryzyka i czynników chroniących.
1. Identyfikacja, osłabienie, czyli eliminacja czynników negatywnych.
2. Wzmacnianie, wprowadzanie czynników ochronnych.
3. Wprowadzanie (kształtowanie) optymalnych cech strukturalno-organizacyjnych, funkcjonalnych dotyczących ekosystemu życia człowieka. Z tym wiąże się praca z jednostką w kontekście jego ekosystemu życia (chodzi o kształtowanie właściwych warunków życia w domu, szkole) i praca w kontekście tych warunków życia.
4. Stosowanie i realizowanie adekwatnych programów prewencyjnych, tzw. programów nowej generacji.

MIEJSCE SZKOŁY W STRATEGII DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNO-EDUKACYJNYCH.
Adresaci oddziaływań profilaktycznych, gdy mówimy o szkole.
Profilaktyka I-rzędowa (uprzedzająca) mamy do czynienia w szkole. Będą to grupy niskiego ryzyka.

Celem działań profilaktycznych w odniesieniu do szkoły jest:
1. Promocja zdrowego stylu życia.
2. Opóźnienie wieku inicjacji w zakresie różnych zachowań ryzykownych.
3. Ograniczenie zasięgu tego typu zachowań i ograniczenie szkód, które wiążą się z tego typu zachowaniami.

Uzasadnienie wyboru szkoły jako miejsca wczesnych działań profilaktycznych:

1. Szkoła to teren intensywnego rozwoju człowieka (w aspekcie interpersonalnym i społecznym).
2. Szkoła jest pierwszym miejscem działalności zadaniowej człowieka (trudności, niepowodzenie i sukcesy na polu tej działalności zadaniowej).
3. Szkoła jest pewnym miejscem konfrontacji autorytetów i miejscem kształtowania się tożsamości podmiotowej ucznia.
4. Szkoła to teren weryfikacji (z perspektywy rodziców) oczekiwań związanych z dzieckiem.
5. Szkoła to najbardziej dostępny teren dla oddziaływań profilaktycznych.
Standardy wymagań dla szkolnych programów profilaktycznych:
1. Projektowane ćwiczenia i informacje, one powinny być dostosowane do poziomu rozwoju adresata.
2. Dotyczy rzetelności przekazywanych informacji.

Cechy jakie powinna posiadać informacja:
- powinna uwzględniać dotychczasowy poziom wiedzy na temat zachowań ryzykownych,
- informacje powinny być rzeczowe, tzn. odwoływać się do emocji (nie należy straszyć informacją by tym samym nie wywołać reakcji obronnych poprzez informacje)
- nie powinna być zbyt szczegółowa by nie stanowiła swoistego instruktażu.

Rodzaje szkolnych programów profilaktycznych (3 grupy):
1. Samodzielne programy profilaktyczne ? są one realizowane niezależnie od obowiązującego programu nauczania, są skoncentrowane na specyficznych celach i zadaniach.
2. Działania zintegrowane z obligatoryjnym programem szkolnym ? wykorzystują obowiązkowy program nauczania pod kątem promocji szeroko pojętego zdrowia).
3. Działania incydentalne - który jest realizowany w odpowiedzi na pewne wydarzenia o charakterze traumatycznym, które miały miejsce w szkole lub bezpośrednio w otoczeniu szkoły (np. uczeń popełnił samobójstwo).

Strategie wykorzystywane w realizacji szkolnych programów profilaktycznych:
? informacyjna
? edukacyjna
Różnice pomiędzy nimi: W strategii edukacyjnej obok zestawu informacji prezentowanych młodzieży wprowadza się elementy treningu, dotyczy on istotnych umiejętności społecznych czy psychologicznych (asertywność, sztuka mówienia ?nie?).

Scenariusz szkolnych zajęć profilaktycznych powinien zawierać elementy:
1. Blok integracyjny (pewien zespół ćwiczeń, które mają integrować społeczność uczniowską).
2. Blok pod hasłem: ?Jaki jestem?? (kształtowanie adekwatnej samooceny).
3. Blok dotyczący konsekwencji zdrowotnych, psychologicznych, społecznych określonych (podejmowanych) zachowań ryzykownych.
4. Blok dotyczący umiejętności psychologicznych:
- uczenie umiejętności radzenia sobie ze stresem
- ćwiczenia relaksacyjne
- umiejętność podejmowania decyzji.
5. Blok dotyczący umiejętności społecznych:
- umiejętność nawiązywania pozytywnych kontaktów interpersonalnych
- umiejętność opierania się negatywnej presji społecznej.

Ocena skuteczności podejmowanych działań profilaktycznych (mając na uwadze profilaktykę I-rzędową)
Najbardziej skuteczne są działania zintegrowane z obligatoryjnym programem szkolnym.
Skuteczne, gdy są prowadzone przez nauczyciela bądź osobę związaną ze szkołą.
Desant profilaktyczny niczego nie rozwiązuje.
Programy incydentalne są mało skuteczne, bo tylko roztrząsają problem a nie rozwiązują problemu.

PROBLEMY EFEKTYWNOŚCI I RACJONALNOŚCI ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH.

Socjalizacja
Kontrsocjalizacja

SOCJALIZACJA ? to pewien proces, który wdraża człowieka do samodzielnego, nie zaburzonego funkcjonowania w społeczeństwie.

Na czym polega w istocie proces socjalizacji?
- zapoznawanie człowieka z kulturą danego społeczeństwa,
- przyswojenie określonych norm i wartości, które obowiązują w społeczeństwie.

Komu (jakim grupom) przypisuje się podstawowe znaczenie w proc.socjalizacji?
- grupom pierwotnym (rodzina, gr.rówieśnicza)
- szkoła jako sformalizowana instytucja socjalizacyjna.

Kiedy można uznać oddziaływanie tych grup, że to oddziaływanie jest socjalizująco wartościowe?
- Kiedy oddział.tych 2 środowisk przyczynia się do przyswojenia wartości i norm społeczeństwa globalnego (ogólnospołecznych).
- Kiedy kształtują u człowieka pewne nawyki postępowania, nawyki zgodne z tymi wartościami.

KONTRSOCJALIZACJA
(Socjalizacja i kontrs.w rodzinie ? w książce Gaberle, Krajewski, Błachut ?Kryminologia?)

Kiedy mamy do czynienia z kontrsocj.wpływem tych środowisk?
1. Kiedy kształtują u człowieka postawę nihilistyczną ? to postawa człowieka, który odrzuca wszystkie wartości poza własną korzyścią i przyjemności.
2. Sytuacja, działania, które prowadzą do przyswojenia norm, wartości sprzecznych z wartościami danego społeczeństwa.
3. Oddziaływania tych środowisk, które wytwarzają nawyki działań ? takie nawyki, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań niepożądanych, np. reagowanie agresją.
4. Takie działania, które zapoznają człowieka z technikami uzasadniania bądź usprawiedliwiania zachowań aspołecznych.

PSYCHOSPOŁECZNE MECHANIZMY (CZYNNIKI, UWARUNKOWANIA) PROCESU SOCJALIZACJI BĄDŹ KONTRSOCJALIZACJI.

Warunki harmonijnego funkcjonowania człowieka w społeczeństwie:
1. znajomość natury środowiska
2. znajomość struktury zachowania (jakie konsekwencje niosą za sobą określone zachowania)
3. hierarchia wartości (znaczenie dla człowieka określonych zachowań).

Co możemy powiedzieć na podstawie badań spoglądając na młodzież w okresie adolescencji?

Wzrasta liczba młodzieży podejmującej zachowania niepożądane ? ryzykowne.
Zachowania ryzykowne są to różne formy aktywności (czytaj zachowania), które niosą ryzyko negatywnych konsekwencji. Odnosi je do 3 wymiarów:
- zdrowie fizyczne
- zdrowie psychiczne
- do otoczenia społecznego.

Główne rodzaje zachowań ryzykownych dotyczących adolescentów:
1. Picie alkoholu, palenie papierosów.
2. Używanie środków psychoaktywnych.
3. Wczesna aktywność seksualna.
4. Zachowania agresywne i przestępcze.

Etiologia zachowań ryzykownych ?
W tradycyjnym poglądzie zachowania ryzykowne mają swój specyficzny zestaw przyczyn. W konsekwencji programy profilaktyczne ograniczone były do jednego wybranego zachowania. W związku z tym były realizowane programy dotyczące agresji, narkomanii.
Obecnie mówi się, że zachowania ryzykowne bardzo często ze sobą współwystępują i mogą nawzajem się zastępować (np. problem osób z podwójnym uzależnieniem).

Co możemy powiedzieć o zachowaniach ryzykownych?

Są uzewnętrznieniem, aplikacją socjalizacji nieprawidłowej. Socjalizacja nieprawidłowa prowadzi do nieprawidłowych sposobów przystosowania się.

Zachowania ryzykowne w perspektywie interakcyjnego modelu funkcjonowania człowieka.
Powiada się, że zachowanie jest wypadkową określonego splotu czynników:
1. Czynniki natury zewnętrznej:
- struktura rodziny,
- klimat psychologiczny w rodzinie,
- system wartości w rodzinie,
- wpływ grupy rówieśniczej,
- wszechobecny wpływ mediów.

(programy profilaktyczne Jak chronić młodzież przed ekranową przemocą? ? można przygotować do egzaminu)

2. Czynniki wewnętrzne:
- struktura osobowości,
- samoocena,
- poczucie kontroli,
- system spostrzegania środowiska (ja ? inni)

(praca prof. Borys ?Pomoc dzieciom i młodzieży zagrożonym patologią środowiska rodzinnego? ? można do egzaminu)

Możemy stwierdzić kiedy człowiek będzie zachowywał się w sposób adaptacyjny, a kiedy podejmie działania ryzykowne.

Czynniki emocjonalno-poznawcze w genezie zachowań ryzykownych:
- postawy,
- pewne normy,
- przekonania,
- oczekiwania, które wiążą się z podjęciem dz.ryzykownego (oczekiwanie to spodziewane efekty jakie człowiek uzyska w wyniku zachowania, w konkretnej sytuacji).

Na podstawie czego tworzą się oczekiwania?
- własne doświadczenia
- informacja (w środkach masowego przekazu, na podstawie programów profilaktycznych)
- obserwacja zachowań.

Oczekiwania:
- uwolni się od stresu
- osiągnie stan psychologicznej ulgi

Przekonania normatywne

Człowiek zachowuje się konformistycznie by uzyskać akceptację innych i upodobnić się do innych. Co więcej zachowuje się konf.by nie narazić się na izolację i nie uzyskać tzw.pozycji dewianta ? np. wszyscy piją w grupie to ja też muszę pić.
Odnieśmy przekonania normatywne do zachowań ryzykownych np. picia alkoholu ?wszyscy lub większość pije? ? jest zwykle pierwszym impulsem inicjacji alkoholowej. Błędne przekonanie normatywne jest tym czynnikiem, że sięgamy po alkohol, bardziej pod wpływem swoistego autoprzymusu, a nie pod wpływem nacisku grupy, otoczenia. Profilaktyka powinna iść w kierunku zmiany błędnych przekonań normatywnych.
Inne spojrzenie na profilaktykę.

Organizacja oddziaływań profilaktycznych.
Punktem wyjścia jest wyróżnienie za Kazniniem określonych grup adolestentów, autor dzieli na 5 grup.
Ale dzieli się ogólnie na 3 grupy adolestentów:
1. grupy niskiego ryzyka (jednostki które nie podejmują ryzykownych zachowań)
2. grupy podwyższonego ryzyka (podejmują zachowania ryzykowne)
3. grupy wysokiego ryzyka (podejmują liczne zachowania ryzykowne)

Brak efektów profilaktyki upatruje się w tym, że działania prof.adresowane do grup wysokiego ryzyka są takie same jak do grup niskiego ryzyka (to ta jakby lekarz leczył wszystkich pacjentów aspiryną).

W tym świetle wyróżnia się 3 poziomy profilaktyki:

Profilaktyka I-rzędowa adresowana jest to grup niskiego ryzyka, głównym terenem działania jest szkoła.
Cele:
- promocja zdrowego stylu życia,
- poprawa funkcjonowania jednostki czy grupy społecznej.

Zamysłem, przesłaniem tej profilaktyki jest ?Nie podejmuj (nie wchodź) tego typu zachowań?.
Realizuje ? nauczyciel wsparty pomocą specjalistyczną.

Profilaktyka II-rzędowa adresowana jest to grup podwyższonego ryzyka, głównym terenem działań (miejsce realizacji) są poradnie, kluby, Powszechna Akademia młodzieży, świetlice socjoterapeutyczne.
Oddziaływania na: rodzinę, indywidualne i rodzinne poradnictwo, pomoc w postaci socjoterapii.
Cele:
- ograniczenie głębokości i czasu trwania zaburzeń,
- pomoc, umożliwienie człowiekowi wycofania się z określonych zachowań ryzykownych.

Zamysłem, przesłaniem tej profilaktyki jest ?Przerwij, zaniechaj określonych zachowań?.
Realizuje ? psychologowie klinicznie, socjoterapeuci, profesjonalni doradcy rodzin.

Profilaktyka III-rzędowa adresowana jest do grup wysokiego ryzyka, głównym terenem działań (miejsce realizacji) są poradnie specjalistyczne, szpitale, zakłady karne, placówki wychowawcze i resocjalizacyjne.
Cele:
- przeciwdziałanie pogłębianiu się procesowi degradacji społecznej,
- pomoc człowiekowi w powrocie do normalnego życia.

Zamysłem, przesłaniem tej profilaktyki jest ?Pokonaj siebie i swoje problemy?.
Realizuje ? lekarze specjaliści, psychologowie kliniczni, wyspecjalizowani policjanci, kryminolodzy.

Istotną cechą programów nowej generacji jest ewaluacja (ocena) skuteczności programów.

Efekty profilaktyki:
- bezpośrednie
- odroczone
Ewaluacja skuteczności programów profilaktycznych .

Cel ewaluacji (oceny) programów:
1. Sprawdzenie skuteczności określonych modeli profilaktyki.
2. Wypracowanie skutecznych strategii interwencji profilaktycznych (kreatywna i defensywna).
3. Wprowadzenie określonych korekt do programów profilaktycznych wyeliminowanie elementów zbędnych, szkodliwych).

Poziomy badań nad efektywnością programu profilaktycznego:
1. Ewaluacja procesu:
- sposób realizacji programu
- realizatorzy i adresaci programu
- sposób przyjęcia (odbiór) określonych elementów programu.

2. Ewaluacja wyników (ocena realizacji celów programu: cele - bezpośrednie i odroczone).
3. Ewaluacja wpływu (zakres szerszych oddziaływań programu: rodzina, środowisko lokalne).

Przyczyny niezadowalającej skuteczności programów profilaktycznych:
1. Brak dostatecznej podbudowy teoretycznej programów
- trudności w definiowaniu czynników ryzyka i chroniących (na gruncie spójnej koncepcji teoretycznej).
2. Niepełna znajomość pomiędzy czynnikami ryzyka
- ta niepełna znajomość dotyczy psychologicznych, społecznych i biologicznych determinantów zachowań ryzykownych.
3. Brak usystematyzowanej wiedzy dotyczącej rozwoju psychopatologii w określonych fazach rozwoju człowieka (Radochoński ?Zarys psychopatologii rozwoju?).
4. Błędy w fazie konstruowania i realizacji programu:
? Faza konstruowania programu:
- brak jasno określonych celów programu
- nieadekwatny dobór metod i form oddziaływań profilaktycznych
- niespójność programu z indywidualnymi cechami adresatów
- niedostosowanie oddziaływań profilaktycznych do stopnia zagrożenia patologią
- jednostronność programu (zbytnia koncentracja na czynnikach ryzyka)
- zbytnia koncentracja na działaniach informacyjnych.
? Faza wdrażania (realizacji) programu:
- brak diagnozy (odnoszona do grupy, do której adresowany jest program)
- niedostateczne przygotowanie realizatorów programów w 2 wymiarach: osobowościowy i merytoryczny, wymiar osobowościowy raczej ważniejszy.

Kiedy profilaktyka może szkodzić, przynosić odwrotne skutki niż oczekiwane?

1. Kiedy zajęcia profilaktyczne, edukacyjne przekształcone zostają w interwencję terapeutyczną na jednego członka grupy.
2. Zbytnia koncentracja na ćwiczeniach negatywnych umiejętności asertywnych (mówienie ?nie?, wyrażanie negatywnych ocen).
3. Pomijanie asertywności pozytywnej (proszenie innych o pomoc, uczenie podtrzymywania kontaktów, uczenie wyrażania pochwały, szacunku dla drugiego człowieka).
4. Kiedy profilaktyka uruchamia mechanizm ?samospełniającego się proroctwa? ? gdy grupy niskiego ryzyka są traktowane jak grupy wysokiego ryzyka.
5. Brak spójnego programu wychowawczego szkoły (profilaktyka ma być wkomponowana w program wychowawczy szkoły).

Charakter (rodzaje) realizowanych programów profilaktycznych:
? Niespecyficzne programy profilaktyczne (ogólne).
? Specyficzne programy profilaktyczne
(np. program wychowawczo-korekcyjny dla młodzieży agresywnej).
? Programy rówieśniczych doradców.

WSPÓŁCZESNE TENDENCJE W PROFILAKTYCE SPOŁECZNEJ.

Profilaktyka społeczna w teorii i badaniach naukowych.

1. Podstawy teoretyczne profilaktyki (osiągnięcia badań dotyczące rozwoju zaburzeń psychicznych > zdrowie psychiczne).
2. Metody, które mają zapobiegać określonym zaburzeniom psychicznym.
3. Ustalenie związków między czynnikami ryzyka i czynnikami chroniącymi (mamy na uwadze czynniki dotyczące zaburzeń psychicznych i chroniących przed zaburzeniami psychicznymi).

Filarem teoretycznym dla profilaktyki są najnowsze osiągnięcia dotyczące badań nad rozwojem człowieka.
(?Genetyka zachowania?, ?Biologia przemocy?, Brzezińska ? rozdział ?Zaburzenia zachowania...?)
W kontekście tego w latach 60-tych wyłania się nowa dyscyplina naukowa. Badania, które dotyczyły zdrowia psychicznego (Kaplan, Benet, Levine).

Nowa dyscyplina jako dziedzina wiedzy na pograniczu nauk:
? psychopatologia (?Zarys psychopatologii rozwoju?)
? kryminologia
? epidemiologia psychiatryczna
? psychologia rozwojowa
? pedagogika

Jak definiuje się w tej perspektywie cel profilaktyki?

Istnieją 2 cele:
? zapobieganie niepożądanym zjawiskom i procesom, względnie ich łagodzenie;
? eliminacja lub ograniczenie przyczyn określonych zaburzeń.

W centrum uwagi profilaktyki zdaniem wspomnianych autorów (Kaplana, Levina, Beneta) mieszczą się:

1. Badanie potencjalnych zwiastunów choroby
(zwiastuny choroby określone jako czynniki ryzyka, które są odczytane jako pewne zmienne, które wiążą się z wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia (nasilenia) określonych zjawisk.

2. Badanie potencjalnych zwiastunów zdrowia
(autorzy nazwali nimi czynniki chroniące, są to zmienne, które zwiększają odporność człowieka na czynniki ryzyka i patologii).

Autorzy podkreślają też złożoność interakcji czynników genetycznych, biomedycznych i psychospołecznych.
Ustalenie pewnych relacji dotyczących ustalenia czynników ryzyka i czynników chroniących w aspekcie profilaktyki.

WNIOSKI wyprowadzone z badań przez wspomnianych autorów:
1. Specyficzne formy zaburzeń wiążą się nie z jednym lecz z wieloma czynnikami ryzyka (np. splot czynników ryzyka dla zażywania środków psychoaktywnych).
- niektóre spośród czynników ryzyka tylko w pewnej fazie życia człowieka zwiększają niebezpieczeństwo wystąpienia zaburzeń.
- inne czynniki ryzyka są stałymi predykatorami, które działają przez większość życia człowieka
2. Znaczenie poszczególnych czynników ryzyka podlega wahaniom rozwojowym.
3. Efekty działania czynników ryzyka kumulują się; oznacza to, że wpływ czynników ryzyka ma charakter adekwatny (sumujący). Kontakt z kolejnymi czynnikami ryzyka zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia dysfunkcji.

Prawdopodobieństwo wystąpienia dysfunkcji, zaburzeń jest większe, gdy:
? im więcej jest czynników ryzyka
? im są one bardziej toksyczne
? im dłużej oddziałują.

Ten sam zestaw predykatorów (czynn.ryzyka) może wywołać kilka rodzajów zaburzeń, np. niekorzystna atmosfera w rodzinie wywołuje: deprywację u kobiet, różne zaburzenia w zachowaniu dzieci.

Wniosek z tego:
U podłoża rozmaitych zaburzeń leży wspólny zestaw podstawowych czynników ryzyka. Stworzyło to filozofię nowych programów profilaktycznych i nowe programy profilaktyczne.

Zasady współczesnej (nowej) profilaktyki:

1. Trzeba odpowiednio wcześnie określić wpływ specyficznych interwencji profilaktycznych (progr.profil.) na określone czynniki ryzyka i procesy chroniące.
2. W optymalnych warunkach czynniki ryzyka należy eliminować zanim utrwalą się jako predykatory dysfunkcji (zasada wczesnej interwencji).
3. Dotyczy ukierunkowania programów profilaktycznych. Należy ukierunkować je na:
- osoby narażone na liczne czynniki ryzyka
- duże, naturalne grupy społeczne (osiedla, szkoły), w których stwierdzono liczne czyn.ryzyka lub, w których stwierdzono wysoki wskaźnik dysfunkcji.
4. Koordynacja działań profil.jako warunku skutecznej pracy profilaktycznej (teza ta wiąże się z tym, że strategia interwencyjna < czytaj profilaktyczna > powinna być adresowana do czynników ryzyka w różnych obszarach, czyli na szkołę, rodzinę, środowisko lokalne, środki masowego przekazu.

Implikacje badań nad rozwojem człowieka dla profilaktyki.

TEZY (WNIOSKI):
1 Teza: Konieczność uchwycenia wpływu czynników, których czas oddziaływania jest ograniczony i konieczność uchwycenia tych czynników, których konsekwencje są odroczone.
[Do egzaminu można przygotować: Lewicka-Grzelak ?Jednostka i społeczeństwo? ? art.Lis-Turlejskiej dot. Wpływu przeżyć traumatycznych w okresie dzieciństwa na osobowość i funkcjonowanie człowieka]

2 Teza: (zaczerpnięta z ekologii społecznej)
Procesy adaptacyjne człowieka należy wyjaśniać w relacji jednostka-środowisko. Skuteczny program profilaktyczny ma pozytywnie dopasować człowieka do środowiska, czyli jednocześnie wpływać na jednostkę i środowisko.

Program profilaktyczny powinien uwzględniać:
- historię życia człowieka
- fazę życia, w kt.znajduje się człowiek
- kontekst kulturowy środowiska.

3 Teza: Zachowania w jednej kulturze można uznać za adaptacyjne, normalne, a w innej kulturze wcale tak
być nie musi.
Np. zabiegi profilaktyczne, które są skuteczne w jednej kulturze w drugiej mogą okazać się mało skuteczne, a niekiedy wręcz szkodliwe (niektórzy realizują przetłumaczone program amerykański, a to wcale nie sprawdza się w Polsce, bo jest inna kultura).

4 Teza: odnosi się do teorii systemów
Powiada, że proces zachowania człowieka przebiega w wielorakim kontekście ekosystemów.
Ekosystemy: rodzinny, szkolny, grup rówieśniczych, zakładów pracy, biologiczny ekosystem człowieka.

Zaburzenia w zachowaniu człowieka można uchwycić na podstawie:
- cech indywidualnych człowieka (wrażliwość, rozproszenie uwagi, impulsywność)
- cech rodziny (niestabilność, psychopatologia, brak spójnej dyscypliny)
- cech społeczeństwa (np. wysoki poziom ubóstwa, bezrobocia, ograniczone zasoby grupy sąsiedzkiej, brak wsparcia społecznego, osłabienie więzi międzypokoleniowej w rodzinie).
[w ?Profilaktyce społ? M. Szpringer - Bezrobocie a przestępczość]

5 Teza: W różnych momentach rozwoju człowieka mechanizmy biologiczne i społeczne mają odmienny wpływ.

WNIOSEK; Profilaktyka powinna to uwzględniać ? różny wpływ mechanizmów, największy w okresie
dzieciństwa i dorastania.
profilaktyki i zapobiegania przestępczości