Osiągnięcia cywilizacyjne ludów starożytnego Wschodu

Starożytny Wschód rozwijał się w bardzo szybkim tempie. Ludność mieszkająca na tamtych terenach wzbogacała swoją kulturę kolejno o pismo, malarstwo, rzeźbę, przydatne wynalazki i ogromne budowle. Ludy starożytne zapoczątkowały tym samym chęć udoskonalania swoich umiejętności oraz pracowania nad intelektem i dorobkiem cywilizacyjnym, będącym wskaźnikiem opanowania przez ludzi sił przyrody i wykorzystania jej bogactw do swoich potrzeb. Największy poziom rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu wiedzy ścisłej i techniki, osiągnięty przez ludy starożytnego wschodu, przypisuje się Egiptowi, Mezopotamii, Indiom, Chinom i Fenicji, i właśnie na ich przykładzie opiszę najwyższe w systemie ewolucji ludzkości stadium rozkwitu doskonałej kultury i cywilizacji, jako tworu inteligencji pierwotnych ludów wschodu.

Egipt, jako pierwszy i chyba najważniejszy krąg kulturowy, położony w północno-wschodniej części kontynentu Afrykańskiego, którego świetność trwała prawie od początku dziejów państwa do samego upadku tejże cywilizacji, czyli prawie 3000 lat (ok. 3100 - 332 p.n.e.), jest niewątpliwie świetnym przykładem doskonałego rozwoju kultury i umiejętności poprzez wykorzystanie jedynie umysłu i rąk człowieka. Egipt zasłynął w historii głównie stworzeniem pisma piktograficznego jakim są hieroglify, używanego od III tysiąclecia p.n.e., określającego całe wyrazy (później zgłoski), zachowanego na ścianach budynków egipskich, a następnie zapomnianego. Dopiero w latach 1809-1822 zostało ono odczytane przez Jeana Francoisa Champolliona, za pomocą słynnego Kamienia z Rosetty . Jednak Starożytny Egipt to nie tylko kolebka kulturowo-religijna opierająca się jedynie na malarstwie i rzeźbie, lecz również ogromny rozrost architektury, w wyniku czego na tamtych terenach powstały monumentalne budowle, w kształcie ostrosłupa, zwane Piramidami, a będące miejscem pochówku królów. Pierwotnymi grobowcami władców były jednak mastaby składające się z części nadziemnej, pionowego szybu i części podziemnej - komory grobowej. Piramidy są więc udoskonalonymi formami pierwszych grobowców w Egipcie. Architektem tych budowli był Imhotep, który sam zaprojektował system korytarzy i komnat znajdujący się w piramidach egipskich. Jest również projektantem największej piramidy na świecie - Cheopsa (Chufu) w Gizie, osiągającej około 150 metrów. Za najwcześniejszą piramidę (również dzieło Imhotepa) uchodzi piramida schodkowa króla Dżesera (XXVII w. p.n.e.) w Sakkarze, w kształcie 6 zmniejszających się ku górze stopni. Problemem jaki gnębi archeologów, jest pytanie "Jak budowano piramidy?". Bowiem były wznoszone bez dzisiejszych cudów techniki, a najmniejsze monolity ważyły aż 3 tony. Jest wiele teorii, które próbują wytłumaczyć niezwykłość towarzyszącą budowaniu piramid, lecz to tylko spekulacje. Jedno jest pewne - budowle wznoszono na planie kwadratu, usytuowane bokami według stron świata, z wejściem od północy. W Starym Państwie piramidy budowano z kamienia, a granitem wykładano jedynie komory grobowe. Z późniejszym czasem zaczęto zdobić ściany piramid portretami faraonów bądź malunkami przedstawiającymi egipskich bogów, które zachowały się do dzisiaj. Ponieważ budowa grobowców ściśle wiązała się z wierzeniami egipskimi, należy tu wspomnieć sztukę balsamowania zwłok, która do perfekcji została opanowana przez Egipcjan. Mumifikacja ciał została wprowadzona w celu zapobiegnięcia gnicia zwłok władców i dostojników państwowych. Dążenie do ochrony ciała przed rozkładem związane było z wiarą w życie po śmierci. Niemal bezpośrednio po śmierci, zwłoki przenoszono do Wabet - Czystego Miejsca, zwanego też Miejscem Obmycia. Następnie przez wiele dziesiątek dni ciało poddawano różnym zabiegom w warsztacie balsamiarskim od oczyszczania, przez usuwanie organów, po osuszanie i bandażowanie. Tradycja mumifikacji była w Egipcie tak silna, że przetrwała aż do czasów wczesnochrześcijańskich. Dopiero podbój Egiptu przez Arabów w 640 r. n.e. położył kres tej starożytnej sztuce i umiejętności. Na uwagę zasługują też nauki ścisłe takie jak astronomia, matematyka i medycyna, wykładane przez egipskich mędrców, które w znacznym stopniu przyczyniły się do rozwoju cywilizacji i ukazały poziom intelektu starożytnych Egipcjan.

Do dorobku cywilizacyjnego starożytnej Mezopotamii, najwięcej wnieśli Sumerowie, którzy założyli swoje państwo w ok. 3200 r. p.n.e., w południowej części Międzyrzecza i nad Zatoką Perską. Nie wiadomo kiedy dokładnie i skąd przybyli mieszkańcy państwa Sumer, niezwykły lud dysponujący już wówczas wiedzą wyprzedzającą współczesne odkrycia. Cywilizacja ta kwitła przez blisko 1500 lat (ok. IV do II tysiąclecie p.n.e.) i wywarła decydujący wpływ na dzieje i kulturę ludów starożytnego Wschodu. Wynalezienie przez Sumerów pisma jest jednym z ich największych osiągnięć. Podobnie jak w Egipcie, początkową formą było pismo obrazkowe, które na przełomie wieków przekształciło się w alfabet składający się z 700 znaków, nazwany Pismem Klinowym. Była to najstarsza na bliskim Wschodzie odmiana pisma, które pochodzi z IV tysiąclecia p.n.e. Pisano na tabliczkach z miękkiej gliny, spiczasto zakończonym rysikiem. Ponadto tworzono również szkoły, w których uczono pisma, którego nauka trwała bardzo dużo lat. Klinowe pismo ideograficzno-sylabiczne zostało przejęte przez Akadów, Hetytów i Hurytów, a także przez wiele innych ludów, które czerpały z tego ogromne korzyści. Jednak mówiąc o Sumerach nie można zapomnieć o bardzo istotnym wynalazku jakim było koło, bowiem uważa się je powszechnie za jeden z najdonioślejszym wynalazków w dziejach ludzkości. Sumerowie wykorzystali swój wynalazek do zbudowania wozu na kołach w roku około 3500 p.n.e. i stworzenia koła garncarskiego niedługo po tym. Podobnie jak Egipcjanie, ludność państwa Sumer zasłynęła również w architekturze. Dla swych bogów budowali wznoszące się ku niebu, spichlerzowe świątynie zwane zigguratami (zikkuratami), gdzie mieściła się siedziba lokalnego boga i władcy, szkoła, biblioteka i skarbiec. Świątynie stały na środku miast babilońskich i zdobiły krajobrazy zabudowy miejskiej. Do dzisiaj zachowały się zigguraty w Eridu (Abu Szahrajn) i Ur - zbudowane przez Urnammu (XXII wiek p.n.e.), w Aszur z XIII wieku p.n.e. i w Babilonie - ziggurat Etemenanki, identyfikowany z legendarną wieżą Babel. Najwyraźniej Sumerowie trudzili się nie tylko architekturą i sztuką, ale zarówno nauką jak i literaturą, ponieważ autorstwo najstarszego eposu, dzieła wierszowanego zawartego w 12 księgach, przypisuje się właśnie temu ludowi. Chodzi oczywiście o "Poemat o Gilgameszu" , który powstał około 2300-2200 p.n.e. i jest nie tylko pierwszym eposem, ale pierwszym dziełem literackim ludzkości, a przy tym dowodem jak ważne było, jest i będzie dla człowieka pismo. Poemat opisuje poszukiwanie tajemnicy nieśmiertelności przez legendarnego władcę miasta Uruk - Gilgamesza, piątego króla z pierwszej dynastii, panującego prawdopodobnie w latach 2700-2660 p.n.e. Najpełniejsza wersja dzieła zachowała się w kolekcji asyryjskiego króla Assurbanipala, odkrytej w 1853 roku. Do innych osiągnięć ludu Mezopotamii należą jeszcze m.in. wynalezienie cegły, wytopy brązu ze stopu miedzi i cynku, wprowadzenie systemu sześć dziesiątkowego i dzięki temu opracowanie systemu miar ciężkości i długości, z jednostkami takimi jak palec, dłoń, stopa i łokieć, a także talent (ok. 30 kg) i mina, jako jednostki wagi.

W żyznej dolinie Indusu zrodziły się, około połowy trzeciego tysiąclecia p.n.e. najstarsze indyjskie cywilizacje, które mogły pochwalić się ogromnym rozwojem społecznym. Ludy zajęły cały półwysep Dekan na kontynencie Azjatyckim i osiedliły się tam na długi okres czasu (ok. V wiek p.n.e. - ok. V wiek n.e.). Dopiero w połowie drugiego tysiąclecia p.n.e. wielka fala koczowniczych Ariów zdecydowała się wkroczyć na tereny Indii i po trwającej kilka wieków asymilacji stopiła się z wcześniejszą cywilizacją, dając początek zupełnie nowemu społeczeństwu. Dzięki rozbudowanym sieciom rzecznym Gangesu i Indusu, mieszkańcy półwyspu Indyjskiego nie musieli budować kanałów nawadniających, jak czynili to chociażby Egipcjanie. O potędze państwa w dolinie tych dwóch rzek świadczyły miasta: Mohendżo Daro, Pataliputra i Harappa, które budowane na dobrze zaplanowanych obszarach mieszkalnych, wzbogacone monumentalnymi budowlami stanowiły potęgę starożytnych Indii. Ludność kultury Indusu posługiwała się pismem obrazkowym, zawierającym ikony odpowiadające prawdopodobnie poszczególnym głoskom. Pismo ułatwiło porozumiewanie się i powoli rozwinęło naukę, sztukę i architektonikę, dotąd jednak nie zostało odczytane. Bardzo ważną rolę w rodzinie indyjskiej odgrywała higiena, w wyniku czego w niedługim czasie powstały w "aglomeracjach" miejskich domy zaopatrzone w łazienki i w kanały wyłożone cegłami, odprowadzające wodę z budynków. Jeśli mówimy o starożytnych Indiach to należy też wspomnieć o ich własnym systemie płatniczym i podatkowym, kalendarzu (powstał wskutek zaobserwowania cykliczności przyrody oraz zaawansowanej astronomii), systemie dziesiętnym, a także o opracowaniu cyfr arabskich, czyli pierwotnych znaków do zapisywania liczb, które w starożytności nie były jednak obrazkami, ale występowały w postaci kreseczek i pałeczek. Do Europy cyfry arabskie (1,2,3,4 ..) dotarły poprzez Arabów w około X-XIII wieku p.n.e., którzy posługiwali się nimi powszechnie już od końca IX wieku p.n.e. i utrzymały się do dzisiaj.

Stopień ewolucji starożytnych Chin (pierwotne państwo chińskie panowało od ok. V tys. p.n.e., do ok. III wiek n.e.) zaskakuje równie mocno, jak to jest w przypadku innych państw Wschodu. Nie mówię jedynie o rozkwicie znajomości techniki, ale również o naukach ścisłych, literaturze i inteligencji, albowiem kolebka tej cywilizacji objęła swoimi wpływami całą Azję Południowo-Wschodnią. W początkach swojej historii ludy chińskie zamieszkiwały niewielkie tereny nad dwiema azjatyckimi rzekami Huago-ho i Jangcy (rzeka Żółta i Niebieska), gdzie panowały dogodne warunki do rolnictwa i mogło się rozwijać życie. Niewątpliwie najważniejszym osiągnięciem ludności chińskiej było wynalezienie pisma i, wkrótce potem, papieru. Pismo ideograficzne, które urzędowało w starożytnych Chinach jest jedynym, jakie przetrwało do naszych czasów w prawie niezmienionej formie. Alfabet składa się z ponad 45 000 znaków, z których jedynie pewna część jest w użyciu (ok. 3-6 tys.). Pismem posługiwano się od około trzeciego tysiąclecia p.n.e. głównie do zapisywania języka chińskiego, jak i do korespondencji. Nigdy nie przestał być używany. Jeśli mowa już o piśmie to należy również wspomnieć o wynalezieniu papieru w II wieku n.e. przez Chińczyka Cai Luna. To chyba najważniejsze dla ludzkości osiągnięcie starożytnych Chin. Na początku za książki uchodziły drewniane tabliczki, na których ryto znaki i pokrywano je atramentem. Jak się łatwo domyślić wynalezienie papieru, wyrabianego ze słomy ryżowej, szmat i kory drzew, bardzo ułatwiło wydawanie książek, znacznie cieńszych i obszerniejszych, z których znaczna ilość zachowała się do dzisiaj. Sztuka wyrobu tego materiału, służącego do pisania i rysowania, została przejęta przez wiele staro-wschodnich państw zamieszkujących kontynent Azjatycki (Korea, Japonia, a nawet kraje arabskie), i z czasem udoskonalona. Do Europy tajemnica produkcji papieru przeniknęła za pośrednictwem Arabów (XII wiek), co spowodowało rozwój przemysłu papierniczego i umocnienie dobrej pozycji starożytnych Chin. Mimo, iż najważniejszy dla Chińczyków był rozwój techniczny i intelektualny, systematycznie powiększali również swoją wiedzę na temat architektury w wyniku czego zbudowali najdłuższy na świecie mur, widoczny nawet z kosmosu. Chodzi oczywiście o Wielki Mur Chiński (Wali Changcheng), jeden z najznakomitszych dokonań budowlanych wszechczasów. Mur długości 6350 km, a wysokości 16 m, został wzniesiony na rozkaz cesarza Chin Shi Hunangdi'ego w roku 220 p.n.e, a jego budowa trwała około 10 lat. Budowla miała bronić przed najazdami wrogich plemion, jak również ukazać potęgę cesarską, jednak praca ponad siły przy wnoszeniu muru zbierała straszliwe żniwo, zmarło ponad milion ludzi. Mur, nawet w czasach swojej świetności, nie spełniał nigdy roli fortyfikacji zdolnej przeciwstawić się długiemu oblężeniu przez silną armię. Równie ważnym osiągnięciem Chin jest wyznaczenie nachylania ekliptyki równika w 1100 roku p.n.e., jako dowód na pogłębianie przez Chińczyków wiedzy z przedmiotów ścisłych, w tym również medycyny niekonwencjonalnej (leczenie roślinami i substancjami pochodzenia zwierzęcego).

Ostatnim państwem starożytnym, będącym przykładem niesamowitego rozkwitu cywilizacyjnego, jest Fenicja. Państwo, które w rzeczywistości jednolitości nigdy nie osiągnęło, było jedynie zbiorem ludności osiedlonej w państwach-miastach, na obszarze wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwotna ludność zamieszkująca te tereny jest zupełnie nieznana, Fenicjanie pojawili się tutaj dopiero w trzecim tysiącleciu p.n.e., a panowali do wieku VI p.n.e. Przez ten dość długi okres świetnie rozeznali się w swoim terytorium. Ze względu na brak żyznych gleb, gospodarka opierała się tylko na rzemiośle i handlu. Fenicjanie zasłynęli w historii jako pierwsza cywilizacja, która w pełni zaczęła czerpać korzyści ze swojego położenia geograficznego i udoskonaliła handel morski. Odtąd wszystkie fenickie miasta były równocześnie portami, gdzie lokowały się potężne floty handlowe i wojenne, w celu obrony granic morskich. Świetność w rozwoju tej cywilizacji przypada na okres produkcji czystego, kolorowego szkła oraz wyrobów z brązu i tkactwa. Wszystkie wyżej wymienione produkty przynosiły państwu ogromne zyski, co bardzo podniosło standard życia w fenickich miastach. Jednak największym osiągnięciem Fenicjan jest prawdopodobnie wynalezienie pisma alfabetycznego, najprostszego z możliwych, bo składającego się z 22 znaków, a określającego głównie głoski. Pismo to, mimo iż opracowane w celu zapisywania "list handlowych", stało się podwaliną pod inne systemy alfabetu np. grecki, który dodatkowo wzbogacono spółgłoskami. Najstarsze teksty pisane w tym języku pochodzą z XIII wieku p.n.e., a największą ilość źródeł pisanych pismem fenickim odkryto w miejscowości Rasszamra.

Od wielu tysięcy lat człowiek pragnie udoskonalać swoje umiejętności i poziom życia, w celu pozostawienia dla kolejnych pokoleń wzorców i kultury, z których mogliby czerpać idee życiowe. Swoimi udanymi próbami osiągnięcia czegoś dla cywilizacji zachęca późniejszą generacje do działania i tworzenia, a tym samym do zapisania się w historii ludzkości. Uważam, że najwyższy poziom rozwoju cywilizacji przypada starożytnemu Egiptowi, który mimo wielu najazdów i niezbyt dogodnych warunków do życia, pozostawił po sobie ogromny dorobek kulturowy, który zachował się po dziś dzień i ciągle zachwyca młode, jak i te starsze pokolenia. Nie można jednak zapomnieć o Mezopotamii i innych państwach starożytnego Wschodu, które posiadając bardzo ograniczone możliwości, trwale zapisały się w historii starożytnej i są przykładem dla ludności dzisiejszej. Pomimo, iż wiele starożytnych wynalazków było na przełomie wieków modyfikowane i przystosowywane do obowiązujących norm, człowiek współczesny ma świadomość swoich jakże inteligentnych korzeni, bowiem wszyscy wywodzimy się od tych samych przodków. Obecnie władamy wiedzą, której nie mieli nasi pradziadowie, jednak nie umiemy w pełni wykorzystać swych talentów i cudów dzisiejszej techniki. A może po prostu przeraża nas myśl o starożytnych ludach, które posiadały zdolności i inteligencję znacznie przekraczającą możliwości człowieka teraźniejszego?