Rola Kultury, Sztuki i Kościoła w utrzymaniu tożsamości narodowej Polaków w XIX wieku.

Kultura to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości dziedziczony z pokolenia na pokolenie od najdawniejszych czasów. Tworzona przez wielkich mistrzów uznawanych na całym świecie i podziwianych przez tysiące ludzkich pokoleń. Zycie na ziemiach polskich w XIX wieku było bardzo trudne. Istnienie polskiego narodu stało pod znakiem zapytania. Nie wiadomo było co dalej nastąpi; czy odzyskamy utraconą niepodległość i prawo bytu. O rozwój kultury a szczególnie nauki w Królestwie Polskim na początku XIX w. dbał Stanisław Potocki – minister wyznań religijnych i oświaty. Rozbudował on szkolnictwo elementarne oraz średnie. Wprowadził na ten cel specjalne podatki. W 1819 r. istniało 35 szkół średnich. W 1816 r. utworzono w Warszawie uniwersytet z pięcioma wydziałami. Pięć lat później założono Instytut Muzyki i Deklamacji. Warszawa stała się centrum kulturalnym. Zbudowano tu Bibliotekę Publiczną a od 1800 roku działało Towarzystwo Przyjaciół Nauk, inicjujące różnego rodzaju procesy badawcze. W ciągu kilku lat wzniesiono wiele wspaniałych budowli m.in. Teatr Wielki czy Pałac. Stopniowo w umysłach Polaków zaczął dojrzewać nowy prąd umysłowy – romantyzm wypierający dotychczasowe oświeceniowe idee. Romantyzm głosił wolność jednostki i narodu a za główny cel stawiał sobie konieczność walki o nią. W dziedzinie literatury stolicą polskiego romantyzmu stało się Wilno. Wraz z upadkiem najpierw powstania listopadowego w 1831, później również klęska powstania styczniowego w 1864 upadły wszystkie nadzieje związane z wyzwoleniem sie spod władz zaborczych. Jednocześnie konsekwencje ruchów powstańczych pogrążały i utwierdzały Polaków w ich bezsilności.Z polskich urzędów usunięto całkowicie język polski, wprowadzono niemieckie nazwy miast i wsi, a nawet zmieniono pisownie nazwisk. Prusacy gorliwie walczyli z Kościołem który niewątpliwie był silną ostoją polskości. Niszczono wszystko co polskie, chłopów przymusowo wysiedlano, a na ich miejsce osadzano Niemców. Na takich zasadach zwalczano naszą narodowość zaborach pruskim i rosyjskim, jedynie w Galicji polska kultura a także polityka miała możliwość swobodnego rozwoju. W walce stoczonej o polskość bardzo ważną rolę, jeżeli nie najważniejszą odegrała kultura. Największe znaczenie w ocaleniu polskiej tradycji miała literatura ze względu na swoją przystępność i popularność. Młodzi romantycy na czele z Adamem Mickiewiczem, przedstawili nieskrępowaną wyobraźnią twórczą nastroje buntownicze, kult uczucia i ludzkiej indywidualności, które splotły sie z narodowościowo- demokratycznymi dążeniami narodu. Najwięksi poeci epoki jak Adam Mickiewicz, będąc na emigracji, stworzyli nieprześcigniony kanon literatury patriotycznej. Mickiewicz w swych utworach "Pan Tadeusz", "Dziady", "Konrad Wallenrod" podął próbę zgłębienia sensu cierpień narodu i nakreślenia wizji jego zmartwychwstania. Następny wielki poeta, Juliusz Słowacki analizował niezdolność do czynu romantycznego spiskowców w okupowanej Polsce. Dał wyraz uczuciu osamotnienia i daremnej walki o szczęście ojczyzny w wierszu "Testament mój" : "niech żywi nie tracą nadzieiI przed narodem niosą oświaty kaganiecA kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec".Józef Ignacy Kraszewski w swym różnorodnym dorobku literackim, stworzył wiele dzieł historycznych. Obejmują one całość narodowej historii od czasów rozbiorów, w takich utworach jak "Dziecię starego miasta" (mówiącym o powstaniu styczniowym), "Stara baśń", "Zygmuntowskie czasy", "Saskie ostatki".Ponadto wybitny pisarz epoki pozytywizmu, Henryk Sienkiewicz wprowadził na wyżyny artyzmu powieść historyczną, tworząc niezwykle "plastyczny", choć wyidealizowany obraz przeszłości Polski w "Krzyżakach" oraz w "Trylogii". Również ówczesna sztuka przedstawiała walkę Polaków i ich wielką historię. W tej dziedzinie wybitnością w swym fachu odznaczał sie Jan Matejko, najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego tworząc cykl wielkich dzieł: "Bitwa pod Grunwaldem", "Unia lubelska", "Stańczyk", "Kazanie Skargi", "Batory pod Pskowem", "Rejtan" stworzył również cykl rysunkowy "Poczet królów i książąt polskich". Wielkim malarzem romantycznym i patriotycznym był Artur Grotter. Jego najwybitniejszym dziełem historycznym był cykl rysunkowy poświęcony powstaniu styczniowemu "Lituania", "Polonija", "Wajna". Obok tych dwóch artystów niezwykłą twórczością odznaczał się Juliusz Kossak mistrzowskim portretowaniem koni i jeźdźców. Ogromny dorobek polskiej kultury odegrał dla społeczeństwa wielką rolę.Głównie literatura i sztuka przypominały Polakom o ich wielkiej przeszłości i walce przodków o ich byt. Wzywała ich do walki o wolność i ojczyznę. Budziła nadzieje na wyzwolenie narodu i jego odbudowę. Podsumowując, kultura była bardzo ważną podporą Polaków, determinującą ich do walki o swoją ojczyznę. Nic nie odbiło tak wielkiego znamienia na społeczeństwie jak nieśmiertelna polska literatura i sztuka, które budziły wolę walki i nadzieję na lepsze jutro w narodzie. Wielki utwory literacki przedstawiały życie polskich emigrantów, walkę o polskość i własne życie, patriotyzm i dzięki temu nie zapomniano o wielkiej przeszłości Rzeczpospolitej oraz uświadamiały wagę wolności narodowej.

Znaczenie zbiorów muzealnych w edukacji narodowej doceniane było zawsze. W czasie narodzin pierwszych polskich muzeów, na początku XIX wieku, edukacja patriotyczna była głównym motywem ich powstania i nadrzędnym celem. Dwudziestolecie międzywojenne charakteryzowało się – zwłaszcza w muzealnictwie regionalnym – szczególną aktywnością w upowszechnianiu osiągnięć naukowych i cywilizacyjnych.

Pierwsze zbiory muzealne:-1801- Izabela Czartoryska otwiera polskie muzeum w Puławach-1804 – Stanisław Kostka Potocki udostępnia do zwiedzania pałac wilanowski-1816 – Edward Raczyński rozpoczyna budowę biblioteki w Poznaniu

Edukacja historyczna Polaków w XIX wieku obejmowała różne obszary działań. Jej początkiem były zazwyczaj wojenne wspomnienia ojca lub dziadka ilustrowane pamiątkami. Pojawiła się duża ilość literatury historycznej (najbardziej rozpowszechnione były Śpiewy Historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza). Na tle sytuacji rozbiorowej w Polsce, w atmosferze powszechnego zainteresowania historią – zbiory muzealne zajęły naczelne miejsce w procesie edukacji narodowej. Stanowiły one świetną pomoc naukową i kształtowały wyobraźnię Polaków.

Oprócz tego dbano o rozwój teatru (wystawiano utwory polskich wieszczy), muzyki (Stanisław Moniuszko) i malarstwa (bracia Gierymscy). Teatr, podobnie jak literatura ograniczany cenzurą, przez sam fakt przemawiania do widzów polskim słowem odegrał w okresie popowstaniowym doniosłą rolę szermierza polskości. Komedie Aleksandra Fredry i Michała Bałuckiego, przemycały na sceny utwory Juliusza Słowackiego (bez ujawniania jego nazwiska) dały możliwość zabłyśnięcia telantem aktorom tej miary, co: Helena Modrzejewska, Jan Królikowski, Wincenty Rapacki, Bolesław Leszczyński. W muzyce działalność kompozytorska Stanisława Moniuszki (twórcy oper narodowych) i Henryka Wieniawskiego (równocześnie genialnego wirtuoza- skrzypka) odgrywała podobną rolę jak, literatura i teatr. Wojciech Gerson, Henryk Siemiradzki, bracia Aleksander i Maksymilian Gierymscy, Józef Chełmoński, Leon Wyczółkowski wystawiając swe obrazy tak w kraju, jak i za granicą ukazywali w nich ważne w historii Polski epizody, typowe sceny rodzajowe lub typowy polski krajobraz.

Polacy nie pozostawali bierni na działania rządów rosyjskiego i pruskiego. Formą obrony polskich interesów narodowych była praca organiczna, praca u podstaw. Hasła te stanowiły część programu pozytywistów polskich. Sam pozytywizm był w Polsce ruchem społeczno- politycznym. Pozytywiści nie wierzyli w możliwość odzyskania niepodległości za pomocą akcji zbrojnej, krytykowali powstania. Głosili natomiast kult oświaty i pracy rozumianej jako służba społeczna. Najważniejszym ośrodkiem myśli i działalności pozytywistów była Warszawa, a czołowymi przedstawicielami byli A. Świętochowski, B. Prus, M. Konopnicka, E. Orzeszkowa i wielu innych. Wszyscy oni głosili konieczność podniesienia poziomu życia wsi, wzywali inteligencję miast do krzewienia na prowincji oświaty i higieny. Wiązało się z tym dążenie do rozwinięcia świadomości narodowej wśród ludności chłopskiej.

Rola kościoła jest dobrze opisana w podręczniku "Poznajemy przeszłość od początku XVII wieku do 1939 roku" zakres podstawowy autorzy: Zofia T. Kozłowska, Irena Unger, Piotr Unger, Stanisław Zając