Ekosystem jeziora

W każdym środowisku mamy do czynienia ze strefowym rozmieszczeniem gatunków roślin i zwierząt (biocenoza). Ekosystem jeziora to dobrze wyodrębniony fragment biosfery, o dość wyraźnych granicach, silnej wewnętrznej integracji i stosunkowo niewielkiej wymianie materii
z otoczeniem.

Tradycyjnie jezioro dzieli się na trzy strefy ze względu na formy życiowe występujących w nim organizmów:
- Litoralną, czyli strefę przybrzeżną
- Pelagiczną, czyli otwartą toń wodną
- Profundalną, czyli strefę głębinową.

Litoral (strefa przybrzeżna) - obejmuje płytkie wody wzdłuż brzegu jeziora, które są prześwietlone do dna. Mogą tam się ukorzeniać rośliny naczyniowe (makrofity). Strefa ta zwykle zaczyna się od zwartej ściany szuwarów, którą możemy nazwać strefą roślinności wynurzonej (trzcina, pałka, tatarak, sitowie jeziorne). Życie wody i lądu przeplata się, takie zwierzęta jak żaby, ważki, świtezianki, chruściki, pierwszą fazę życia spędziły w wodzie, jako dorosłe osobniki wyszły na ląd lub żyją na przybrzeżnych roślinach. Za pasmem szuwarów rozciąga się strefa roślin o liściach pływających (grzybień biały, grążel żółty). Dalej od brzegu ciągną się łąki podwodne rdestnic, ramienic, rogatka, wywłócznika, moczarki. Na roślinach widnieje ciemnozielony śliski nalot, na który składają się glony, bakterie, nicienie i wrotki. Na powierzchni roślin można dostrzec różne gatunki pijawek, groźne drapieżniki - wypławki (zdobyczą dla nich są mniejsze gatunki ślimaków, larw ważek, świtezianek i chruścików). Na dnie między roślinami żyją raki, ośliczki, a także duże małże (skójki i szczeżuje), a na powierzchni dna tworzy ławicę racicznica. Wśród roślin żerują liczne ryby (płoć, leszcz, lin, okoń, szczupak, ciernik). W wodzie pomiędzy roślinami pływa plankton. Najgłębiej w tej strefie występują glony ramiennice i mchy wodne. Wśród roślin strefy przybrzeżnej koncentruje się też życie ptaków, które tu zakładają gniazda i najczęściej żerują (łyski, kaczki, perkozy). Jeśli chodzi o proces fotosyntezy to w litoralu przebiega on najintensywniej, a więc ta strefa odznacza się dużą produkcją, którą zapewnia praktycznie nieograniczony dostęp do światła oraz dopływ składników odżywczych z lądu w postaci soli mineralnych, które pobudzają wzrost roślin.

Pelagial (otwarta toń wodna, tylko w jeziorach zwany strefą limnetyczną) - rozciąga się w środkowej części jeziora i sięga do głębokości przenikania światła słonecznego, znajduje się ponad strefą głębinową. Wraz ze wzrostem głębokości warynki życia pogarszają się: następuje spadek temperatury, dostępność światła i tlenu zmniejsza się. Producentem w strefie pelagicznej jest plankton (unoszone przez wodę glony i inne samożywne mikroorganizmy). Plankton dzielimy na: fitoplankton (okrzemki, zielenice, bruzdnice, eugleny i sinice) i zooplankton (plankton zwierzęcy - wrotki, wioślarki, widłonogi). W strefie tej występuje również nekton. Gatunków typowo pelagicznych jest niewiele, właściwie tylko stynka, ukleja i sandacz (drapieżny). W żyznych jeziorach następuje tzw. zakwit, czyli masowy rozwój glonów. Woda przybiera wtedy zabarwienie brunatne lub zielone. Strefa przybrzeżna charakteryzuje się największą produkcją biomasy, jest najmniej przejrzysta. W tej części jeziora bujnie rozkwita flora i fauna wodna. W przypadku jezior dużych i głębokich strefa przybrzeżna stanowi niewielką część całego zbiornika. Strefa litoralu kończy się na głębokości kilku metrów.

Profundal (strefa głębinowa) - obszar gdzie nie docierają promienie słoneczne. Ta ilość promieniowania nie jest wystarczająca do tego by rośliny mogły prowadzić fotosyntezę. Z tego powodu strefa profundalna jest najbardziej uboga w materię organiczną oraz tlen. Leży ona bezpośrednio pod strefa otwartej toni wodnej. Płytkie jeziora mogą nie mieć tej strefy. Teperatura przy dnie przez cały rok wynosi 4oC. Ta właściwość wody sprawia, że jeziora nie zamarzają do samego dna, bo woda o tej temperaturze ma największą gęstość. W tej strefie znajduje się nekton (ryby). Środowisko denne wód głębokich zasiedla zespół określany jako bentos. Wśród zwierząt bentonicznych większość stanowią trzy grupy: tubifeksy (miniaturki dżdżownic), larwy ochotek i groszówki - małże, których dwuklapowa muszla zwykle nie przekracza rozmiarów ziarenka grochu. Te zwierzęta mogą bardzo długo przetrwać bez tlenu. Zazwyczaj stają się pożywieniem dla ryb dennych. Dno jest muliste, zawiera dużo martwej materii organicznej, ponieważ opadają one ze strefy litoralnej. Dno jest muliste, zawiera dużo martwej materii organicznej, ponieważ opada ona ze strefy litoralnej. Odkładają się w postaci warstw osadu, co prowadzi do stopniowego zmniejszania głębokości zbiornika i zarastania przez roślinność.

Jednym z najważniejszych pierwiastków biogenicznych, którego brak może ograniczać produkcję pierwotną jeziora jest fosfor, który najczęściej jest pierwiastkiem deficytowym. Jeziora dzielimy na: eutroficzne i oligotroficzne. Eutroficzne jest przykładem ekosystemu, w którym działa sprzężenie zwrotne dodatnie. Im więcej jest rozpuszczalnego fosforu, tym więcej będzie rozpuszczalnego fosforu. Im większa produkcja i bujniejszy zakwit w jednym roku, tym większa produkcja i jeszcze silniejszy zakwit w roku następnym. Jeziora oligotroficzne to jeziora ubogie w składniki mineralne. Tu również następuje sprzężenie zwrotne, ale utrzymujące jezioro w stanie trwałym. Jezioro może przejść ze stanu oligotroficznego do eutroficznego, który już nie ulegnie zmianie. Jeziora giną śmiercią naturalną- wypełniają się osadami i zarastają