Socjologiczna koncepcja człowieka i osobowości

SOCJOLOGICZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA I OSOBOWOŚCI
Socjolog musi zajmować się zagadnieniem osobowości ludzkiej, ponieważ życie społeczne jest zespołem zjawisk i procesów zachodzących miedzy ludźmi. Zatem cechy ludzkie wzajemnie na siebie oddziałujące nie mogą być obojętne dla badacza tych procesów. Nie chodzi tu lecz tylko o cechy człowieka (gdyż mogą być one zmienne) chodzi także o stwierdzenie czy istnieją jakieś elementy podstawowe, stanowiące trwałą ?naturę człowieka?, wyznaczającą postępowanie ludzi w sposób stały. Poznanie takiej natury mogłoby się stać podstawą przewidywania zachowania ludzkiego w różnych sytuacjach.
W obecnym stanie socjologii sądzi się, że proces wzajemnych oddziaływań zachodzących w małych grupach maja wielkie znaczenie dla procesów zachodzących w grupach dużych.
? Różne teorię człowieka
Na pytanie- Kim jest człowiek? Odpowiadały: teologia, filozofia, antropologia (fizyczna, kulturalna i filozoficzna), psychologia i socjologia.

-Poglądy teologiczne
Człowieka stworzyli bogowie, którzy wyznaczają sprawy ludzkie i nadają im sens. Człowiek posiada wyjątkowe miejsce w świecie, ponieważ w odróżnieniu od innych stworzeń został wyposażony w nieśmiertelną duszę. Celem jego życia jest troska o zbawienie duszy i powrót jej do stwórcy.

-Pogląd filozoficzny
Koncepcje filozofów greckich ujmują człowieka jako istotę rozumną, uczestniczącą w boskim rozumie przenikającym cały świat, posiada zdolność ujmowania natury świata. Pitagoras podkreślił wyłączność człowieka w świecie słowami: ?człowiek jest miarą wszechrzeczy?

-Pogląd nauk przyrodniczych
?Człowiek jest swoistym gatunkiem a raczej rodzajem zoologicznym i wszystkie jego cechy anatomiczne na równi fizjologicznymi, chemicznymi lub psychicznymi powstały drogą rozwoju ewolucyjnego ze związków obecnych już zwierząt? Jednakże człowiek posiada coś, co jest obce zwierzętom i co stawia sprawę w zasadniczo innym świetle. Człowiek jest istotą społeczną i jego rozwój psychiczny przebiega pod przemożnym wpływem czynników społecznych?
Nauki przyrodnicze interesują się organizmem, jego cechami i procesami. Badania tych nauk pozwalają odkryć fizjologiczne podstawy mechanizmów ludzkich reakcji na sytuacje społeczne, ludzkich działań, dążeń i postaw.

? Pojęcie natury ludzkiej
Nazwa ?natura ludzka? używana jest w wielu znaczeniach. J.Dewey tą wieloznaczność sprowadził do czterech znaczeń:
1. Natura ludzka to tyle, co pewna wrodzona i pierwotna konstytucja biopsychiczna wspólna całemu gatunkowi;
2. Natura ludzka to zespół trwałych sił i właściwości psychologicznych, kierowanych swoistymi prawami, z których wynikają podstawowe niezmienne dążenia człowieka;
3. Natura ludzka jest zespołem wrażliwości i zdolności do odbierania wrażeń i nie posiada żadnych składników aktywnych, wrodzonych motywacji i dążeń;
4. Natura ludzka nie jest ani konstytucją biologiczną, ani strukturą psychiki. Ujawnia się ona w tworzeniu wartości kulturalnych, instytucji społecznych, ideałów moralnych itp. W tych wytworach właściwych tylko gatunkowi ludzkiemu trzeba szukać podstawowych cech natury ludzkiej.
Jaka widać koncepcje te są dość rozbieżne. Najczęściej jednak spotykane określenie natury ludzkiej ujmuje ją jako zespół cech podstawowych zdolności i sił motorycznych działających w organizmie ludzkim, zapewniających zaspokojenie potrzeb biologicznych, aktywne przystosowanie do środowiska i utrzymania życia.
? Zagadnienie instynktów
Przez instynkt rozumiemy pewne wrodzone i niezmienne sposoby reagowania na określone podniety wewnętrzne i zewnętrzne, wspólne całemu gatunkowi, wywołujące w całym gatunku te same i niezmienne sposoby zachowania się.
To pojęcie zostało skrytykowane ponieważ nie spotykamy wśród ludzi te same i niezmienne sposoby zachowania się. Pod wpływem tej krytyki teorie instynktów i natury ludzkiej ulęgły zasadniczej modyfikacji. Przede wszystkim zaczęto szukać zależności miedzy warunkami środowiska i przynależnością do określonych grup społecznych i na tej podstawie wyjaśnić pewne jednolitości stwierdzone w zachowaniu ludzkim. Teza Marksa orzeka ze, ,,istota ludzka nie jest żadna abstrakcja tkwiąca w poszczególnej jednostce. Jest ona w rzeczywistości całokształtem stosunków społecznych. Także niektórzy socjologowie amerykańscy (R.E Park) wystąpili ze stwierdzeniem ze człowiek nie rodzi się ludzkim organizmem, ze organizm noworodka i jego wrodzone cechy nie determinują zachowania się jednostki, lecz dopiero uczestnictwo w zbiorowości i procesie socjalizacji wykształcają cechy ludzkie.
Kolejne badania były nad małymi grupami i procesami wychowania w tych grupach. Nasunęły one pogląd , ze źródeł jednolitości cech i zachowań ludzkich trzeba szukać w strukturze tych grup, które wywierają największy wpływ kształtujący na człowieka-w rodzinie, grupach rówieśniczych, grupach sąsiedzkich itp.
Cooley pisał- natura ludzka rozwija się i znajduje swój wyraz w prostych bezpośrednich grupach, podobnych do siebie we wszystkich społeczeństwach; grupach, które tworzy związek rodzinny, wspólna rozrywka oraz sąsiedztwo. Doświadczenie wykazało, ze w zasadniczym podobieństwie tych grup znalesc można podstawę podobnych mesli i uczuć w umysłowości ludzkiej. W nich to wszędzie natura ludzka się wyrabia. Człowiek nie posiada natury ludzkiej przy urodzeniu; nabywa jej tylko przez współżycie społeczne, a w odosobnieniu ulega ona zanikowi.
Te rozważania skierowały badania na drogę eksperymentalna i innych empirycznych studiów nad osobowością człowieka jako czynnika życia społecznego.

? Osobowość społeczna
Osobowość społeczna jest zintegrowaną całością elementów biogenicznych, psychogenicznych i socjologicznych.
-Biologiczne elementy osobowości
Właściwości anatomiczne i fizjologiczne organizmu stanowią jedna z zasadniczych ?ram? zachowania się człowieka. Na takie biogeniczne elementy osobowości (tzw. Osobowość biogeniczna) składają się wrodzone odruchy (refleksy), które ulęgają warunkowaniu, wrodzone cechy anatomiczne, procesy anatomiczne, procesy fizjologiczne zachodzące w organizmie, przede wszystkim działalność gruczołów. Wielu socjologów uważa, ze elementy biogeniczne nie powinny interesować socjologa jednaj z punktu widzenia ogólnej teorii zachowania się jednostki i zachowania się zbiorowości, biogeniczne a zwłaszcza elementy motoryczne osobowości i ich mechanizmy psychologiczne nie mogą by lekceważone przez socjologa bo są bardzo ważne.
-Elementy psychogenne osobowości
Należą do nich elementy takie jak: pamięć, uczucia, charakter, wola, wyobraźnia, spostrzegawczość, inteligencja. Osobowość w psychologicznym znaczeniu tego słowa przedstawia jedność temperamentu, uzdolnień, skłonności, charakteru. Próbę skonstruowania konsekwentnej teorii osobowości podjęła psychoanaliza. Przyjmuje ona, że osobowość człowieka składa się z trzech pierwotnych dziedzin czy tez układu sił. Są nimi: zespół nieuświadomionych instynktownych popędów, zwany przed Freuda id (ono), stanowiący siły motoryczne osobowości. Drugim elementem jest ego (jaźń). Jest to zorganizowany składnik osobowości obejmujący takie jak postrzeganie, uczenie się, pamięć, myślenie. Trzecia sfera osobowości to superego , która składa się z zespołu cech moralnych i norm postępowania, dzięki którym nadjaźń ustala wzory moralne dla jaźni, oraz z sumienia, które kontroluje czy jaźń działa zgodnie z tymi wzorami.

-socjologiczna teoria osobowości
Konsekwentna i kompletna socjologiczna teoria osobowości społecznej nie została jeszcze zbudowana. Poniżej znajduję się jedna z wielu, uproszczona i schematyczna teoria.
Osobowość społeczna, czyli zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy, obejmuje następujące elementy rozwinięte w procesie socjalizacji:
1. Na pierwszym miejscu jest proces socjalizacji -proces przekształcania biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego. Grupy wychowujące (rodzice, szkoła, grupy rówieśnicze itp.) przekazują człowiekowi szereg systemów wartości (także kulturowy ideał osobowości);
2. Na drugim miejscu jest składnik socjogenny osobowości taki jak role społeczne, wykonywane w różnych zbiorowościach.
3. Dalej wyróżniamy jaźń subiektywną, czyli wyobrażenia pod wpływem oddziaływania innych wyobrażenia o własnej osobie.
4. Na ostatnim miejscu jest jaźń odzwierciedlona, czyli zespół wyobrażeń o sobie odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas samych.

Zintegrowany zespół w/w elementów składa się na osobowość społeczną jednostki.
*osobowość podstawowa (A.Kardiner i inni) dla dowolnego społeczeństwa ? typ osobowości reprezentatywnej tzn. zespół cech stosunkowo najczęściej występujących wśród członków danego społeczeństw, bez względu na to czy są one w tym społeczeństwie uważane za specjalnie pożądane. Przy czym przez osobowość reprezentatywną można rozumieć:
1) osobowość występującą statystycznie najczęściej;
2) zespół wspólnych cech typowych istniejących w dużej ilości jednostek mimo różnic w zachowaniu zewnętrznym;
3) osobowość, która najbardziej wyraża istotne wartości danej kultury, nawet jeżeli występuje wśród znacznej mniejszości danego społeczeństwa;
Osobowość podstawowa jest niekiedy ujmowana jako ?charakter narodowy? (zespół cech i skłonności charakterystyczne dla danego narodu i często wśród jego członków występujące sposoby reagowania na sytuacje.


Rola społeczna
Każdy człowiek w różnych grupach i zbiorowościach zajmuje określoną pozycję, z którą wiążą się wzory zachowania i krąg czy grupa oczekuje, od członka zajmującego daną pozycję będą działali zgodnie z tym wzorem
Rola jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań (działań) będących reakcjami zachowania się innych osób, przebiegających wg. Mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru, których grupa oczekuje od swoich członków.
Proces resocjalizacji roli zależy od układów czynników:
1) Od elementów bio- i psychogennych jednostki. Budowa anatomiczna, zdolności, inteligencja itp. mogą umożliwiać, ułatwiać czy utrudniać wykonywanie pewnych ról;
2) Od wzoru osobowego, określającego zespół cech idealnych, jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna okazywać, oraz zespół idealnych sposobów zachowania;
3) Od definicji roli przyjętej w grupie czy kręgu społecznym, który ?nadzoruje? jej wykonanie
4) Od struktury grupy czy kręgu, jej zawartości wewnętrznej i systemu nagród czy sankcji, którym ona dysponuje w stosunku do swoich członków;
5) Od stopnia identyfikacji jednostki z grupą;

Integracja elementów osobowości
Elementy biogenne, psychogenne i socjogenne są do siebie wzajemnie przystosowane. Jednak zdaża się, ze między poszczególnymi elementami są możliwe rozbieżności i konflikty. Integracja osobowości oznacza przede wszystkim brak konfliktów między elementami składowymi.
Normalną osobowością nazywamy zazwyczaj:
a) Osobowość przeciętną w statystycznym sensie;
b) Osobowość przystosowaną i zachowującą się w ramach ustalonych kryteriów społecznych;
c) Osobowość zintegrowaną, tzn. taką, której wszystkie elementy składowe funkcjonują w koordynacji z innymi.

Społeczne przyczyny dezintegracji osobowości, należą do nich:
? Uczestniczenie w kilku grupach społecznych narzucających jednostce rozbieżne systemy wartości i rozbieżne wzory postępowania;
? Uczestnictwo w grupach zdezorganizowanych, w których brak wyraźnie określonych ról społecznych, brak systemu kontroli społecznej i brak ustalonych kryteriów ocen;
? Rozbieżność miedzy elementami bio- i psychogennymi a wymaganiami ról społecznych
? Rozkład elementów psychicznych osobowości, który również może się dokonać na tle społecznym i biologicznym.