Treny Kochanowskiego

Treny to dosyć ważny gatunek liryczny. Są to utwory poetyckie, wywodzące się z poezji żałobnej antycznej Grecji. Pierwotnie były to pieśni obrzędowe, ale później stały się jednym z elementów greckiej tragedii. Wyrażały one żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętywały myśli i czyny zmarłego, sławiły jego zasługi. Treny, po częściowym zaniku w starożytności, odrodziły się w okresie renesansu za sprawą Jana Kochanowskiego, który stworzył ich cykl po śmierci córki Urszulki.

Jej nagłe odejście było dla poety inspiracją do napisania dziewiętnastu, krótkich, żałobnych utworów. Wbrew ogólnie przyjętym zasadom pisania trenów były one poświęcone nie dorosłej, wybitnej osobie, lecz małemu, trzyletniemu dziecku. Jednak owe "maleństwo" było dla Kochanowskiego wszystkim, kochanym bardziej niż inne dzieci. Głównym bohaterem "Trenów" nie jest jednak Urszulka, lecz opłakujący ją ojciec, przeżywający głęboką depresję i gwałtownie zmieniający swoje poglądy. Jan Kochanowski w tych utworach wyraża wielki ból oraz cierpienie. Nie może pogodzić się ze stratą córki. Za jej śmierć obwinia Boga i wtedy przestaje w niego wierzyć. Prócz tego odrzuca wszelkie przyjęte ideologie, zasady i wartości.

W początkowych trenach (III i VI) poeta wysławia przedmioty należące do Urszulki, przedstawiając jej wyniosły portret. Ukazana jest ona jako istota "boska" , nie mająca wad.
Utwory VII i VIII szczególnie wyrażają niezwykły ból i ogrom straty po śmierci córki. Postać dziecka nie przysłania jednak głównego bohatera cyklu, czyli poety, który zawarł w "Trenach" wszystkie myśli, doświadczenia życiowe, a także wypowiedział "uniwersalną prawdę" o człowieku, którego rozpacz prowadzi go do obłędu, ale też do poszukiwania sensu życia. U Kochanowskiego następuje załamanie całego systemu wartości jaki dotychczas preferował. Doprowadza go to nawet do pragnienia śmierci. Tren XI jest punktem kulminacyjnym w całym cyklu. Kochanowski wątpi w Opatrzność Boską, a także podważa główne zasady stoicyzmu. W dalszych trenach poeta przywołuje mitologiczne postacie dotknięte wielkim cierpieniem – Hioba, Niobe i Orfeusza. Utwory XVII i XVIII ukazują próbę pocieszenia, następuje tu pogodzenie się z wyrokami Boskimi. Tren XIX, zamykający cały cykl, zawiera zapowiedź powrotu do równowagi wewnętrznej.

"Treny" traktować można jako rozrachunek Kochanowskiego nad jego zasadami, tezami oraz twórczością z elementami poglądów na świat. Przynoszą zmianę dotychczasowej postawy i zasad postępowania człowieka, a także próbę odbudowania utraconego przez śmierć Urszulki systemu wartości. Ukazują wizerunek człowieka, zmuszonego pod wpływem cierpienia do zmiany przyjętej filozofii i podjęcia próby pogodzenia się z losem.