Rozwój człowieka od australopiteka do homo sapiens AUSTRALOPITEKI
- 4-2 mln lat temu
- poruszały się w postawie pionowej
- kształt i ustawienie zębów są podobne do ludzkich.
- masywna budowa ciała i duże zęby trzonowe, lecz skrócone kły
- był prawdopodobnie głównie lub tylko roślinożerny
- miał mózg o objętości do 500 cm3
- był istotą dwunożną
- były zbieraczami, nie potrafiły gromadzić jedzenia
- nie skupiały się w gromadach, wybierały samotność
- do obrony stosowały kije i kamienie
- prowadził koczowniczy tryb życia
- przebywały dużo na drzewach
HOMO HABILIS
- 3 mln lat temu
- delikatna lepiej wysklepioną czaszkę o większej pojemności (700 - 800 cm3)
- sylwetka była bardziej wyprostowana niż u Australopiteków, a tym samym był bardziej przystosowany do poruszania się na dwóch kończynach
- posiadał zdolność wykonywania precyzyjnych czynności
- był pierwszą istotą wytwarzającą prymitywne narzędzia
- wykorzystywał już ogień, nie umiał go zapewne rozniecać
- żył w grupach rodzinnych na otwartych sawannach leśnych
HOMO EREKTUS
- 1,8 - 2 mln lat temu
- silnie rozwinięte wały nadoczodołowe, pochylone czoło oraz masywne i wysunięte do przodu szczęki
- wzrost i proporcje ciała zbliżone były do człowieka współczesnego
- znacznie powiększyły się rozmiary mózgu: od 800 cm3
- zaczynał tworzyć pierwsze gromady (dowódcą takiej gromady był najodważniejszy i najsilniejszy mężczyzna)
- prowadzi koczowniczy tryb życia, ale wykorzystuje naturalne siedliska takie jak szałasy czy jaskinie
- próbuje walczyć ze zwierzętami(łuki, oszczepy, dzid, strzały)
- zbieracz, wytwarza zasobniki na wodę, zboże i owoce
- żywił się owocami leśnymi, korzeniami roślin, ptasimi jajkami oraz upolowaną zwierzyną
- porozumiewa się poprzez gesty i dźwięki
- Zaczął wykorzystywać naturalny ogień
NEANDERTALCZYK
- 150 tys. lat temu
- niski wzrost
- sylwetka przysadzista, twarz i czaszka stosunkowo duża, a łuki brwiowe wydatne.
- czaszka była wąska, spłaszczona od góry i wydłużona ku tyłowi
- wykonywał rozmaite narzędzia
- grzebali swoich zmarłych
- uprawiał myślistwo i zbieractwo
- znał ogień i zapewne chronił ciało przed zimnem skóry
HOMO SAPIENS
- 30 tys. lat temu
- budowa anatomiczna - wykształcenie guzowatości bródkowej, cofnięta twarzoczaszką, zanik wałów nadoczodołowych, wysoko wysklepioną mózgoczaszką oraz delikatną budową szkieletu i wyższym wzrostem
- wysoko rozwinięty, sprawny mózg (1100 - 1400 cm3)
- zdolność do artykułowanej mowy.
- był zręczniejszy od innych gatunków
- wytwarzał wiele narzędzi
- żył głównie z myślistwa
- pod koniec paleolitu rozwija się sztuka
- był koczownikiem, żyjącym głównie z myślistwa i zbieractwa, dopiero ustąpienie lodowców pozwoliło na kontakty szczepów i wymianę pomysłów
- wysoka inteligencja i stopień rozwoju psychicznego
- posługuje się mowa
- podlega ciągłej ewolucji kulturowej
Rewolucja neolityczna
Około 8 tysięcy lat p.n.e., po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej, ludzkość wkroczyła w nowy etap rozwoju: na Bliskim Wschodzie zaczęło rozwijać się rolnictwo. Jest to okres przechodzenia dużych grup ludności na osiadły tryb życia oraz szybkiego rozwoju techniki. Wysoki przyrost naturalny spowodował szybkie wyczerpywanie się dotychczasowych źródeł zaopatrzenia w żywność.Rozwój rolnictwa rozpoczęła się na żyznej ziemi wokół Pustyni Syryjskiej od Zatoki Perskiej do Synaju od opanowania uprawy występujących tam dziko traw. Pierwszymi roślinami uprawnymi stały się pszenica, jęczmień, proso i owies. Uprawa roślin wymagała ciągłego nawadniania pól, a więc tworzenia skomplikowanych systemów irygacyjnych. W parze z rozwojem rolnictwa i osiadłym trybem życia szło udomowianie zwierząt - najpierw w siedzibach ludzkich zaczęły żyć owce i kozy, a potem bydło i trzoda.
Stopniowo powstawały coraz większe osady, w których zaczęto stawiać domy z suszonej cegły. Około 3,5 tysiąca lat p.n.e. zastosowano po raz pierwszy do transportu koło. Wynalazek koła garncarskiego umożliwił szybki rozwój ceramiki. Wraz z życiem osiadłym zaczęło się rozwijać wykorzystanie metali, choć przez cały okres neolitu dominowały jeszcze narzędzia kamienne. Pierwszym opanowanym przez człowieka metalem była miedź.
Warunki naturalne i położenie geograficzne państw Starożytnego Wschodu i Grecji.
Mezopotamia - położona między dwoma rzekami: Eufrat i Tygrys, od północy łańcuchy górskie południowo - wschodniej Anatolii, od wschodu łańcuch górski Zagros, od południa linia brzegowa Zatoki Perskiej, od zachodu Pustynia Arabska wzdłuż Eufratu. Obszar Mezopotamii można podzielić na 2 części: północną, gdzie panował ostry klimat (uboga fauna i flora, łatwym dostępem do bogactw naturalnych sprowadzanych z Azji mniejszej rud metali, kamienia). Natomiast w część południowej panował klimat tropikalny oraz bogata faun i flora. Tereny dobre do uprawy roślin, znajdowały się wzdłuż dwóch rzek i tam rozwinięto uprawę: pszenicy, lnu, prosa, jęczmienia.
Egipt - państwo w północno - wschodniej części kontynentu afrykańskiego i na półwyspie Synaj w Azji. Rozległe obszary Egiptu zajmują pustynne równiny wzniesione średnio kilkaset metrów nad poziomem morza. Klimat kontynentalny, suchy, jedynie na północnych wybrzeżach Śródziemnomorski. Do głównych upraw zaliczają się: ryż, trzcina cukrowa, pszenica, kukurydza, proso, jęczmień.
Indie - państwo w Azji Południowej, nad Morzem Arabskim i Zatoką Bengalską. Klimat na większości terytorium Indii zwrotnikowy monsunowy, wilgotny na południowo - zachodnich wybrzeżach Płw. Indyjskiego oraz skrajnie suchy na pustyni. Najważniejszym zbożem uprawianym na terenie Indii jest ryż.
Chiny - państwo w środkowej i północnej części Azji. Chiny leżą w zasięgu 3 stref klim.: zwrotnikowej podzwrotnikowej i umiarkowanej. Chiny posiadają duże zasoby rud żelaza i metali nieżelaznych. Dzięki zastosowaniu systemów irygacyjnych uprawia się na wielką skalę zboża, głównie ryż i pszenicę, kukurydzę, a także rośliny oleiste (soja, arachidy, rzepak, sezam), strączkowe, bataty i ziemniaki
Izrael - państwo w południowo - zachodniej części kontynentu azjatyckiego, na Bliskim Wschodzie. Obszar Izraela położony jest w strefie klimatów śródziemnomorskich, a południowa część tego panstwa należy do strefy zwrotnikowej. Uprawia się pszenicę, jęczmień, ziemniaki, buraki cukrowe, bawełnę, tytoń, powoce cytrusowe oraz warzywa.
Grecja - państwo w południowej części kontynentu europejskiego. Grecja jest krajem morskim, posiadającym niezwykle silnie rozwiniętą linię brzegową. Grecja położona jest w strefie klimatu śródziemnomorskiego, na zachodzie z odmianą wilgotną a na wschodzie z suchą. Wśród uprawianych roślin do najważniejszych należą zboża: pszenica, jęczmień, kukurydza, ryż, rośliny przemysłowe: tytoń, bawełna, sezam, rycynus oraz owoce cytrusowe, winna latorośl, oliwki, figi, warzywa.
Sumerowie
Starożytny lud o zamieszkujący południową Mezopotamię. stworzyli potęgę państwa: wybudowali miasta, opracowali technikę rolną, zorganizowali strukturę władzy. Najważniejszymi miastami Sumerów był Ur i Uruk, natomiast znaczną rolę odgrywał także Lagasz. Nie stworzyli jednak jednego, wielkiego państwa, lecz charakterystyczne dla starożytności państwa - miasta. Miasta konkurowały ze sobą głównie o ziemię pod uprawy. Wytworzyła się władza świecka: na czele państwa stał król, jako jedyny sprawujący władzę, który także dowodził armią i był równocześnie najwyższym kapłanem. Mimo licznych wojen prowadzonych na terenach Międzyrzecza, Sumerowie wznosili pałace i świątynie, rzeźbili posągi, dokumentowali zwycięzców i osiągnięcia królów. Opracowali system irygacyjny, wynaleźli pismo klinowe, stworzyli szkoły, określili system miar ciężkości i długości, wynaleźli koło, kalendarz rolniczy, opracowali pierwszy zbiór praw.
Kodeks Hammurabiego
Trzeci najstarszy kodeks świata, zawiera łącznie 280 paragrafów. Podstawą przepisów są normy prawne, w tym zasada „oko za oko, ząb za ząb”. O wielkości kar decydowalo spoleczenstwo, gdyz było podzielone na: wolnych obywateli, zależnych od władców poddanych i niewolników. Obok prawa karnego postanowienia obejmują obszerne regulacje zakresu handlu, zarządzania i życia codziennego. Hammurabi kazał wypisać swe prawa na wysokim, ponad dwumetrowym, kamiennym słupie i ustawic go w największej świątyni w mieście Babilon.
Państwo asyryjskie
Charakteryzowało bardzo surowy sposób rządzenia. W okresie Nowego Państwa podbite zostały obszary Babilonii, Syrii, Izraela i Egiptu. Polityka w Asyrii była oparta na bezwzględnym terrorze i masowych deportacjach. Dobre funkcjonowanie tego państwa tłumaczy się utrzymaniem stałej armii, rozwiniętymi technikami wojennymi oraz zorganizowaną administracją.
Osiągnięcia ludów Mezopotamii
- wóz bojowy
- koło garncarskie
- żuraw
- koło od wozu
- zegar słoneczny
- system dziesiętny
- ujednolicony system miar i wag
- pozycyjny system zapisywania liczb
- potęgowanie do drugiej i trzeciej potęgi
- budowa wodociągów
- budowle zwane zikkuratami
- brąz uzyskany ze stopy miedzi i cyny
- podział roku na 12 miesięcy i na 354 dni
- ulepszenie pługu i radła
- system irygacyjny
Struktura społeczna Egiptu
Hierarchia społeczna:
1. Faraon
2. Kapłani
3. Urzędnicy
4. Kupcy i rzemieślnicy
5. Chłopi
6. Niewolnicy
Faraon - Syn bogów, pośrednik bogów, sam będący bogiem - panował nad Egiptem. Należało mu oddawać cześć nie tylko za jego życia, lecz również po śmierci. Jako gwarant ładu organizował pracę chłopów, wymierzał sprawiedliwość, wszczynał wojny, zaprowadzał pokój. Rządził żelazną ręką swymi urzędnikami, przedstawicielami swej władzy. Na swoje rozkazy miał wojsko i bardzo wielu urzędników. Jego wola była najważniejsza i był chroniony na każdym kroku. Największą pomoc faraon uzyskiwał od pisarzy. Odgrywali oni bardzo ważną rolę na dworze władcy. Wszystkie rachunki prowadzili właśnie oni, pisali również listy faraona.
Pismo egipskie
Czyli hieroglify, należy do najstarszych na świecie. Hieroglify miały początkowo charakter obrazowy, co oznaczało iż jeden znak odpowiadał jednemu wyrazowi. Hieroglifów używano głównie jako pisma monumentalnego dla tekstów religijnych. Starożytni Egipcjanie używali papirusu jako materiału piśmienniczego oraz kamienia do tworzenia napisów pomnikowych.Znaki na papirusie rysowano za pomocą cienkiej trzcinki, ściętej ukośnie przy końcu. Ponieważ było to bardzo nietrwałe narzędzie, pisarz egipski musiał mieć cały ich zapas, który układał na specjalnej palecie.
Wierzenia Egipcjan
Religia Egipcjan miała charakter politeistyczny. W wyobrażeniach ludności zdecydowanie dominował zoomorfizm. Często bóstwa przybierały postać zwierząt lub ludzi z głowami zwierząt. Było to religia solarna oparta na kulcie boga słońca występującego pod wizerunkiem boga Re. Egipcjanie wierzyli, że źródłem życia na ziemi jest słońce. Bardzo popularny był Ozyrys, król świata zmarłych. Horus patronował faraonom, którzy bardzo często byli do niego upodabniani. Ważną rolę w religijnych wyobrażeniach Egipcjan zajmował świat zmarłych Wierzono, że świat umarłych był kolejnym etapem życia. Każda dusza po śmierci była sądzona przez Ozyrysa. Jeżeli wynik był pozytywny to dusza wędrowała do raju, w którym żyła bez bólu i tęsknoty, ale jeżeli nie to zostawała pożerana. Koniecznym warunkiem przetrwania duszy było zachowanie ciała. Do tego celu Egipcjanie stosowali sztukę mumifikacji zwłok.
Księga Umarłych - powstała z Tekstów Piramid z okresu Starego Państwa, czyli najstarszych tekstów grobowych w historii. Były to zaklęcia i rytuały wyryte na ścianach grobowców wyłącznie wysoko urodzonych Egipcjan.
W okresie Średniego Państwa te tajemne zaklęcia stały się dostępne dla wszystkich, których było stać na rytualny pogrzeb. Zaklęcia wypisywano wówczas w środku trumien, aby mumie mogły je przeczytać. W końcu teksty z trumien zebrano w Księdze Umarłych, która w okresie Nowego Państwa była już w powszechnym użyciu. Dla starożytnych Egipcjan serce było ośrodkiem życia i cztery zaklęcia były poświęcone ochronie serca zmarłego człowieka.
Piramidy
Grobowcem starożytnego Egiptu, była to budowla królewska, ponieważ pod nią (a później także w niej) chowano tylko mumie faraonów i najbliższych członków ich rodzin. Piramida powstała jako rezultat rozwoju mastaby. Jak do tego doszło, przedstawia historia budowy grobowca, jaki rozkazał wznieść dla siebie król Dżeser, drugi faraon Starego Państwa. Grobowiec ten stanął około roku 2600 p.n.e. na południe od delty Nilu, w Sakkarze. Budowla ta, będąca w historii ludzkości pierwszym monumentem z kamienia, była pierwotnie olbrzymią mastabą o powierzchni 63x63 m i wysokości 8 m. Przy jej powiększaniu architekci Dżesera dobudowali dwa dalsze skrzydła, które zwężały się ku górze. W rezultacie otrzymano sześciostopniową mastabę schodkową, którą równie dobrze można określić mianem piramidy schodkowej (ukazuje to rysunek powyżej). Od mastaby schodkowej Dżesera do pierwszej prawdziwej piramidy z gładkimi ścianami, którą rozkazał wznieść faraon Snofru (2570 do 2545 r. p.n.e.) w Me - dum, był już tylko maleńki krok. Szczytowym osiągnięciem były dwie gigantyczne piramidy następców Snofru, a mianowicie piramida Cheopsa (2545 do 2520 r. p.n.e.) i Chefrena (2510 do 2485 r. p.n.e.). Obie już w czasach antycznych zaliczano do siedmiu cudów świata.
Ustrój społeczno - polityczny w Indiach
Są cztery podstawowe warny:
1) Bramini – to kapłani – najwyższa warna. Braminem mógł zostać tylko syn bramina.
2) Krzatriowie –wojownicy, drużyny wojskowe i potomkowie rodów książęcych.
3) Wajsiowie – to ludzie pracujący – rolnicy, rzemieślnicy i kupcy.
4) Siudrowie – Drawidowie nie znający wiedzy wed i nauk braminów. Najniższa grupa służebna względem trzech pozostałych warn.
Podział warnowy jest podziałem sztywnym, nie ma przeskakiwania z jednej warny do drugiej.
Buddyzm
- stworzonego przez Buddę w V w. p.n.e
- wyzbycie się wszelkich pragnień do osiągnięcia absolutnej mądrości, prowadzącej do nirwany (całkowity spokój i uwolnienie duszy od reinkarnacji)
- bogowie nie mają żadnego znaczenia wobec samodzielnej drogi jednostki do doskonalenia się i wyzwolenia
- punktem centralnym jest problem cierpienia, ujęty w tzw. 4 szlachetne prawdy
- osobowość ludzką zmieniają się pod wpływem dharm, podległych prawu przyczynowości, które konsekwentnie wymierza zapłatę za czyny dobre i złe; etyczna wartość uczynków, karman, wpływa na rodzaj następnego wcielenia.
- samodoskonalenie duchowe sprzyja osiąganiu coraz wyższego bytu
- klasztory są jedynymi zorganizowanymi instytucjami buddyzmu
Powstanie Królestwa Izrael
Na wybrzeżu syryjskim w miejscach zakończenia morskich i karawanowych szlaków handlowych powstały duże miasta – Sydron, Tyr i Bylbos. Zamieszkiwała je ludność fenicka, nazywająca siebie Sydończykami. Dzięki korzystnemu położeniu miasta fenickie rozwinęły się jako centra handlowe. Fenicjanie prowadzili bardzo ożywiona akcję kolonizacyjną zwłaszcza w I tysiącleciu p.n.e. Głównym kierunkiem ekspansji była zachodnia część basenu Morza Śródziemnego Fenicjanie założyli swoje kolonie na Cyprze, Półwyspie Iberyjskim, Sycylii, Sardynii, Korsyce, Balearach i w północnej Afryce. Jedną z największych faktorii fenickich stała się Kartagina. Fenicjanie wynaleźli w II tysiącleciu p.n.e. spółgłoskowe pismo alfabetyczne, składające się z 22 znaków.Do Palestyny napływały także fale koczowniczych plemion z obszarów Anatolii i z Pustyni Arabskiej. Od Filistynów – jednego z ludów morskich – Palestyna wzięła nawet swoją nazwę. Jednak to Hebrajczycy odcisnęli najsilniejsze piętno na historii tej ziemi. Hebrajczycy stanowili luźny związek plemion , a proces osadnictwa w Palestynie, zwanej Kanaanem, trwał kilkaset lat i można podzielić go na dwa etapy. Pierwszy z nich polegał na pokojowym zasiedlaniu tych ziem przez oddzielnie przebywające plemiona. Biblia podaje, że protoplasta narodu izraelskiego Abraham przywędrował do Kanaanu z miasta Ur w Mezopotamii na czele swojego plemienia. Jego potomkowie dotarli do Egiptu, gdzie się osiedlili w krainie zwanej Gossen. Złe warunki życia w Egipcie i próby przymuszania Izraelitów do budowy miasta Tanis spowodowały, że pod wodzą Mojżesza około XIII\XII stulecia p.n.e. wywędrowali do Kanaanu, gdzie osiedlili się na stałe. Tworzyli tam organizacje plemienne. Potem opanowane ziemie zostały podzielone między członków 12 plemion. W ten sposób ukształtowały się nowe stosunki społeczne. Wyznacznikiem majątkowym – oprócz dotychczasowych stad bydła – stała się własność ziemi. Związek plemion był utrzymywany dzięki religijnemu przymierzu. W XI w. p.n.e. Hebrajczycy zagrożeni przez Filistynów skonsolidowali się i utworzyli jedno państwo. Ich pierwszy król, Saul, prowadził wojny z Filistynami, jednak dopiero Dawid, który był synem Jessego zakończył zwycięsko zmagania. Zdobył Jerozolimę, która stała się stolicą monarchii i rozszerzył granice państwa przez podbój plemion aramejskich i podporządkowanie Damaszku.
Judaizm
Pierwsza wielka religia monoteistyczna - II w. p.n.e., religia narodowa Żydów, spisana w Starym Testameńście oraz Talmudzie (prawa i przepisy religijne), bóg Jahwe zawarł z Izraelitami przymierze przekazując Mojżeszowi dekalog na górze Synaj, złożony do Arki Przymierza. Podstawę religii Żydów stanowi:
1) wiara w jednego i jedynego Boga, będącego bytem rzeczywistym; 2) ufność i wiara w posłannictwo religijne Żydów, jako naród wybrany przez Boga. Zasady religii żydowskiej, będące jednocześnie surowo przestrzeganym prawem, zapisane są w Talmudzie, który jest uzupełnieniem Starego Testamentu. Doktryna judaizmu określa następujące przymioty Boga: 1) najwyższy byt i stwórca świata, któremu ludzie muszą oddawać cześć; 2) sprawujący opatrzność nad światem; 3) sprawiedliwy i miłosierny; 4) wszechmocny; 5) wszechobecny; 6) zewnętrzny wobec świata (Ojciec na niebie); 7) bezcielesny (czysty duch), co pociąga za sobą zakaz wyobrażania Boga za pośrednictwem materii - Boga można jedynie przedstawić za pomocą słowa.
Cywilizacja Krety i Myken
Okres mykeńska: 1700 - 1200 r. p.n.e. Głównym ośrodkiem kultury były Mykeny (zabytki pisane). Systemem sprawowania władzy były pałace. Budowano pałace obronne m.in. w Mykenach i Tebach.
Literatura ustna - pieśni bohaterskie, folklor.
Polis
Miasto - państwo. Typowa dla starożytności forma państwowości. Polis ukształtowały się prawdopodobnie ok. IX w. p.n.e. w greckich koloniach w Azji Mniejszej, a potem przeniesione zostały do Grecji właściwej.Polityczny partykularyzm miast nie pozwolił na skonsolidowanie się polis w większe organizmy państwowe. Terytorium polis obejmowało zwykle twierdzę na wzgórzu (akropolis) i dolne miasto zamieszkane przez ludność rolniczą. Polis stawała się centrum gospodarczym, handlowym, politycznym, kulturalnym i siedzibą władz. Wszyscy wolni obywatele polis mieli obowiązek bronić jej w czasie wojny.Polis miały zwykle ustrój demokratyczny, choć mógł się zmienić w oligarchię, tyranię czy timokrację. Największy rozwój polis greckich przypada na V w. p.n.e. (Ateny Peryklesa). Walki o przewodnictwo (hegemonię) wyczerpywały siły gospodarcze i polityczne polis, dlatego nie miały one szans na zwycięstwo z Rzymem.
Wielka kolonizacja
VIII w. to czas klęsk dotykających gospodarkę grecką. Pojawiły się też ostre konflikty. Brak żywności wobec rosnącej liczby mieszkańców, chęć zdobycia ziemi uprawnej dla zapewnienia dostatniego bytu, pragnienie wzbogacenia się - to zapoczątkowało proces nazywany wielka kolonizacja. Przyczyny kolonizacji: - brak ziem, - wzrost demograficzny Grecji, - poszukiwanie złóż surowców naturalnych, - możliwość rozładowania konfliktów społecznych (wojny) biorą się z braku ziem, - pojawiają się nowe indywidualności polityczne (młodzi politycy). Skutki kolonizacji: - większe dochody dla polis macierzystych, - powiększenie swojego terytorium, - upowszechnienie kultury, języka i ustrojów, - dostęp do surowców, - rozwój handlu, - rozwój techniki, - poznanie basenu Morza Śródziemnego.
Sparta
Ustrój stworzony przez Likurga w IX p.n.e:
- dwóch królów(archagetai) pochodzących z odrębnych dynastii - najwyższe funkcje religijne i dowodzenie armią, uprawnienia sędziowskie
- Rada Starszych (geruzja) - 28 spartiatów z arystokratycznych rodzin i dwóch władców, gerontami dożywotnio zostawali zasłużeni obywatele (ukończone 60 l.), władza ustawodawcza
- Zgromadzenie Ludowe (apella) - zwoływane raz do roku, uczestniczyli wszyscy dorośli obywatele głosując przez okrzyki, powoływali gerontów oraz eforów
- eforowie - kontrola wszystkich organów polis nawet królów, wybierani na okres roku spośród arystokracji,
Społeczeństwo spartańskie podzielone na trzy grupy:
- spartiaci (zdobywcy) - po 30 roku życia nabywali prawa obywatelskie, mogli brać udział w Zgromadzeniu Ludowym i żenić się (niezawarci małżeństwa odbiera prawo głosu), zakazywano im pracy zarobkowej, podstawą utrzymania jest ziemia, obowiązkowa służba wojskowa (chłopcy przygotowani od 7 roku życia „spartańskich warunkach”
- heloci - chłopi będący własnością państwa, 50% plonów dla spartiatów, nie posiadali praw obywatelskich, nie mogli opuszczać terenu uprawianej przez siebie ziemi,
- periojkowie - wolna ludność bez praw obywatelskich, powoływani w czasach zagrożenia jako lekkozbrojni, dzierżawili majątki, uprawiali ziemię
Demokracja Ateńska (kształtowanie się ustroju, reformy Salomona, Klejstenesa, Peryklesa, rola zgromadzenie ludowego.
Ustrój:
- Zgromadzenie Ludowe - grupowało wszystkich obywateli na agorze do 40 razy w roku; decydowało o budżecie, nakładaniu podatków i wyborze urzędników; do głosowania potrzebowano quorum - 6000 osób
- Rada 500set - powstała przy wyborze fyli terytorialnych, podzielona na 10 zespołów po 50, na której czele stała jedna osoba; każdy zesół rządził przez 1/10 roku; opiniowała ustawy Zgromadzenia Ludowego
- Sądy - zespoły od kilku do kilkunastu osób tworzyło 6000 osób; oceniali sprawy rodzinne, karne i stan bezpieczeństwa państwa
- urzędnicy - 700, kadencja jednoroczna, niska odpłatność urzędu; urzędów nie można powtarzać, z wyjątkiem strategów
Reformy Solona
- umorzenie długów (zakaz niewoli za długi)
- podział społeczeństwa na cztery grupy majątkowe: 500 miarowcy, 300sta miarowcy, 200 miarowcy i mniej (z dwóch pierwszych można było ubiegać się o urząd archonta, obowiązywała ich służba konna w wojsku; członkowie pozostałych nie piastowali urzędów, również służba wojskowa)
- zakaz wywozu zboża z Attyku
- ujednolicenie miar i wag
- obowiązek wyuczenia syna zawodu wykonywanego przez ojca
- sąd przysięgłych
Reformy Peryklesa
- prawa obywatelskie dla osób pochodzenia greckiego
- dieta dla urzędników
- przeniesienie kontroli nad urzędami z Areopagu do Zgromadzenia Ludowego
- dopuścił trzecią klasę majątkową do urzędu archonta
Wojny brecko - perskie
Przebieg wojny Greków z Persami:
499r. p.n.e. - wybucha powstanie antyperskie, w Milenie
492r. p.n.e. - rozpoczęcie wyprawy perskiej. Persji wkraczają przez Trację do Macedonii, zajmują ją, a następnie ruszają w kierunku Aten.
490r. p.n.e. - wybucha bitwa pod Maratonem. Armią grecką dowodzi Vilittierdes. Bitwa wygrana prze Greków.
486r. p.n.e. - umiera król perski Dariusz, a władzę przejmuje Kserkses. Nie rezygnuje z wypraw.
481r. p.n.e. - powstaje związek helleński, jest to związek miast greckich zawiązany przeciwko Persom.
480r. p.n.e. - bitwa pod Termopilami, w której Grekami dowodził król Sparty Leonidas. Grecy przegrywają te bitwę. W tym samy roku dochodzi do bitwy morskiej pod Saleminą. Flota grecka, prowadzona, przez Teniskoklesa, pokonuje flotę grecką. Po tej bitwie część Persów opuszcza Grecję.
478r. p.n.e. - bitwa pod Platejami, w której Grecy ponownie pokonują Persów
478r. p.n.e. - powstaje Ateński Związek Morski, celem, którego jest walka z Persami. Najważniejszą rolę spełniają Ateny, bowiem zbierają i przetrzymują pieniądze, decydują o armii.
449r. p.n.e. - zostaje podpisany pokój z Persją, po którym kończą się 50 - sięcio letnie walki z Persam
Kultura Grecji
- architektura: klasycyzm
- kolumny: dorycka, koryncka (z liśćmi), jońska
- stylobat - schody do świątyni
- odeon - amfiteatr na wolnym powietrzu
- inkrustacja - łączenie różnych stylów
- polichromia - wielobarwna ozdoba malarska
- technika enkaustyczna - nakładanie barwników za pomocą wosku
- intarsja - mozaika z różnych rodzajów drewna
- style ceramiki: geometryczny
orientalizujący (rośliny, zwierzęta)
czarnofigurowy (czerwone tło)
czerwonofigurowy (czerwone figurowy)
- główni dramaturdzy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes
- poeci: Homer, Hezjod i Sofona
- Partenon (ku czci Ateny, Fidiasz głównym architektem)
- Akropol: Propyleje (brama), świątynia Nike, Erechtejon (Atena Polias)
- kariatydy - kolumny o kształcie kobiety
- dramat: komedia i tragedia - choreg (obywatel polis zobowiązany do wystawienia własnym kosztem chóru na igrzyska teatralne lub muzyczne
Starożytność - Egipt, Mezopotamia, Chiny, Indie, Izrael - ich osiągnięcia, ważne postacie, pojęcia
Osiągnięcia cywilizacyjne
Mezopotamii:
• podział roku na tygodnie, doby na 24 godziny,
• wynalazek zegara słonecznego
• potęgowanie
• pierwiastkowanie
• system dziesiętny i sześćdziesiętny
• obserwacja ciał niebieskich
• podział koła na 360o
• mierzenie kątów
• umiejętność obliczania powierzchni i objętości
• operowanie bardzo dużymi cyframi
• rozwój prawa
• budowa dużych miast otoczonych murami
• pismo klinowe na glinianych tabliczkach
• epos o Gilgameszu
• sieć irygacyjna
• wynalazek koła i koła garncarskiego
Egiptu:
• obliczanie wylewów Nilu
• ustalenie długości roku słonecznego na 365 dni i podziału go na 12 miesięcy
• obliczanie zaćmienia słońca
• zastosowanie ziół w medycynie
• balsamowanie ciał
• wynalazek zegara wodnego i piaskowego (klepsydra)
• budowa kanałów
• budowa piramid
• hieroglify
• Księga Umarłych
• napisy na ścianach piramid
• papirus
• rozwinęła się literatura
Indie:
• wprowadzenie cyfr zwanych dzisiaj arabskimi
• świątynie kute w skale
• budowa miast z cegieł
• pismo piktograficzne
• Księga Wedy
• wyroby z miedzi, cyny i złota
Chiny:
• poznanie właściwości igły magnetycznej
• wynalazek czcionki drukarskiej
• system irygacyjny
• Wielki Mur Chiński
• pałace cesarskie
• odlewnie metali
• wynalazek prochu strzelniczego
• początki jedwabnictwa
• wyrób papieru, szkła i porcelany
• pismo piktograficzne pędzelkiem na jedwabiu
• amalgamat (do zębów)
Pojęcia
Gwiazda Syriusz Gwiazda, która symbolizowała początek wylewów Nilu
Kasta – ściśle zamknięta grupa społeczna, której odrębność, wynikająca z przepisów religijnych czy prawnych, jest zwykle usankcjonowana zwyczajowo.
Animizm – pogląd, według którego rośliny, zwierzęta, zjawiska przyrody i rzeczy posiadają duszę.
Reinkarnacja – wiara w wielokrotne odradzanie się człowieka po śmierci przez wstępowania juego duszy w inne ciało.
Laka – żywica z drzewa, po wyschnięciu bardzo twarda i trwała.
rządów, w której władza panującego¬Monarchia despotyczna – forma jest niczym nieograniczona.
Monarchia patriarchalna – forma rządów, w której król zarządza państwem jak swoją ojcowizną, a urzędy obsadza członkami swej rodziny.
wykonana na płycie drewnianej, kamiennej lub¬Relief – rzeźba metalowej.
Teokracja – ustrój, w którym najwyższą władzę sprawuje warstwa kapłanów.
System irygacyjny – system kanałów nawadniających, regulujących poziom wód.
Ariowie – plemiona indoeuropejskie, przybyłe na teren dolnego biegu rzeki Indus. Podbili Drawitów. Przynieśli podział na parny i na kasty.
Wedyzm – wiara w siły natury
Braminizm – wiara w reinkarnację. Najwyższym bogiem jest Brahma
Judaizm – religia Żydów. Opiera się na dwóch podstawowych założeniach:
1. na wierze w jednego Boga
2. Na przekonaniu o posłannictwie Żydów w racji przymierza, które Bóg zawarł z nimi, jako z narodem wybranym
Arka Przymierza –pozłacana skrzynia, w której znajdował się Dekalog. Złożona w świątyni w Jerozolimie
Zikkurat – wielopiętrowa świątynia w kształcie schodkowej.¬ściętej piramidy
Buddyzm – system filozoficzny, głoszący iż człowieka jest wyzwolenie z cierpienia i osiągnięcia stanu nirwany,¬celem życia tj. wygaśnięcia pragnień.
Indoeuropejczycy – ludy, które rozprzestrzeniły się kierunku Europy (Grecy, Celtowie) i w Indiach¬w
Postacie
Konfucjusz – chiński filozof, twórca systemu moralno – społecznego – konfucjonizmu. Głosił hasła powrotu do wczesnofeudalnego, poszanowania tradycji .
• Lao - cy – półlegendarny - myśliciel i filozof chiński Twórca taoizmu. Przestrzeganie go zapewnia człowiekowi wewnętrzny spokój i szczęście.
• Abraham – patriarcha, praojciec narodów Izraela i Arabów. Ojciec Izaaka i Izmaela. Na wezwanie Boga opuścił Ur i wraz ze swoją rodziną przywędrował do Kanaanu. Bóg zawarł z nim przymierze, którego znakiem było obrzezanie. Za dochowanie wierności Bóg obiecał mu potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie.
• Kanaan – w starożytności kraina na wschodzie wybrzeża M. Śródziemnego. W „Biblii” Ziemia Obiecana Izraelitom przez Boga.
• Dawid – drugi król Izraela, syn Jozuego, z plemienia Judy, ojciec Salomona. Wzór idealnego władcy.
• Salomon – król Izraela, syn Dawida. Rozwinął handel. Zreorganizował armię. Utrzymywał przyjazne stosunki z sąsiadami (z Egiptem, Tyrem) Zbudował świątynię Jahwe w Jerozolimie. Słynął z mądrości i sprawiedliwych wyroków. Zbudował świątynię Jerozolimską (cała była pokryta złotem, do disiaj pozostała Ściana płaczu).
• Mojżesz – prorok biblijny, wódz. Uważany za twórcę judaizmu. Zawarł przymierze z Bogiem na Górze Synaj. Objawił mu się Bóg w płonącym krzaku. Umarł na Górze Nebo ujrzawszy Ziemię Obiecaną.
• Hammurabi – król, władca Babilonii. Polecił spisać kodeks. Jego główne hasło to „oko za oko, ząb za ząb”. Zjednoczył plemiona i stworzył państwo babilońskie.
